Kemik İliği Transplantasyon (KİT) Merkezimiz, Şubat 2012 tarihinden bu yana başta Ankara ve Türkiye olmak üzere dünyanın pek çok ülkesinden hastalarının ikinci hayatlarına "merhaba" demeleri için faaliyet gösteriyor. Kasım 2016 sonu itibariyle 707. kök hücre naklini gerçekleştirmenin gurur ve mutluluğunu yaşıyor. Alanında söz sahibi hekimler ve uzman sağlık çalışanlarından oluşan ekibimiz ve dünya standartlarında ve Hepa filtreli yenilenen 14 hasta odamızla, çok sayıda hastanın kemik iliği nakli ihtiyacını karşılamayı ve nakil sonrası süreçte hastalarımızın yakın takibi ile sağ kalım oranını en üst düzeyde tutma hedefimizi sürdürüyoruz.
Medicana International Ankara Hastanesi KİT ve Hematoloji Uzmanı Doç. Dr. Ender Soydan, kemik iliği nakli hakkında sık sorulan soruları yanıtladı:
Kemik İliği Nakli Nedir?
Kemik iliği, vücudumuzdaki uzun kemiklerin içinde, merkezde yer alan, yumuşak, süngerimsi dokudur. İçinde kan yapıcı kök hücreler yer alır. Kök hücre nakli, uygulanan tedavilerden beklenen faydayı görmemiş lösemi, lenfoma, miyelo displastik sendrom, multiple myelom, kemik iliği yetmezliği (ağır aplastik anemi) gibi hastalıklarda önerilen bir tedavi seçeneğidir.
Kemik iliği ya da kök hücre nakli iki şekilde yapılabilir. Sağlıklı kök hücreler bir kişiden diğer kişiye (allojeneik) nakledilebilir ya da kişinin kendi (otolog) hücreleri önceden toplanıp dondurularak daha sonra kendisine aktarılabilir. Allojeneik kök hücre kaynağı olarak HLA uyuşumlu sağlıklı akraba ya da akraba dışı vericiler, kordon kanı ya da yarı yarıya uyuşumlu anne-baba-çocuk ya da kardeşler kullanılabilir. Otolog kök hücre kaynağı, kişinin kendisidir.
Hangi Hastalıklarda Uygulanır?
Allojeneik kök hücre naklinin uygulandığı hastalıklar şunlardır:
Akut miyeloid lösemi (AML)
Kronik miyelositik lösemi (KML)
Kronik lenfositik lösemi (KLL)
Hodgkin dışı lenfoma (HDL)
Hodgkin lenfoma(HL)
Miyelo displastik sendrom (MDS)
Ağır aplastik anemi (AAA), kemik iliği yetmezliği ile giden diğer durumlar (Fanconianemisi, paroksismal nocturnal hemoglobinüri, saferitroidaplazi)
Otolog kök hücre nakli; yüksek doz tedavi uygulamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Kök hücreler, yüksek doz tedavinin kemik iliğinde oluşturduğu hasarı önlemek amacı ile kullanılır.
Otolog kök hücre naklinin uygulandığı hastalıklar ise şunlardır:
Multipl myelom(MM)
Hodgkin lenfoma
Hodgkin dışı lenfoma
Akut miyeloid lösemi (bazı alt gruplarda)
Kemik iliği naklinde hücreler nasıl toplanır?
Sağlıklı vericiden kök hücre toplamanın iki yöntemi vardır. Bunlardan ilki kemik iliğinden kök hücre toplamaktır. Bu yöntemde verici ameliyathanede genel anestezi ile uyutulur ve özel iğneler kullanılarak vericinin kalça kemiğinden kemik iliği toplama işlemi yapılır. İkinci yöntem ise, vericiye büyüme faktörü uygulanılarak kemik iliğinden dolaşan kana yönlendirilen kök hücrelerin aferez cihazı aracılığı ile vericinin kol damarlarından toplanması yöntemidir.
Kemik iliği nakli nasıl yapılır?
Kök hücreler hastaya damar yolu aracılığı ile verilir. Bunun için genellikle santral ve nözkateter adı verilen, damar içi yerleştirilen aparatlar kullanılır.
Kemik iliği naklinin aşamaları nelerdir?
Nakil ünitesi içinde geçen süreci üç aşamaya ayırabiliriz. İlk aşama "hazırlık rejimi" adını verdiğimiz tedavi sürecidir. Bu dönemde hastalığa ve hastanın yaşına göre uygun olan bir tedavi seçilir. Tedavi süresi uygulanan protokole göre değişir. Hazırlık rejimin özetle üç temel amacı vardır. Öncelikle hastada tespit edilemeyecek orandaki hastalıklı hücrelerin yok edilmesi, hastanın kemik iliğinin boşaltılarak verici hücrelerine yer açılması ve hastanın bağışıklık sistemi baskılanarak verici hücrelerine reaksiyon göstermesinin engellenmesi amaçlanır. İkinci aşama kök hücrelerin verilmesidir. Üçüncü aşama ise vericinin kök hücrelerinin, alıcının kemik iliğinde çoğalması aşamasıdır.
Hastalar nakil ünitesinden taburcu olduktan sonra nakil polikliniğinde takip edilirler. Takip sıklıkları durumlarına göre değişmekle birlikte ilk 3 aylık erken dönemde haftada bir ya da iki haftada bir olacak şekildedir. İlk bir yıl dolana kadar, hastanın düzenli olarak her ay kontrollerinin gerçekleştirilmesi gerekir. İleri dönemde hastanın durumuna göre kontrol süreleri belirlenir.
Kemik iliği nakli sonrası görülebilecek sorunlar nelerdir?
Nakil sonrası erken ve geç dönemde karşılaşılan sorunların başında graft versus host hastalığı (GVHH)gelir. Bu vericiye ait bağışıklık sistemi hücrelerinin alıcıya karşı başlattığı bir savaştır ve vücudun çeşitli dokularında hasar oluşturur. En sık hasar gören dokular cilt, karaciğer ve mide-bağırsak sistemidir. Ciltte kızarıklık, kaşıntı, mide-bağırsak sisteminde bulantı, kusma, ishal ve karaciğerde testlerde bozulma ile ortaya çıkar. Bu hastalık, HLA tam uyuşumlu kardeş vericilerden yapılan nakillerde %30-40, akraba dışı vericilerden yapılan nakillerde ise %60-70 oranında görülür.
Verilen kök hücrelerin alıcı kemik iliğinde yerleşip çoğalamaması ikinci önemli sorundur. Kan değerlerine bakılarak değerlendirilir ve bu koşulda yeniden nakil yapılması gündeme gelir. Hastalığın nakilden sonra yeniden ortaya çıkması diğer bir sorundur. Nakil sonrası hasta enfeksiyonlara açık durumdadır ve kendilerini enfeksiyondan korunmaları çok önemlidir.
Kemik iliği nakli sonrası geç dönemde karşılaşılabilecek sorunlar nelerdir?
Kemik iliği nakli sonrası karşılaşılabilecek sorunlar bazen uzun süreli olup hastanın normal yaşamına dönmesini zorlaştırarak fiziksel zorlukların yanında ruhsal zorlukları da beraberinde getirebilirler. İlerleyen yıllarda karşılaşılabilecek sorunlar şunlardır:
Hormonal dengesizlikler
Tiroid fonksiyon bozuklukları
Kemik zayıflaması
Katarakt
İskelet-kas sistemi şikayetleri
Cilt değişiklikleri
Saç ve saçlı deriye ait değişiklikler
Kemik zayıflaması (osteoporoz)
Üreme sistemine ait değişiklikler
İkincil kanserler
Hangi durumlarda doktora başvurulmalıdır?
Ateş
Nefes darlığı
Bulantı, kusma
İshal
Vücutta kızarıklık ve kaşıntı
Başağrısı
Görme bulanıklığı
İdrarda yanma ve kanama
Ağızda yara
Kateter bölgesinde kızarıklık ve ağrı
İkincil kanserler
