"Guatr" terimi basitçe tiroid bezinin anormal şekilde büyümesi anlamına gelir. Guatr oluşumunun en yaygın nedenlerinden biri iyot eksikliğidir. Tiroid bezinin birincil aktivitesi, tiroid hormonu yapmak için kandaki iyotu yoğunlaştırmak. Bez, yeterli iyota sahip değilse yeterli tiroid hormonu üretemez. Bu nedenle, iyot eksikliği olan kişi hipotiroid olur. Sonuç olarak, beyindeki hipofiz bezi tiroid hormonu seviyesinin çok düşük olduğunu algılar ve tiroide bir sinyal gönderir. Bu sinyale tiroid uyarıcı hormon (TSH) denir. Adından da anlaşılacağı gibi, bu hormon tiroidi tiroid hormonu üretmesi ve büyümesini uyarır. Bu anormal boyuttaki büyüme "guatr" olarak adlandırılan şeye neden olur. Guatr, büyüme şekline ve tiroid hormon seviyelerinizin düzensiz olup olmadığına bağlı olarak birkaç farklı şekilde sınıflandırılabilir.
Guatrın büyüme şekline göre sınıflandırmaları şunlardır:
- Basit (yaygın) guatr
- Nodüler guatr
- Multinodüler guatr
Guatrın tiroid hormon düzeylerine göre sınıflandırılması ise şöyledir:
- Zehirli guatr
- Zehirli olmayan guatr
Guatrın varlığının tiroid bezinin işlevsiz olduğu anlamına gelmediğini bilmek önemlidir. Guatr, çok fazla hormon üreten (hipertiroidizm), çok az hormon üreten (hipotiroidizm) veya doğru miktarda hormon üreten (ötiroidizm) bir bezde ortaya çıkabilir. Guatr, tiroidin anormal şekilde büyümesine neden olan bir durumun mevcut olduğunu gösterir.
Zehirli guatr nedir?
Zehirli guatr, hipertiroidi ya da tirotoksikoz tiroid bezinin fazla çalıştığı, fazla tiroid hormonu ürettiği durumları tanımlar. Toksik diffüz guatr olarak da adlandırılan Basedow Graves Hastalığı en sık görülenidir. Bu durumda, kişinin bağışıklık sistemi tiroid uyarıcı immünoglobulin (TSI) adı verilen bir protein üretir. TSH'de olduğu gibi, TSI tiroid bezinin büyümesini ve guatr oluşmasını uyarır. Ancak, TSI ayrıca tiroidin çok fazla tiroid hormonu üretmesini uyarır (hipertiroidizme neden olur). Hipofiz çok fazla tiroid hormonu algıladığından, TSH salgılamayı bırakır. Buna rağmen tiroid bezi büyümeye ve tiroid hormonu üretmeye devam eder. Bu nedenle, Graves hastalığı guatr ve hipertiroidizme neden olur.
Graves hastalığından sonra hipertiroidizmin ikinci en yaygın nedeni toksik nodüler guatr, tiroid bezinde bir veya daha fazla büyüme veya nodülün meydana geldiği bir durumdur. Bu nodüller, kan dolaşımına salınan aşırı tiroid hormonu üretir. Bu süreç hipertiroidizm tanısıyla sonuçlanır.
Toksik nodüler guatr, tek bir nodülün (toksik nodül) aşırı tiroid hormonu ürettiği anlamına gelebilir. Bunun için kullanılan bir diğer terim ise toksik adenomdur. Toksik nodüler guatr, aynı zamanda birçok nodülün (toksik multinodüler guatr) mevcut olduğu ve birkaçının aşırı tiroid hormonu ürettiği anlamına da gelebilir. Toksik multinodüler guatrda, nodüllerin bazıları tiroid hormonu üretmiyor olabilir. Hipertiroidizmin derecesi subklinikten tirotoksikoza kadar değişebilir.
Multinodüler guatrlar, guatrların bir diğer yaygın nedenidir. Toksik multinodüler guatr (TMNG), tiroid bezinde birden fazla nodülün büyümesiyle karakterize bir durumdur ve bu durum bezin büyümesine ve çok fazla tiroid hormonu üretmesine neden olabilir. Aşırı tiroid hormonu üretimi, kilo kaybı, hızlı kalp atışı, titreme ve ısı intoleransı gibi hipertiroidizm semptomlarına yol açabilir.
TMNG tipik olarak tiroid bezinin hipertrofisine ve hiperplazisine neden olan uzun süreli iyot eksikliğinden sonra gelişir. Devam eden foliküler hücre bölünmesi, TSH reseptörünün genetik mutasyonuna yol açarak toksik olmayan multinodüler guatrı toksik multinodüler guatra dönüştürebilir.
Zehirli guatr neden olur?
Zehirli guatrın nedenleri arasında şunlar yer alır:
Graves hastalığı
Bağışıklık sisteminin tiroid uyarıcı immünoglobulin (TSI) adı verilen bir antikoru aşırı üretmesine neden olan bir şey olduğunda ortaya çıkar. TSI, sağlıklı tiroid hücrelerine bağlanarak tiroidin aşırı tiroid hormonu üretmesine neden olur. Graves hastalığının da nedenleri kesin olarak bilinmemekle beraber; genlerin ve virüs vb. dış etmenlerin bir kombinasyonu sonucu olarak tetiklendiği düşünülmektedir.
Toksik nodüler guatr
Toksik nodüler guatr, var olan basit bir guatrdan başlar. En sık yaşlı yetişkinlerde görülür. Risk faktörleri arasında kadın olmak ve 55 yaş üstü olmak yer alır. Bu bozukluk çocuklarda nadir görülür. Bu hastalığa yakalanan çoğu kişi, uzun yıllardır nodüllü guatr hastasıdır. Bazen tiroid bezi sadece hafifçe büyümüştür ve guatr daha önce teşhis edilmemiştir.
Toksik multinodüler guatr (Plummer hastalığı olarak da bilinir)
Çoğu vakada multinodüler guatrın nedeni bilinmemektedir, ancak iyot eksikliği (yani diyette çok az iyot bulunması) ve bazı genetik faktörlerin multinodüler guatra yol açtığı belirlenmiştir.
Zehirli guatrın belirtileri nelerdir?
Otoimmün bir hastalık olan zehirli guatrın en yaygın belirtileri şunlardır:
- Sıcağa karşı tahammülsüzlük veya hassasiyet
- Gözlerde dışarı doğru çıkıklık ve hassasiyet
- Aşırı terleme
- Sinirlilik ve huzursuzluk hali
- Guatr olarak bilinen tiroid bezi büyümesi
- İştah artışına rağmen hızlı kilo kaybı
- Çarpıntı
- Yorgunluk
- Yutkunma zorluğu
- Kas ağrısı
- Sık sık boğazını temizleme ihtiyacı
- Ellerde ve ayaklarda titreme
- Bağırsak problemleri
- Adet düzensizliği (kadınlarda)
- Libido kaybı
- Ellerde titreme
- Saçlarda dökülme ve kırılma
- Uyku sorunları
Zehirli guatr nasıl teşhis edilir?
Zehirli guatr teşhisinde doktorunuz fiziksel muayene ile birlikte belirti ve semptomlarınız hakkında sorular soracaktır. Ayrıca teşhis için, kan testetleri, tiroid antikor testleri, tiroit ultrasonu ve radyoaktif iyot alım testi istenebilir.
Zehirli guatr nasıl tedavi edilir?
Zehirli guatr tedavisinde altta yatan nedene ve hastanın durumuna göre; anti tiroid ilaç tedavisi, radyoaktif iyot tedavisi ve cerrahi tedavi gibi tedavi seçenekleri bulunur.
Zehirli guatrda neler yasak?
Zehirli guatrda iyot alımının kontrol altında tutulması ve tiroid fonksiyonunu olumsuz etkileyebilecek gıdalardan uzak durmak çok önemlidir. Deniz yosunu, iyotlu tuz gibi iyot açısından zengin besinler ile brokoli, lahana, soya ürünleri gibi guatrojenik etkili gıdaların tüketimi sınırlandırılmalıdır. Karnabahar ve diğer turpgiller ailesine ait sebzeler içeriklerindeki glukozinolatlar nedeniyle zehirli guatr hastalarında tiroid fonksiyonlarını etkileyebilir. Ayrıca işlenmiş gıdalar, rafine şeker, aşırı yağlı yiyecekler, kafein ve alkol gibi maddelerin hipertiroidi semptomlarını şiddetlendirme olasılığından dolayı tüketimlerinin azaltılması önerilir.
Zehirli guatrda ameliyat şart mı?
Zehirli guatr tedavi seçeneklerinden bir tanesi ameliyattır ancak her hipertiroidinin ameliyat olması gerekmez. İlaç tedavisi ile sürece bağlı olarak tedavi edilebilir.
Zehirli guatr kansere yol açar mı?
Zehirli guatr, tiroid bezi içerisinde hormon üreten nodüllerin kontrolsüz bir biçimde çoğalmasıdır. Tiroid bezi nodüllerinin bir kısmı çeşitli faktörler nedeniyle kanser olarak ortaya çıkmakta veya sonradan kansere dönüşebilmektedir.
