Ampüte ne anlama gelir? Ampütasyon neden yapılır?

Ampüte, parmak, ayak parmağı, el, ayak, kol veya bacak gibi bir vücut parçasının kesilmesidir. Ampütasyon travmatik (kaza veya yaralanma nedeniyle) veya cerrahi (kan damarı hastalığı, kanser, enfeksiyon, aşırı doku hasarı, işlev bozukluğu, ağrı vb. gibi birden fazla nedenden dolayı) olabilir.

Ampüte ne anlama gelir?

Ampüte tıbbi literatürde bir şeyi kesmek, onu keserek çıkarmak anlamına gelir. Doktorun ciddi bir yaralanma veya enfeksiyon nedeniyle vücudun bir bölümünü kesmek zorunda kaldığı operasyona ampütasyon denir. Kesilebilecek vücut parçaları arasında parmak, ayak veya bacak bulunur. Daha az yaygın olarak, amputasyon yüzün bir kısmının (kulak, burun veya dil gibi) alınması anlamına da gelebilir. Mastektomi, memenin amputasyonudur. Ayrıca testislerin veya penisin de alınması mümkündür.

Ampütasyon neden yapılır?

Ampütasyona yol açan en yaygın nedenler diyabet, periferik damar hastalığı, nöropati ve travmadır. Bir vücut parçası ciddi bir kazada kopabilir ya da ezilebilir veya ciddi yanıklar nedeniyle kurtarılamayacak kadar ağır hasar görebilir.

Doku yıkımı, enfeksiyon veya hastalık vücudun bir bölümünü onarılması imkânsız hale getirecek veya kişinin hayatını tehlikeye atacak şekilde etkiliyorsa, o bölüm cerrahi ampütasyonla çıkarılabilir.

Vücudun bir bölümüne kan akışını uzun süre kesen travma veya hastalıklar doku ölümüne yol açarak ampütasyona neden olabilir. Örneğin, donma el ve ayak parmaklarındaki kan damarlarına zarar verir ve sonunda bunların alınması gerekebilir.

Diyabet ve vasküler hastalıklar nedeniyle ampütasyon

Tüm cerrahi ampütasyonların yaklaşık %50'den fazlası vasküler hastalıkların; diyabet ve periferik arter hastalığı (PAD) gibi kan akışını etkileyen durum nedeniyle yaşanan komplikasyonlardan kaynaklanmaktadır. Kronik damar sorunları, ayak parmaklarında, ayaklarda ve bacaklarda doku ölümüne neden olabilir.

Kansere bağlı ampütasyon

Belirli bazı kanser türlerinde yayılımı önlemek için el, ayak, kol veya bacak kesilmesi gerekebilir. Sarkomlar gibi kanserlerde, uzuvlardaki kemik ve yumuşak doku etkilenebilir ve kanser temizlenemeyecek kadar büyük ve agresifse, tekrarlıyorsa veya sinirlere ya da kan damarlarına yayılmışsa ampütasyon gerekebilir.

Şiddetli enfeksiyonun neden olduğu ampütasyon

Şiddetli sepsis, ilaca dirençli bakterilerin vücuda yayılması ve kan dolaşımına yayılmasıyla ortaya çıkan ciddi bir durumdur. Sepsis, kan akışını etkileyebilir ve özellikle ayak parmakları, el parmakları, eller ve ayaklarda doku ölümüne neden olabilir. Beyin ve omurilik zarlarının iltihaplanmasına neden olan menenjit bakterileri sepsisin diğer nedenlerinden biridir. Metisiline dirençli stafilokok aureas (MRSA) da bir bakteridir ve nekrotizan yumuşak doku enfeksiyonu veya fasiit adı verilen ciddi bir duruma neden olabilir. Hastanın onsuz yaşayabileceği bir vücut bölümünde meydana gelen bu ve diğer tehlikeli enfeksiyonlarda, kişinin hayatını kurtarmak için ampütasyon gerekebilir.

Ampütasyon yapılmazsa ne olur?

Yaşamı tehdit eden durumlar mevcutken ampütasyonu ertelemek, enfeksiyonun yayılması, dolaşım bozukluğu nedeniyle kalp hastalığı riskinin artması ve hatta ölüm gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

Ampütasyon sonrası iyileşme ne kadar sürer?

Ampütasyon bölgesindeki yaranın iyileşme süreleri değişiklik gösterebilir.  Genellikle 3-4 hafta içinde gerçekleşir. Yara izinin iyileşmesi ise yaklaşık 12 ila 18 ay sürebilir. Bu erken aşamada yara yönetimi, alttaki yumuşak dokunun iyileşmesini desteklemek ve enfeksiyon riskini azaltmak için çok önemlidir.

Ampütasyon sonrasında nelere dikkat edilmeli?

Ampütasyon ameliyatından sonraki ilk birkaç hafta dinlenme iyileşme açısından çok önemlidir. Kişi iyileşmeye başladıkça fizik tedavi ve rehabilitasyona yönlendirilecektir. İyileşme zorlu olabilir, ancak destekle ilerleme kaydedilebilir ve yeni bir gerçekliğe uyum sağlanabilir. Ampütasyon iyileşmesinin birkaç aydan bir yıla kadar sürebileceğini de belirtmek önemlidir. Bu süre zarfında, en iyi sonuç için tıbbi ekibin tavsiyelerine ve tedavi planına uymak hayati önem taşır. Kişi iyileşmeye devam ettikçe, yavaş yavaş normal aktivitelerine ve işine dönecektir. Ampütasyon iyileşme süreci her birey için farklıdır ve ampütasyon ameliyatının seviyesi ve genel sağlık durumu gibi çeşitli faktörlere bağlı olabilir.

Ampütasyon geçiren kişiler, anksiyete (TSSB dahil), depresyon, madde kullanım bozukluğu, gergin ilişkiler ve düşük yaşam kalitesi riski altındadır. Bu semptomların tedavisinin çok etkili olabileceğini unutmamak gerekir. Ampütasyonun psikolojik etkisiyle başa çıkmak, çoğu zaman fiziksel etkilerle başa çıkmak kadar önemlidir. Ampütasyondan sonra, özellikle de ameliyatın etkilerine hazırlanmak için zaman olmadan acil bir durumda yapılmışsa, olumsuz düşüncelere kapılmak çok yaygındır. Duygusal iyileşme sürecinde gerektiğinde sevdiklerinizden ve profesyonellerden destek almak, ampütasyon sonrası yaşamda önemli bir rol oynar.