Puberte yani ergenlik dönemi çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir. 4-5 sene sürebilir. Kızlarda 10-14 yaş, erkeklerde ise 12-16 yaş arasında gelişimle gözlemlenir.
Puberte dönemi nedir?
Puberte (ergenlik), kız ve erkek çocuklarının cinsel olgunluğa ulaştığı dönemdir. Bu süreç, kızlarda genellikle 10-14 yaş, erkeklerde ise 12-16 yaş arasında başlar. Ergenlik boyunca çeşitli fiziksel değişiklikler meydana gelir ve bu değişiklikler kızlar ile erkeklerde farklı şekilde görülür.
Kız çocuklarında ergenliğin ilk belirtisi çoğunlukla meme gelişimidir. Ardından kasık bölgesi ve koltuk altlarında kıllanma başlar. Adet görme (regl) ise sürecin en son aşamalarından biridir.
Erkek çocuklarında ergenlik genellikle testislerin ve penisin büyümesiyle başlar. Daha sonra kasık bölgesi ve koltuk altlarında kıllanma ortaya çıkar. Süreç ilerledikçe kaslar gelişir, ses kalınlaşır ve yüzde kıllar çıkmaya başlar.
Her iki cinsiyette de ergenlik döneminde akne görülebilir. Ayrıca yaklaşık 2-3 yıl süren hızlı boy uzaması (büyüme atağı) yaşanır. Bu büyüme, çocukların yetişkinlikte ulaşacakları boya yaklaşmalarını sağlar.
Puberte hangi yaş aralığını kapsar?
Puberte (ergenlik) genellikle kızlarda genellikle 10-14 yaş, erkeklerde ise 12-16 yaş arasında başlar.
Ergenlik ortalama yaşlarda başlamazsa genellikle endişelenmeye gerek yoktur, ancak 8 yaşından önce başlamışsa veya 14 yaşına kadar başlamamışsa aile hekiminize danışmanızda fayda vardır.
Bazı durumlarda erken ergenlik veya geç ergenlik, tedavi edilmesi gereken altta yatan bir rahatsızlığın işareti olabilir.
Puberte dönemi belirtileri neler?
Ergenlik, çocuğunuzun bedeninin cinsel olgunluğa ulaştığı ve pek çok fiziksel değişimin yaşandığı bir dönemdir. Bu süreçte çocuğunuzun yaşayacağı değişimleri anlamasına yardımcı olmak için onunla açık, destekleyici ve olumlu bir şekilde konuşmanız önemlidir. Böylece hem yaşadığı dönüşümleri daha kolay kabullenir hem de nelerle karşılaşacağını bilir.
Çocuğunuzun ergenliğe girdiğini şu belirtilerden fark edebilirsiniz;
Kızlarda:
- Göğüslerin gelişmeye başlaması
- Koltuk altı, bacak ve kasık bölgelerinde kıllanma
- İlk adet dönemi (regl)
- Akne oluşumu
- Artan terleme ve buna bağlı vücut kokusu
Erkeklerde:
- Testislerin ve penisin büyümesi
- Koltuk altı, yüz ve kasık bölgelerinde kıllanma
- Bazen meme dokularında gelişim
- Sesin kalınlaşması
- Kas gücünde artış
- Akne oluşumu
- Terleme ve vücut kokusu
Puberte hangi hormonla başlar?
Ergenlik, vücudun doğal olarak cinsel olgunluğa ulaştığı bir süreçtir. Bu sürecin başlamasında rol oynayan temel yapı, hipotalamus adı verilen beynin küçük bir bölümüdür. Hipotalamus, gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH) üretir ve bu hormon, hipotalamusun alt kısmına bağlı olan ve bezelye büyüklüğünde bir organ olan hipofiz bezini uyarır.
Hipofiz bezi, bu uyarının ardından iki hormon salgılar: luteinize edici hormon (LH) ve folikül uyarıcı hormon (FSH). Bu hormonlar, hem kadın hem de erkek üreme organlarını—yani sırasıyla yumurtalıkları ve testisleri—çalıştırmaya başlatır. Sonuç olarak, östrojen ve testosteron gibi cinsiyet hormonlarının salgılanması tetiklenir ve vücutta ergenliğe ait fiziksel değişimler başlar.
Puberte sendromu ne demek?
Erken ergenlik vakalarının çoğunda altta yatan bir neden tespit edilemez. Ancak bazen sebep beyindeki bir anormallik olabilir. Bazı çocuklarda ise ergenlik belirtileri, yumurtalıklarda, testislerde veya böbrek üstü bezlerinde bulunan ve cinsiyet hormonlarının aşırı üretimine neden olan tümörler veya genetik anormallikler gibi sorunlardan kaynaklanır.
Erken ergenlik, ergenlik belirtilerinin normalden daha erken yaşta görülmeye başladığı dönemdir:
- Kızlarda 7 veya 8 yaşından önce
- Erkek çocuklarda 9 yaşından önce
Bazı çocuklar için bu durum zorlayıcı olabilir ve bazen altta yatan bir sağlık sorununun işareti olabilir.
Kızlarda erken ergenliğin belirtileri şunlardır:
- 7 veya 8 yaşından önce meme gelişimi
- 10 yaşından önce adet görmeye başlaması
- 7 veya 8 yaşından önce hızlı boy uzaması (büyüme atağı)
Erkek çocuklarda 9 yaşından önce erken ergenliğin belirtileri şunlardır:
- Testislerin veya penisin büyümesi
- Hızlı boy uzaması (büyüme atağı)
Merkezi erken ergenlik
Gonadotropin bağımlı erken ergenlik olarak da adlandırılan bu tür, anormalliğin beyinde bulunması durumunda ortaya çıkar. Beyin, hipofiz bezine erken yaşta ergenliğin başlaması için sinyal gönderir. Merkezi erken ergenlik, erken ergenliğin en yaygın şeklidir ve kız çocuklarında erkeklerden çok daha sık görülür.
Merkezi erken ergenliğin nedenleri şunlardır:
- Beyin tümörleri
- Beyne daha önce uygulanan radyasyon
- Beyinde daha önce geçirilmiş enfeksiyon
- Diğer beyin anormallikleri
Periferik erken ergenlik
Gonadotropin bağımsız erken ergenlik olarak da bilinen bu türde, anormallik beyinde değil, testislerde, yumurtalıklarda veya böbrek üstü bezlerinde meydana gelir ve testosteron veya östrojen gibi cinsiyet hormonlarının aşırı üretimine yol açar.
Periferik erken ergenliğe neden olabilecek durumlar şunlardır:
- Yumurtalık, testis veya böbrek üstü bezi tümörleri
- Erkek çocuklarında hCG (insan koryonik gonadotropin) salgılayan tümörler
- Ailesel erkek erken ergenliği gibi bazı nadir genetik sendromlar
- Tiroid bezinin anormal derecede düşük hormon salgıladığı şiddetli hipotiroidizm
- Doğuştan adrenal hiperplazi gibi adrenal bez bozuklukları
- Çocuğun östrojen veya androjen içeren ilaçlara veya kremlere maruz kalması
Puberte bozukluğu nedir?
Gecikmiş ergenlik, çocukların ergenlik dönemini herhangi bir belirti göstermeden geçirmesine denir.
Erkeklerde ergenliğin gecikmesinin belirtileri şunlardır:
- Penis ve testislerin 14 yaşına kadar büyümeye başlamaması
- 5 yıldan uzun süren genital büyüme
- Artık daha hızlı büyüyen akranlarına kıyasla kısa boylu olmak
Kızlarda belirtiler şunlardır:
- 14 yaşına kadar meme gelişiminin başlamaması
- Göğüsler büyümeye başladıktan sonraki 5 yıl içinde veya 16 yaşına kadar adet görmeye başlamamak
Uzun süreli hastalıklar nedeniyle yeterli beslenemeyen çocuklarda ergenlik gecikebilir. Ayrıca, koşu veya jimnastik gibi yoğun fiziksel antrenman gerektiren sporlarla uğraşan bazı genç kızlar, ergenliğe normalden daha geç girebilir.
Bazen ergenlikteki gecikme yalnızca yavaş olgunlaşmadan kaynaklanmaz; çocuğun hipogonadizm olarak bilinen uzun süreli bir tıbbi rahatsızlığı olması da etkili olabilir. Hipogonadizmde cinsiyet bezleri—erkeklerde testisler, kadınlarda yumurtalıklar—az miktarda hormon üretir veya hiç üretmez.
Hipogonadizm iki ana kategoriye ayrılır:
Sekonder hipogonadizm
Sekonder hipogonadizm, hipofiz bezi veya hipotalamus (beynin bir bölümü) ile ilgili sorunlardan kaynaklanır. Bu durumda hipotalamus ve hipofiz bezi, gonadlara cinsiyet hormonlarını düzgün şekilde salgılamaları için sinyal gönderemez.
Sekonder hipogonadizmin başlıca nedenleri şunlardır:
- Kallmann sendromu, koku alma duyusunu da etkileyen genetik bir bozukluktur.
- İzole hipogonadotropik hipogonadizm, sadece cinsel gelişimi etkileyen, koku alma duyusunu etkilemeyen genetik bir rahatsızlıktır.
- Beyin veya hipofiz bezinde daha önce radyasyon, travma, ameliyat veya başka bir yaralanma
- Beyin veya hipofiz tümörleri
Primer hipogonadizm
Primer hipogonadizmde sorun, cinsiyet hormonlarını normal şekilde üretemeyen yumurtalıklar veya testislerde yatmaktadır.
Bazı nedenler şunlardır:
- Genetik bozukluklar, özellikle Turner sendromu (kadınlarda) ve Klinefelter sendromu (erkeklerde)
- Bazı otoimmün bozukluklar
- Gelişimsel bozukluklar
- Radyasyon veya kemoterapi
- Enfeksiyon
Puberte bozukluğunun tedavisi nasıl olur?
Gecikmiş ergenliğin tedavisi genellikle altta yatan nedene bağlıdır. Çocuk sağlıklıysa ancak geç gelişmişse, gereken tek şey güven ve yakın takiptir. Testosteron veya östrojen ile seks hormonu replasman tedavisi yalnızca seçilmiş vakalarda uygulanır.
Puberte sendromunun tedavisi nasıl olur?
Erken ergenlik tedavisi, çocuğun normal cinsel gelişim dönemine ulaşana kadar ergenlik sürecini yavaşlatmaya veya durdurmaya yardımcı olabilir.
Erken ergenlik tedavisini düşünmenin başlıca nedenlerinden biri, bu durumun yol açtığı hızlı büyüme ve kemik olgunlaşmasının, çocuğun tam boy potansiyeline ulaşmasını engelleyebilme riskidir. Çocuklar ergenlik döneminde hızla büyür ve ergenlik tamamlandığında yetişkinlikteki nihai boylarına erişirler. Ancak ergenliğe çok erken başlayan çocuklarda büyüme süreci de erken duracağından, yetişkinlikte hedeflenen boylarına ulaşamayabilirler.
Erken ergenlik belirli bir tıbbi sorundan kaynaklanıyorsa, altta yatan sorunun tedavisi genellikle ergenliğin ilerlemesini durdurabilir. Bunun yanı sıra, erken ergenliğe yol açan hormonları bloke eden tıbbi tedavi yöntemleri de ergenlik sürecini kontrol altına alabilir.
