Takıntı kelimesi, "kuşatmak" anlamına gelen Latince "obsidere" kelimesinden gelir. Takıntılar veya tıbbi literaratürdeki kullanım şekliyle obsesyonlar, kişinin kontrol edemediğini hissettiği kalıcı düşünceler, fikirler, imgeler veya dürtülerdir. Çoğunlukla takıntılara kompülsiyon (zorlantı) adı verilen davranışlar eşlik eder. Kompülsiyonlar, kişinin takıntısından kaynaklanan sıkıntıyı gidermek için ona istinaden yaptığı veya yapmak zorunda hissettiği tekrarlayan davranışlar veya düşüncelerdir.
Takıntı nedir?
Takıntı, kaygı, korku veya tiksinti gibi rahatsız edici duygulara neden olan istenmeyen, müdahaleci, tekrarlayan ve kalıcı düşünceler, dürtüler veya imgelerdir. Çoğu insan takıntılarının aşırı olduğunu bilir, ancak onları kontrol edemediğini hisseder. İstenmeyen ve rahatsız edici oldukları için takıntılar genellikle kaygıya neden olur. Takıntılar, genellikle Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) adı verilen psikiyatrik bir rahatsızlıkla ilişkilendirilir.
Takıntı hastalığı neden olur?
Takıntı hastalığı (yani tıbbi adıyla Obsesif Kompulsif Bozukluk – OKB), tek bir nedene bağlı olarak ortaya çıkmaz. Genellikle biyolojik, psikolojik ve çevresel etkenlerin bir araya gelmesiyle gelişir. Araştırmacılar, obsesif kompulsif bozukluğun pek çok olası nedenini tespit etmişlerdir, bunlar arasında şunlar yer alır:
Genetik
OKB semptomlarının yaklaşık %45-65'i genetik faktörler nedeniyle ortaya çıkabilir.
Travma
İstismar veya ihanet gibi travmalar yaşamak, OKB için önemli bir risk faktörüdür. Ayrıca, OKB'si olan birçok kişide travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) da vardır.
Yetiştirme
Aşırı koruyucu bir ebeveyne sahip olmak ile OKB gelişimi arasında bir korelasyon vardır. Kaygılı ve/veya takıntılı ebeveynler, bunları kısmen genetik, kısmen de ev ortamı ve öğrenilmiş davranışlar yoluyla çocuklarına aktarabilirler.
Stres
Yapılan araştırmalar, özellikle çocukluk döneminde yaşanan stresli yaşam olaylarının, takıntıların gelişiminde önemli rol oynadığını göstermektedir.
Beyin anormallikleri
OKB'li kişiler üzerinde yapılan görüntüleme çalışmaları, dürtü kontrolü, duygusal düzenleme ve karar vermeyle ilgili beyin bölgelerinde hiperaktivite olduğunu ortaya koymuştur.
Diğer durumlar
OKB'li kişilerin pek çoğunda bir veya daha fazla eş zamanlı hastalık (komorbid) bulunmaktadır. Bunlar arasında yaygın anksiyete bozukluğu ve majör depresif bozukluk gibi ruh sağlığı sorunları ve Tourette sendromu gibi tik bozuklukları yer almaktadır.
Takıntı türleri neler?
Beş ana takıntı türü vardır: Mükemmeliyetçilik (genellikle simetri, organizasyon veya kurallarla ilgilidir), ilişkisel (genellikle önemli bir kişiyle ilgili şüpheler veya endişeler), kirlenme, zarar verme ve istenmeyen müdahaleci düşünceler (genellikle cinsel veya şiddet içerikli temalar içerir).
Takıntı testi nasıl yapılır?
"Takıntı testi" yapmak, genellikle takıntılı düşünce ve davranışların varlığını ve şiddetini, özellikle de Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) gibi durumlarda değerlendirmek üzere tasarlanmış standart değerlendirmelerin kullanılmasını içerir. Bunu şu şekilde yapabilirsiniz:
Standartlaştırılmış değerlendirmeler
Yale-Brown Obsesif Kompulsif Bozukluk Ölçeği (Y-BOCS), özellikle OKB semptomlarının şiddetini değerlendirmek için tasarlanmış yaygın olarak kullanılan bir araçtır. Bu öz bildirim anketi, obsesif-kompulsif semptomların çeşitli yönlerini ölçer.
Ön değerlendirme
Rahat ve sessiz bir ortamda olduğunuzdan emin olun. Testin amacını ve soruları dürüstçe nasıl cevaplayacağınızı düşünün. Kişi genellikle semptomlarını sıklık ve yoğunluklarına göre değerlendirir. Örneğin, belirli takıntılı düşünceleri ne sıklıkla deneyimlediği veya zorlayıcı davranışlarda bulunduğu sorulabilir.
Testin puanlanması
Her değerlendirmenin belirli puanlama talimatları olacaktır. Örneğin, Y-BOCS çeşitli maddeler için 0 (hiç semptom yok) ile 4 (aşırı semptomlar) arasında bir ölçek kullanır. Semptomların şiddetini belirlemek için yanıtları temel alan puanları toplayın.
Sonuçları yorumlayın
Belirtilerin OKB'ye mi yoksa başka bir obsesif-kompulsif bozukluğa mı işaret ettiğini belirlemek için puanları belirlenmiş eşiklerle karşılaştırın. Sonuçların kapsamlı bir şekilde anlaşılması için bir ruh sağlığı uzmanına yorumlatılması önemlidir.
Profesyonel yardım alın
Eğer test, takıntı veya zorlantılı davranış belirtilerini gösteriyorsa, profesyonel değerlendirme ve tedavi için yardım alın.
Takıntı hastalığının teşhisi nasıl konur?
Obsesyonla ilişkili bozuklukların, özellikle de Obsesif Kompulsif Bozukluğun (OKB) teşhisi, genellikle bir ruh sağlığı uzmanı tarafından kapsamlı bir değerlendirmeyi içerir. Teşhis sürecindeki temel adımlar şunlardır:
Klinik Görüşme
Psikiyatrist hastanın semptomları hakkında, takıntılarının niteliği ve zorlayıcı davranışları da dahil olmak üzere ayrıntılı bilgileri toplar. Semptomların ne kadar süredir mevcut olduğunu ve ne sıklıkla ortaya çıktığını değerlendirir.
Semptom değerlendirmesi (DSM-5’e göre)
Psikiyatrist, semptomların Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'nda (DSM-5) belirtilen kriterleri karşılayıp karşılamadığını değerlendirecektir. OKB için bu kriterler şunları içerir:
- Obsesyonların, kompulsiyonların veya her ikisinin birden varlığı. Obsesyonlar veya kompulsiyonlar zaman alıcıdır (örneğin günde bir saatten fazla zaman alır) veya önemli sıkıntıya ya da işlevsellikte bozulmaya neden olur.
Tepkilerin gözlemlenmesi
Psikiyatrist, kompulsif ritüelleri veya kaçınma davranışlarını belirlemek için değerlendirme sırasında hastanın davranışlarını ve tepkilerini gözlemleyebilir.
Standartlaştırılmış anketler
Yale-Brown Obsesif Kompulsif Bozukluk Ölçeği (Y-BOCS) gibi araçlar semptomların şiddetini ölçmek ve günlük yaşam üzerindeki etkilerini değerlendirmek için kullanılabilir.
Ayırıcı tanı
Psikiyatrist, anksiyete bozuklukları, depresyon veya diğer obsesif kompulsif spektrum bozuklukları gibi benzer semptomlarla ortaya çıkabilecek diğer ruh sağlığı durumlarını eleyecektir.
Tıbbi geçmişin değerlendirilmesi
Bazı durumlarda, takıntılı düşüncelere veya davranışlara katkıda bulunabilecek tıbbi durumları elemek için fiziksel muayene veya laboratuvar testleri yapılabilir.
Takıntı hastalığı nasıl geçer?
Obsesyonla ilişkili bozukluklar, özellikle Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), terapötik yaklaşımların ve bazı durumlarda ilaç tedavisinin bir kombinasyonuyla etkili bir şekilde tedavi edilebilir. Başlıca tedavi seçenekleri şunlardır:
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
-
Maruz bırakma ve tepki önleme
Bu, bireylerin takıntılı düşüncelerine veya korkulan durumlara kademeli olarak maruz bırakılmasını ve zorlayıcı davranışlardan kaçınmalarına yardımcı olmayı içeren özel bir Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) biçimidir. Bu süreç, zamanla kaygıyı azaltmaya yardımcı olur.
İlaç
-
Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar)
Fluoksetin, fluvoksamin ve sertralin gibi ilaçlar sıklıkla reçete edilir. Bunlar, beyindeki serotonin seviyelerini dengelemeye yardımcı olarak takıntılı düşünceleri ve zorlayıcı davranışları azaltabilir.
Farkındalık ve kabul stratejileri
-
Farkındalık temelli bilişsel terapi
Bu yaklaşım, bireylere düşüncelerini yargılamadan gözlemlemeyi ve zorlayıcı tepkiler vermeden kabul etmeyi öğretir.
Destek grupları
-
Akran desteği
Destek gruplarına katılmak, benzer zorluklarla karşılaşan kişilere bir topluluk sağlayabilir, bu da izolasyon duygularını azaltabilir ve pratik başa çıkma stratejileri sağlayabilir.
Psikoeğitim
-
Bozukluğu anlamak
Bireyleri ve ailelerini OKB ve tedavisi hakkında eğitmek, destekleyici bir ortam yaratabilir ve tedaviye uyumu iyileştirebilir.
Yaşam tarzı değişiklikleri
-
Sağlıklı alışkanlıklar
Düzenli egzersiz, dengeli beslenme ve iyi uyku hijyeni de genel ruh sağlığını destekleyebilir ve tedavi sonuçlarını iyileştirebilir.
