Plasebo etkisi nedir? Gerçek tedavi ile plasebo arasındaki fark nedir?
Plasebo kelimesi, herhangi bir aktif, fiziksel madde içermeyen sahte bir tedaviyi ifade etmek için kullanılır. Plasebo aslında herhangi bir rahatsızlığı tedavi edemediği için, bildirilen tüm faydalı etkiler, kişinin rahatsızlığının tedavi edildiğine olan inancından veya beklentisinden kaynaklanır. Bazı insanlar için, ilaç aldıkları düşüncesi bile kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlar. İlaç aslında bir plasebo olsa bile bu durum gerçekleşir. Başka bir deyişle, kişinin tedavinin faydasına olan inancı, kendini daha iyi hissetme algısını tetikler. Plasebolar, bilim insanlarının yeni ilaçların etkilerini değerlendirmelerine yardımcı olmak için genellikle tıbbi araştırmalarda ve klinik deneylerde kullanılır.
Plasebo etkisi nedir?
Plasebo etkisi, bir kişinin fiziksel veya ruhsal sağlığının, plasebo veya 'sahte' bir tedavi aldıktan sonra iyileşiyor gibi görünmesidir. Plasebo, gerçek gibi görünen ancak hiçbir terapötik faydası olmayacak şekilde tasarlanmış bir tedaviyi ifade eder.
Günümüzde bilim insanları, plasebo etkisi olarak adlandırılan bu etkileri, tedavinin fiziksel etkileriyle bilimsel olarak açıklanamayan olumlu sonuçlar olarak tanımlamaktadır. Plaseboların olumlu etkilerinin kesin nedenleri hala araştırılıyor olsa da, bu olguya katkıda bulunan bir dizi faktör bulunmaktadır. Bunlar şunlardır:
- Bir kişinin iyileşeceğine dair beklentileri veya inançları. Motive olan ve tedavilerinin işe yarayacağını bekleyen kişilerin plasebo etkisini yaşama olasılığı daha yüksektir.
- Çalışmaya katılım sayesinde ilgi ve bakım görme hissi. Bu, stres seviyelerini azaltabilir ve vücudun kendi ağrı kesici kimyasallarını tetikleyebilir.
- Klasik şartlandırma, ya da insanların yıllar içinde belirli bir eylem, örneğin hap almak ve olumlu sonuçlar arasında kurduğu ilişki.
- Doktorlar ve hastalar veya araştırmacılar ve örneklemdirme çalışmalarına katılan katılımcılar arasında güvene dayalı bir ilişki. Güven duyulan bir uzmanın ya da doktorun bir tedavi hakkında konuşmasını dinlemek, ona nasıl tepki vereceğinizi etkileyebilir.
Ancak araştırmacılar, plasebo etkisini yalnızca psikolojiyle ilişkilendirmemektedir. Diğer olası etkenler arasında şunlar yer alır:
- İnsanlar ilk kez doktora gittiklerinde veya bir klinik araştırmaya başladıklarında semptomları özellikle kötü olabilir. Ancak hastalığın doğal seyrinde semptomlar kendiliğinden azalabilir.
- Yeni bir tedaviye karşı duyulan umut hissi, insanların daha iyiye gittiklerine dair işaretlere daha fazla, daha kötüye gittiklerine dair işaretlere ise daha az dikkat etmelerine yol açabilir.
Gerçek tedavi ile plasebo arasındaki fark nedir?
Plasebo, etkisiz veya "sahte" bir tedavidir. Test edilen tedaviye benzeyecek, tadı veya hissi verecek şekilde üretilmiştir, ancak herhangi bir aktif (terapötik) bileşeni (ilaçsa) veya faydalı etkisi yoktur. Bunlar, şeker hapı, tuzlu su enjeksiyonu veya hatta sahte bir cerrahi müdahale olabilir. Plasebo, herhangi bir iyileşmenin gerçek tedaviden mi yoksa çalışmada yer almakla bağlantılı diğer faktörlerden mi (örneğin daha yakından takip edilmek veya tedavinin faydalı olacağı beklentisi) kaynaklandığını göstermek için kullanılır. Deneysel tedavi gören kişiler plasebo görenlerden daha fazla iyileşme gösterirse, bu, sorumlu olanın deneysel tedavi olduğuna dair daha güçlü bir kanıt sağlar.
Gerçek tedavi ise, belirli bir sağlık durumu üzerinde belirli bir etkisi olduğu klinik olarak kanıtlanmış; ilaçlar, ameliyatlar, fizik tedaviler gibi terapötik müdahaleyi ifade eder. Yine gerçek tedavi, altta yatan sağlık sorununu veya hastalık sürecini doğrudan hedef alan aktif içerikler veya prosedürler içerir. Örneğin, antibiyotiklerin bakterileri öldürmesi veya ağrı kesicilerin ağrı sinyallerini engellemesi gibi. Ayrıca gerçek tedavi, belirli durumlar için etkinliğini ve güvenliğini gösteren klinik çalışmalar ve araştırmalarla desteklenmiştir.
Sonuç olarak; gerçek tedavi ve plasebo arasındaki temel fark, gerçek tedavilerde belirli sağlık sonuçlarına yol açan aktif terapötik bileşenlerin varlığı ile psikolojik faktörlere dayanan ve doğrudan tıbbi etkisi olmayan plaseboların etkisiz yapısında yatmaktadır.
Plasebo etkisinin beyne etkileri nelerdir?
Plasebo etkisi, beyninizin vücudunuza daha iyi hissetmek için neye ihtiyacı olduğunu söylemesinin bir yoludur. Plasebo etkisinin beyin üzerindeki bazı temel etkileri şunlardır:
- Plasebo tedavileri, haz ve ödül duygularıyla ilişkili olan dopamin seviyelerini artırabilir ve potansiyel olarak ruh halini ve motivasyonu iyileştirebilir.
- Plasebo etkisi, vücudun doğal ağrı kesicileri olan endorfinlerin salınımını uyararak ağrının giderilmesine katkıda bulunabilir.
- Fonksiyonel MRI (fMRI) kullanan çalışmalar, plaseboların ağrı modülasyonu, beklenti ve duygusal işlemeyle ilişkili olan ön singulat korteks ve prefrontal korteks gibi belirli beyin bölgelerini aktive edebileceğini göstermiştir.
- Bir tedavinin işe yarayacağına inanmak, gerçek fizyolojik değişikliklere yol açabilir. Bu beklenti, beynin hem tedaviye hem de semptomlara verdiği yanıtı artırabilir.
- Klasik koşullanmaya benzer şekilde, etkili tedavilerle ilgili önceki deneyimler, beynin geçmiş deneyimlere dayanarak semptomlardan kurtulmayı öngördüğü koşullu tepkilere yol açabilir.
- Plasebo etkisi kaygı seviyelerinin azaltılmasına yardımcı olabilir, bu da özellikle ağrı ve depresyon gibi durumlarda semptomları daha da hafifletebilir.
- İnançlar ve beklentiler beynin semptomları nasıl algıladığını etkileyebilir ve bu da ağrı veya rahatsızlığın nasıl deneyimlendiği konusunda değişikliklere yol açabilir.
- Plasebo etkisi vücudun stres tepkisini düzenleyerek kortizol gibi stres hormonlarının seviyelerinin düşmesine neden olabilir.
- Bazı araştırmaların sonuçları, plasebo etkisinin bağışıklık tepkilerini etkileyebileceğini ve vücudun hastalıkla savaşma yeteneğini artırabileceğini öne sürmektedir.
Plasebo etkisi hangi durumlarda etkili olur?
Depresyon, ağrı, yorgunluk, alerjiler, irritabl bağırsak sendromu, Parkinson hastalığı ve hatta diz osteoartriti, plaseboya olumlu yanıt veren rahatsızlıklardan sadece birkaçıdır.
