Amnezi, yeni bilgileri öğrenme ve hatırlamadaki önemli zorlukları içeren bir sendromun genel ifadesidir. Hafıza kaybının ne kadar süreceği, buna neden olan hasarın şiddetine bağlıdır. Geçici global amnezi gibi bazı amnezi türleri geçicidir ve tamamen geri döndürülebilirdir. Amnezi belirtileri arasında hafıza kaybı, kafa karışıklığı ve tanıdık yüzleri veya yerleri tanıyamama yer alır.
Amnezi nedir?
Amnezi, gerçekler, bilgiler ve deneyimler de dahil olmak üzere hafızanın kaybını tanımlayan genel bir terimdir. Kayıp geçici veya kalıcı olabilir, ancak 'amnezi' genellikle geçici olanı ifade eder.
Amnezinin belirtileri nelerdir?
Amnezinin belirtileri nedene bağlı olarak değişmekle birlikte genellikle şunları içerir:
- Hafıza kaybı
- Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
- Tanıdık yüzleri veya yerleri tanıyamama
- Kişi iyileştikten sonra genellikle amnezi atağına dair hiçbir şey hatırlamaz.
Amnezi neden olur?
Geçici amnezinin nedenleri arasında beyin sarsıntısı, ağır hastalık ve yüksek ateş, duygusal stres, bazı ilaçlar ve elektrokonvülsif tedavi (EKT) yer alır.
Hafıza kaybı, aşağıdakiler de dâhil olmak üzere çok çeşitli durumlardan kaynaklanabilir:
- Baş yaralanması
- Ağır hastalık
- Yüksek ateş
- Nöbetler
- Duygusal şok veya histeri
- Alkol kaynaklı beyin hasarı
- Barbitüratlar veya eroin gibi bazı ilaçlar
- Genel anestezikler
- Elektrokonvülsif terapi (Elektroşok tedavi)
- Felç
- Geçici iskemik atak (mini inme)
- Alzheimer hastalığı
- Beyin ameliyatı
Amnezinin teşhisi nasıl konur?
Amnezinin nedeninin teşhisi, aşağıdakiler de dâhil olmak üzere bir dizi test içerir:
- Tıbbi geçmişi
- Genel muayene
- Kısa ve uzun vadeli hafıza hatırlama testleri
- Düşünce işlemeyle ilgili diğer testler
- Baş röntgeni
- Kan testleri
- Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması
- Beyin anjiyografisi (özel bir boya enjekte edilerek çekilen taramalar).
Amnezinin tedavisi nasıl olur?
Tedavi nedene bağlıdır. Örneğin, travmatik bir olay geçiren bir kişi sakinleştirici, bol ilgi ve bakım ve psikiyatrik tedaviden faydalanabilir. Beyin sarsıntısı, komplikasyonlar elendikten sonra dinlenmeye ihtiyaç duyar. Eğer neden alkolizmse, o zaman yoksunluk, duygusal destek ve diyet eksikliklerinin giderilmesi önerilir. Alzheimer hastalığı durumunda, beynin kolinerjik işlevini artıran bir dizi yeni ilaç mevcuttur; ancak, kişi kendine bakamayacak duruma geldiğinde uzun süreli bakım seçeneklerine ihtiyaç duyulabilir.
Hafıza kaybı genellikle ilerleyici bunama bozukluğunun en erken belirtisi olsa da, bunamanın habercisi olmadığını da bilmek önemlidir. Bu nedenle, hafıza değişikliği olan bir hastanın hafıza kaybının tedavi edilebilir nedenlerini elemek için dikkatlice değerlendirilmesi önerilir. Hafıza kaybının normal yaşlanmanın sadece bir parçası olduğu varsayılmamalıdır.
Amnezinin türleri nelerdir?
Amnezinin birkaç türü vardır. Başlıca biçimleri şunlardır:
Geriye dönük amnezi
Geriye dönük amnezi, amneziye neden olan olaydan hemen önce gerçekleşen olayları hatırlama yeteneğinizi kaybettiğiniz anlamına gelir. Genellikle bu, yıllar öncesine ait anıları değil, yakın zamanda oluşturulmuş anıları etkiler.
İleriye dönük amnezi
İleriye dönük amneziye sahipseniz, amnezinizden bu yana yeni bilgileri hatırlayamazsınız. Amneziye neden olan olaydan önceki bilgileri hala hatırlayabilirsiniz. Bu, geriye dönük amneziden daha yaygındır.
Geçici global amnezi (GGA)
Geçici global amnezi, retrograd ve anterograd amnezinin bir birleşimi olan ve 24 saatten uzun sürmeyen daha az yaygın bir geçici amnezi türüdür. Çoğunlukla orta yaşlı ve yaşlılarda görülür ve genellikle belirgin bir nedeni yoktur.
Amnezi bazen altta yatan bir nedene göre de tanımlanır. İşte bazı örnekler:
Travma sonrası amnezi
Kafada ciddi bir yaralanmadan sonra ortaya çıkar ve anterograd amnezi, retrograd amnezi veya her ikisini birden içerebilir.
Dissosiyatif amnezi
İstismar, savaş deneyimleri veya doğal afetler gibi zihinsel stres veya travmatik olaylardan kaynaklanır. Belirli olayları veya zaman dilimlerini unutmayı içerir. Bazı durumlarda, kimliğinizin ve yaşam geçmişinizin çoğunu unutmak anlamına gelebilir. Nadir durumlarda, kişisel bilgilerinizin tamamını veya çoğunu unutabilir ve evden uzaklaşabilir veya yeni bir kimlik edinebilirsiniz. Buna dissosiyatif füg denir.
İlaç kaynaklı amnezi
Bazı ilaçlar kısa süreli amneziyi tetikleyebilir veya uzun süreli hafıza kaybına katkıda bulunabilir. Bunlara anksiyete ve uykusuzluk için yaygın olarak kullanılan benzodiazepinler ve bazı eski antihistaminikler, kas gevşeticiler ve idrar tutamama ilaçları içeren antikolinerjik ilaçlar dâhildir. Yaşlılar özellikle risk altında olabilir. Alkol içmekten kaynaklanan bayılmalar (sarhoşken ne olduğunu hatırlayamamanız) da bir amnezi türüdür.
İnfantil amnezi
Çocukluk amnezisi olarak da bilinir ve çoğu yetişkinin erken çocukluk deneyimlerini hatırlayamaması gerçeğini tanımlar. Bunun nedeni, küçük çocukların beyinlerinin hala gelişmekte olması ve anıları yaşlı beyinlerin yaptığı gibi depolayamaması olabilir.
Amnezi nasıl önlenir?
Amnezi, bir tür hafıza kaybıdır. Hafızayı daha keskin tutmak için yapılabileceklerden bazıları şunlardır:
Yeterince uyuyun
Çoğu insanın gecede yaklaşık sekiz saat uykuya ihtiyacı vardır. Yeterince uyumak beynimize anıları pekiştirmek ve önemsiz bilgilerden kurtulmak için zaman tanır. Ayrıca, uyku sırasında beynimiz nöronların sağlıklı olmasını sağlayan büyüme hormonları üretir. Nöron bozulması 20'li yaşlarda başlar, bu yüzden yeterli uyku uyuduğunuzdan emin olmak önemlidir.
Sosyalleşin
Sosyal etkileşim beyin sağlığı için çok önemlidir. Arkadaşlar ve aileyle yapılan faydalı sohbetler beyni aktif tutmaya yardımcı olur. Ayrıca sosyalleşmek serotonin ve oksitosin gibi iyi hissettiren kimyasallar salgılar, bu da ruh halini iyileştirmeye ve pozitif düşünmeyi teşvik etmeye yardımcı olur.
Düzenli egzersiz yapın
Düzenli egzersiz yapmak vücudu sağlıklı ve beyni aktif tutar. Egzersiz yaptığımızda beynimiz zevk ve motivasyonla ilişkili bir kimyasal olan dopamin salgılar. Stresi ve kaygıyı azaltmaya yardımcı olabileceğinden fiziksel ve zihinsel olarak kendimizi iyi hissetmemizi sağlar.
Sağlıklı bir diyet yapın
Vücudumuza koyduğumuz şeylerin beynimiz üzerinde doğrudan bir etkisi vardır. Meyve, sebze ve tam tahıllar gibi sağlıklı yiyecekler yemek beynimize doğru şekilde çalışması için gereken besinleri verir. Ayrıca, işlenmiş etler ve şekerli içecekler gibi sağlıksız yiyecekleri sınırlamak Alzheimer gibi hastalıklara yakalanma riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Ayrıca, Omega-3 yağ asitleri bilişsel sağlık için ve somon, ceviz ve chia tohumu gibi yiyeceklerde de önemlidir. Hafıza kaybını önleyebilecek diğer yiyecekler arasında zerdeçal, yaban mersini ve yeşil çay bulunur.
Zihinsel olarak kendinizi zorlayın
Beyni zorlayan aktivitelerle uyarmak, beynin sağlıklı kalmasına ve en iyi şekilde çalışmasına yardımcı olur. Yeni bir dil öğrenmek, satranç oynamak veya bulmaca çözmek gibi şeyler yapmak, zihnin aktif kalmasına yardımcı olur. Beyni ne kadar çok kullanırsak, genel olarak o kadar iyi çalışırlar.
Doktorunuzu düzenli olarak görün
Doktorunuzu düzenli olarak görmeniz, yalnızca fiziksel sağlığınız için değil aynı zamanda ruhsal sağlığınız için de önemlidir. Depresyon ve anksiyete gibi durumlar hafızayı ve bilişsel işlevi etkileyebilir. Bu yüzden düzenli doktor ziyaretleri ruhsal sağlığınızı en üst noktaya taşırken zihninizi de keskinleştirir.
Amnezi ile Alzheimer arasındaki fark nedir?
Amnezi, bir hastalık, kaza veya stresli bir ortam nedeniyle oluşan geçici veya kalıcı bir hafıza kaybıdır. Hafıza kaybı, ister geçici ister kalıcı olsun, sıklıkla kendiliğinden gerçekleşir. Duruma bağlı olarak, bir kişi hayatındaki belirli olayları ve zamanları unutabilir. Alzheimer hastalığı hafızayı, düşünmeyi ve davranışı etkileyen bir bunama türüdür. Semptomlar sonunda günlük yaşamı etkileyecek kadar şiddetli hale gelir. Erken evrelerinde hafıza kaybı hafiftir, ancak ileri evre Alzheimer'da bireyler bir sohbeti sürdürme ve çevrelerine yanıt verme yeteneklerini kaybederler.
