Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH), yaygın bir akciğer hastalığıdır ve nefes almayı zorlaştırır. KOAH’ın iki ana formu vardır: Uzun süreli mukuslu öksürükle seyreden kronik bronşit ve zamanla akciğerlere zarar veren amfizem. KOAH’lı hastalarının çoğunda bu iki rahatsızlığın bir kombinasyonu görülür.
Sigara içmek, KOAH’ın başlıca nedenidir. İçilen sigara miktarı arttıkça KOAH’a yakalanma riski de artar. Ancak bazı bireylerde, uzun yıllar sigara içilmesine rağmen KOAH gelişmeyebilir.
KOAH’ın en yaygın belirtileri balgamlı öksürük ve nefes darlığıdır. Hafif evrede öksürük aralıklıyken, ilerleyen evrelerde her gün ve gün boyu sürebilir. Balgam genellikle koyu kıvamlı, yapışkan ve gri-beyaz renktedir. Balgam artışı KOAH’ın ya da bronşitin belirtisi olabilir.
KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) nedir?
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı’nın kısaltması olan KOAH, nefes almakta zorlanmayla karakterize bir akciğer hastalığıdır. Süreklilik göstermesi ve ilerlemesi nedeniyle “kronik”, hava yollarında daralma sebebiyle ise “obstrüktif” olarak adlandırılan KOAH, tedavi edilmediği takdirde ölümcül hale gelebilir. Belirtileri aniden ortaya çıkmaz. Hastalığın en önemli nedeni sigara kullanımıdır.
Sigara dumanındaki zararlı gaz ve partiküller, hava yollarının daralmasına ve kalınlaşmasına neden olur. Bu durum, oksijenli havanın akciğerlere rahatça girip çıkmasına engel olur. Bronşlarda oluşan bu daralma geri döndürülemez niteliktedir ve tedavi edilmediği sürece ilerleyicidir.
KOAH neden olur?
Sigara ve diğer tütün ürünlerinin yanı sıra, çevresel etmenler, hava kirliliği, tozlu ve dumanlı ortamlarda çalışmak, zararlı gaz ve kimyasal maddeler, ev içi hava kirliliği, sosyoekonomik düzey, yaş, cinsiyet, genetik faktörler, akciğer gelişim bozuklukları, kronik bronşit, solunum yolu enfeksiyonları ve astım da KOAH gelişiminde rol oynar. Belirtilerin geç ortaya çıkması nedeniyle bazı hastalara zamanında tanı konulamaz. Nefes darlığı, balgam ve öksürüğün hafif olduğu dönemde doktora başvurulmaması da tanı oranını düşürmektedir. Türkiye’de yaklaşık 3 milyon KOAH hastası olduğu tahmin edilmekte olup, KOAH ülkemizde en yaygın ölüm nedenleri arasında 4. sıradadır.
KOAH için diğer risk faktörleri şunlardır:
- Aktif sigara içiciliği veya pasif olarak tütün dumanına maruz kalmak.
- Mesleki olarak toz, duman veya kimyasallara maruz kalmak.
- Biyokütle yakıtı (odun, tezek, mahsul artıkları veya kömür) kullanımı nedeniyle yüksek düzeyde dumana maruz kalmak.
- Rahimde yetersiz gelişim, erken doğum, çocuklukta sık veya şiddetli solunum yolu enfeksiyonları gibi akciğer gelişimini engelleyen durumlar.
- Çocukluk çağı astımı.
KOAH’lı bireylerde başka sağlık sorunlarına yakalanma riski de daha yüksektir. Bunlar arasında:
- Grip veya zatürre gibi akciğer enfeksiyonları
- Akciğer kanseri
- Kalp sorunları
- Kas zayıflıkları ve kırılgan kemikler
- Depresyon ve anksiyete yer alır.
KOAH hastalığının belirtileri neler?
KOAH’ın en yaygın belirtileri balgamlı öksürük ve nefes darlığıdır. Hafif evrede öksürük aralıklıyken, ilerleyen evrelerde her gün ve gün boyu sürebilir. Balgam genellikle koyu kıvamlı, yapışkan ve gri-beyaz renktedir. Balgam artışı KOAH’ın ya da bronşitin belirtisi olabilir. Erken evrede nefes darlığı yalnızca ağır efor sırasında olur; bu yüzden hastalar fark etmeyebilir. Orta evrede öksürük, balgam ve nefes darlığı daha belirgindir. Çabuk yorulma, halsizlik ve rahat nefes alamama gibi şikâyetlerle doktora başvurulur ve bu evrede tanı konulur. Son evrede oksijen seviyesinin ciddi oranda düşmesine bağlı olarak belirtiler daha fazla ve şiddetlidir. Bu dönemde öksürük ve nefes darlığına ek olarak şu belirtiler görülebilir:
- Çarpıntı
- Şiddetli baş ağrısı
- Terleme
- Dudak, dil ve parmak uçlarında morarma
- Uykusuzluk
- Unutkanlık
- Asabiyet
- Zayıflama
- Kabızlık
- Cinsel isteksizlik
- Karın şişliği
- Ellerde titreme ve uyuşma hissi
- Boyun damarlarında belirginleşme
- Bacaklarda ödem
KOAH’ın son evresinde, diğer bazı hastalıklar da eşlik edebilir ve birbirlerini tetikleyebilir. Bunlar:
- Yüksek tansiyon ve kolesterol
- Kalp-damar hastalıkları
- Uyku apnesi
- Diyabet
- Kemik ve kas erimesi
- Depresyon
- Anksiyete
- Kansızlık
- Reflü
- Akciğer kanseri
KOAH hastalığına ne iyi gelir?
KOAH hastaları bazı tedbirlerle tedavi sürecine katkı sağlayabilir. Bu tedbirler hem hastalığın ilerlemesini yavaşlatır hem de yaşam kalitesini artırır:
- Düzenli egzersiz, kasların güçlenmesini ve nefes darlığının azalmasını sağlar. Egzersizler ağır olmamalıdır. Haftada 5 gün, 30 dakikalık yürüyüşler ve sabah 10 dakikalık basit egzersizler yeterlidir.
- Hava kirliliğinden uzak durulmalı.
- Dumanlı ve tozlu ortamlardan kaçınılmalı.
- Az ve sık yemek yenilmeli.
- Oturarak yemek yenmeli, yiyeceklerin nefes borusuna kaçmamasına dikkat edilmeli.
- Sulu gıdalar tercih edilmeli, katı ve ağır yemeklerden kaçınılmalı.
- Bol sıvı tüketilmeli.
- Alkol ve sigaradan uzak durulmalı.
- Gaz ve hazımsızlığa neden olacak yiyecekler tüketilmemeli.
- Nefes darlığı arttığında nefes egzersizleri yapılmalı.
- İdeal kiloya ulaşılmalı.
- Her sonbaharda grip aşısı yaptırılmalı.
- Enfeksiyon hastalıklarından korunmak için sosyal mesafe korunmalı.
- Nefes almayı engelleyen kıyafetler giyilmemeli.
- Merdiven çıkarken dinlenilmeli, varsa asansör tercih edilmeli.
- Çalışırken ara verilerek dinlenilmeli.
KOAH hastalığının evreleri neler?
KOAH için en iyi tanı yöntemi, spirometri adı verilen bir akciğer fonksiyon testidir. Bu testte, küçük bir cihaza mümkün olduğunca sert şekilde üflenerek hava akımı ve akciğer kapasitesi ölçülür. Sonuçlar anında değerlendirilir. Doktorunuz, bir saniyede dışarıya verdiğiniz hava miktarı (FEV1) değerine göre KOAH evresini belirleyebilir. FEV1, hava yollarınızın ne kadar tıkalı olduğunu gösterir.
KOAH’ın şiddetine göre evreleri:
Evre 1
FEV1 değeri %80 veya üzerindedir.
Evre 2
FEV1 değeri %50 ile %79 arasındadır.
Evre 3
FEV1 değeri %30 ile %49 arasındadır.
Evre 4
FEV1 değeri %30’un altındadır.
Doktorunuz ayrıca semptomlarınızı ve alevlenme riskinizi değerlendirmek için A, B ve E harflerini kullanabilir:
- A: Hafif semptomlar, düşük alevlenme riski
- B: Daha şiddetli semptomlar, düşük alevlenme riski
- E: Yüksek alevlenme riski
Evre, doğrudan semptomlarla bağlantılı değildir. Örneğin, evre 3 veya 4’te olsanız bile hafif semptomlarınız olabilir. Doktorunuz tedavinizi belirlerken evrenizi, semptomlarınızı ve alevlenme sayınızı birlikte değerlendirir.
KOAH hastalığı nasıl tedavi edilir?
KOAH’ın kesin bir tedavisi yoktur; ancak semptomları hafifletmek ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak mümkündür. Solunum yollarını açan ve iltihabı azaltan inhalasyon ilaçları temel tedavi yöntemidir. Bronkodilatör inhalerler, hava yollarını gevşeterek açık kalmasını sağlar. Kısa etkili bronkodilatörler saniyeler içinde etki eder ve 4-6 saat sürer; genellikle alevlenmelerde kullanılır. Uzun etkili bronkodilatörler ise daha yavaş etki eder ama uzun süreli fayda sağlar. Bunlar günlük olarak alınır ve inhale steroidlerle birleştirilebilir. KOAH için diğer tedavi yöntemleri şunlardır:
- Alevlenmeleri tedavi etmek için steroid hapları ve antibiyotikler
- Uzun süredir KOAH’ı olanlara oksijen desteği
- Akciğer rehabilitasyonu
- Nefes alma ve egzersiz becerilerini geliştiren eğitimler
- Şiddetli KOAH hastalarında semptomları iyileştirmek için cerrahi seçenekler
Bazı inhalerler, semptomları önlemek veya azaltmak, alevlenmelerde rahatlama sağlamak için düzenli olarak kullanılır. İnhale kortikosteroidler, iltihabı azaltmak için bu inhalerlerle birlikte verilebilir. Bu ilaçlar doğru teknikle ve gerekiyorsa ara bir cihazla kullanılmalıdır.
Erken tanı, KOAH tedavisinde kritik öneme sahiptir. Erken evrede tedavi, hastalığın neden olabileceği rahatsızlıkların önlenmesini sağlar. Ancak KOAH’ın kesin bir tedavisi yoktur. Uygulanan tedaviler, hastalığın ilerlemesini durdurmak ve yaşam kalitesini artırmak içindir.
Sigara kullanan KOAH hastalarının sigarayı bırakması, en etkili tedavi yöntemidir. Tozlu ve dumanlı ortamlardan uzak durmak ve düzenli egzersiz yapmak da belirtileri azaltır. Nefes açıcı, balgam sökücü ve öksürük kesici ilaçlar kullanılır. Bazı ilaçlar solunum yoluyla alınmalı, bu ilaçların etkili olması için doğru teknikle kullanılması gerekir.
Çok ağır evrede, oksijen seviyesinin ciddi şekilde düşmesi durumunda oksijen tedavisi uygulanır. Ayrıca solunum rehabilitasyonu, fizik tedavi, grip ve zatürre aşıları, solunum cihazları ve cerrahi müdahaleler de tedavi seçeneklerindendir.
KOAH’ı alevlendirebilecek yiyecekler şunlardır:
Kızarmış yiyecekler
Yağlıdır ve sindirimi zordur. Şişkinlik yaratıp nefes almayı zorlaştırabilir.
Gazlı içecekler
Yapay katkı maddeleri içerir ve KOAH hastaları için faydalı değildir.
Aşırı tuz
Vücutta su tutulumuna (ödem) yol açar, bu da diyaframı zorlar.
Süt ürünleri
Sindirim sırasında oluşan kazomorfin maddesi, mukus üretimini artırabilir.
Turpgiller
Karnabahar, brokoli, turp, lahana, roka gibi sebzeler gaz yapabilir.
İşlenmiş etler
Salam, sosis, pastırma, jambon gibi ürünler KOAH’ı tetikleyebilir.
KOAH kaç yaşında başlar?
KOAH genellikle 35 yaşından sonra fark edilir hale gelir. Hastalığın teşhis edildiği çoğu kişi 50 yaşın üzerindedir.
