Tıbbi Biyokimya Nedir?
İnsan, hayvan ve bitkiler ile mikroorganizma formundaki canlıların yapısında bulunan kimyasal maddeleri ve canlı yaşamı boyunca süregelen kimyasal süreçleri inceleyen bilim dalına biyokimya adı verilir. Tıbbi biyokimya ise hastalıkların teşhisi, hastalık süreçlerinin incelenmesi ve benzerlerinin birbirinden ayırt edilmesi için vücudun çeşitli dokularının, salgılarının ve sıvılarının moleküler yapı düzeyinde incelendiği bilim dalıdır.
Klinik ortamda hastalık tanısını gerçekleştirebilmek için, ortaya çıkarılan veriler ile biyokimyasal analizlere ait sonuçların bütüncül sistemle değerlendirilmesi gerekir. Bu kapsamda tıbbi biyokimya laboratuvarında elde edilen negatif ya da pozitif sonuçlar, hastalığa dair tanı sürecinde yol gösterici, destek verici veya öncü olabilir. Böylece klinik bulgular ile biyokimyasal analiz sonuçlarına ait bulguların birbirini tamamlamanın ötesinde, bütünleşmiş bir olay olarak değerlendirilmektedir.
Tıbbî biyokimya, hastalıkların tanınma sürecinde tamamlayıcı rol oynar. Bunun yanı sıra koruyucu hekimlik bakımından da son derece önemlidir. Kişilerin daha hastalık belirtilerini yaşamadan, tıbbi biyokimyasal açıdan incelemeye alınmaları sonucu elde edilen bulgular, ilerleyen zamanlarda ortaya çıkabilecek hastalıkların önceden saptanmasına yardımcı olur. Tıbbi biyokimya laboratuvarında, çeşitli hastalıkların tanı ve tedavi süreçlerinde yapılan rutin testlerin dışında pek çok test uygulanır.
Tıbbi Biyokimya Bölümünde Uygulanan Başlıca Testler
Kalıtsal (Herediter) Kanser Genetik Taramaları: Kanser, genlerde ortaya çıkan bazı değişimlerden kaynaklanan yani genetik temelli bir hastalıktır. Gen değişimleri çoğunlukla kişinin gen yapısında yaşamı boyunca meydana gelen değişimlerden kaynaklanır. Başka bir deyişle, gen değişimleri için edinseldir denilebilir. Kanser türlerinin çok az bir kısmı kalıtsaldır. Edinsel ya da kalıtsal olarak, kişinin gen yapısında ortaya çıkan değişimler hücre mekanizmasının çoğalması, farklılaşması ya da ölümü gibi süreçleri bozduğu için, hücrelerin kontrolsüz çoğalmaya başlamasına, böylece de kansere neden olur.
Herediter kanser genetik tarama paneli sayesinde kanda yer alan PAL, NBN, MUTYH, MSH6, MSH2, MLH1, MEN1, MET, EPCAM, CHEK2, CDH1, CDK4, BRCA2, BRIP1, BMPR1A, BRCA1, ATM ve APC genleri taranır ve kişinin kanser ile bağlantılı olabilecek mutasyonları taşıyıp taşımadığı saptanabilir. Özellikle kadınlarda BRCA1 ve BRCA2 Mutasyon Analizi ile meme kanseri ve yumurtalık kanseri olan hastaların ailesindeki riskleri spesifik olarak değerlendirilebilir.
Herediter kanser genetik tarama testi, kişinin kendi isteği ile yaptırması önerilmez. Ancak kanser tanısı konmuş birinci dereceden akrabası varsa, ailesinde kanser tanısı konulmuş iki ya da daha fazla akrabası varsa, ailenin farklı bireylerinde aynı kanser türü izlenmişse, ailede aynı bireyde birden fazla kanser türü mevcutsa ya da 50 yaş altındaki aile bireyine kanser tanısı konulmuşsa mutlaka bir onkolog ya da tıbbi genetik uzmanı ile görüşülmesi gereklidir. Gerekli test istemleri, doktor tarafından ailenin ayrıntılı öyküsü alınarak yapılır ve ilgili testler ile sonuçlar konusunda kişi detaylı olarak bilgilendirilir.
İmmünoterapi Tedavisi İçin Antikor Tayini: İmmünoterapi, kanser konusundaki son gelişmelerden biridir. Temelde, kişinin kendi bağışıklık sistemini yine kendi tedavisi için kullanma amacını taşıyan bu tedavilerden biri de "Racotumomab"dır. Racotumomab, akciğer kanseri hücresinin dış yüzeyinde bulunan bir antijen olan N-Glikol GM3 Gangliozid'e yönelik bir antikor aşısı olarak tanınmaktadır.tıbbibiyokimya bölümü, bu aşının uygulandığı hastalarda tedavi başarısının ölçülebilmesi için Racotumomab IgG ve Racotumomab IgM testlerini inceler.
Tümör Belirteçleri: Kanda izlenen ve kanser taraması, teşhisi, tasnifi, ilerleme durumu ile tedavi başarısının değerlendirilmesi ile tekrarlaması durumlarında takip edilen protein, enzim, antijen ve hormon yapılarının test edilmesidir. Başlıca tümör belirteçleri şunlardır:
Nükleer Matriks Protein (NMP-22): Mesane kanseri tanısı için kullanılır.
Kalsitonin: Tiroid kanserleri tanısı için kullanılır.
Alfa-fetoprotein (AFP): Testis tümörleri ile karaciğer kanseri tanı ve tedavilerinin izlenmesinde kullanılır.
Koryonik Gonadotropin (HCG): Testis tümörleri ile trofoblastik tümörlerin tanı ve tedavilerinde kullanılır.
CA 19-9: Pankreas ve bağırsak kanserleri ile ilgili tümör belirtecidir.
CA 72-4: Bağırsak ve mide kanserleri ile ilgili tümör belirtecidir.
Human Epidydimis Protein (HE4) ve CA 125: Yumurtalık ve rahim kanserleri ile ilgili tümör belirtecidir.
Karsinoembriyonik Antijen (CEA): Bağırsak, mide ve pankreas kanserlerinin teşhisi, evrelenmesi ve tedavisinin takibinde kullanılır.
Prostat Spesifik Antijen (PSA): Prostat kanseri taraması, teşhisi, evrelenmesi ve tedavisinin takibinde kullanılır.
Biyokimya - Elektrolit Test Grupları
- Açlık ve tokluk kan şekeri,
- ALT,
- GGT,
- LDH,
- Glukoz tolerans testleri,
- HDL ve LDL kolestrol,
- Trigliserid,
- Total kolestrol,
- Kolinesteraz,
- CK-MB,
- Kreatin kinaz (CK),
- Kalsiyum,
- Magnezyum,
- Ürik asit,
- C-reaktif protein (CRP),
- Demir bağlama kapasitesi,
- Total ve direkt bilirubin,
- Sodyum, potasyum, klor, lityum, demir vb.
Hormon - Seroloji Test Grupları
- TSH,
- Free T3 ve Free T4,
- Prolaktin,
- İnsülin,
- HCG,
- Kortizol,
- HOMA-IR,
- Troponin I,
- ACTH,
- HBsAg,
- Anti HIV,
- Anti HCV,
- Parathormon,
- Vitamin B12,
- BNP,
- Ferritin,
- Homosistein,
- Prokalsitonin,
- Progesteron,
- Testosteron vb.
Nöroinflamatuvar Panel
- Anti Nükleer Antikor,
- Anti NMDA Antikor,
- Anti AMPA Antikoru,
- ENA Profili.
Hematoloji
- Sedimantasyon,
- Tam kan sayımı.
Koagülasyon
- Fibrinojen,
- D-Dimer,
- APTT,
- PT
İdrar ve Gaita Analizleri
- 24 saatlik idrar analizi (total protein, kreatinin klirensi),
- Gaita mikroskobisi,
- Gaitada gizli kan,
- Gaitada parazit incelemesi,
- Rutin idrar tahlili.
Toksikoloji Analizleri
- İleri toksikoloji ve doğrulama analizi,
- Acil toksikoloji testi.
İlaç Düzeyleri
- İlaç kan düzeyi ölçümü (TDM)
Tıbbi Biyokimya Hangi Hastalıklara Bakar?
Tıbbî biyokimya uzmanı, hasta test sonuçlarını değerlendirmek, raporlamak, onaylamak ve uygunsuz testlerin tekrarlanmasını sağlamakla görevlidir. Ayrıca gerektiğinde kan, idrar ve diğer vücut içi boşluklardan alınan örnek sıvıların laboratuvar testlerini manuel yöntemler ile yapmak, diğer doktor ve ekip görevlileri ile hastaya ait test sonuçları hakkında konsültasyon yapma görevine sahiptir.