Gluten alerjisi (intoleransı) nedir? Gluten hassasiyetinin belirtileri nelerdir?

Gluten, özellikle buğday, arpa ve çavdarda bulunan bir protein türüdür. Gluten intoleransı olan bireylerde bu protein; gaz, karın ağrısı ve ishal gibi çeşitli sindirim sorunlarına yol açabilir. Gluten intoleransı zaman zaman çölyak hastalığı ya da gıda alerisi ile karıştırılsa da, bu üç durum birbirinden farklıdır. Her ne kadar tedavi yöntemleri arasında benzerlikler özellikle bazı gıdalardan uzak durmak bulunsa da, bu rahatsızlıkların altında yatan nedenler farklıdır.

Gluten intoleransı, doğrudan sindirim sistemiyle ilgilidir ve genellikle bağışıklık sistemini içermez. Gıda alerisi ise bağışıklık sisteminin belirli bir besine karşı aşırı tepki göstermesiyle ortaya çıkar; bu tepki bazen ciddi, hatta hayati risk taşıyan belirtilere neden olabilir.

Gluten alerjisi (intoleransı) nedir?

Gluten buğday, arpa, çavdar ve diğer tahıllarda bulunan bir proteindir. Makarna, tahıl ve bira gibi birçok yaygın yiyecek ve içecekte bulunur. Gluten ayrıca vitaminler, kozmetikler ve hatta bazı ilaçlar gibi şeylerde de bulunabilir. Gluten içeren şeyler yedikten sonra şişkinlik ve yorgunluk hissediyorsanız gluten intoleransınız var demektir. Herkes gluten intoleransına sahip olabilir, ancak kadınlarda daha yaygındır. Bazı insanlar gluten intoleransıyla doğar; diğerleri ise bunu yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde geliştirir.

Gluten alerjisi neden olur?

Gluten intoleransının kesin nedeni hâlâ tam olarak bilinmemektedir. Ancak bazı araştırmalar, sorunun doğrudan glütenden değil, birçok gıdada bulunan belirli karbonhidrat türlerinden kaynaklanabileceğini öne sürmektedir. Bu kişilerde vücut, söz konusu karbonhidratları yeterince iyi sindiremez. Bu sindirilemeyen maddeler bağırsakta kalır, fermente olur ve zamanla rahatsızlıklara yol açabilir.

Başka bazı çalışmalar ise buğdayın, bazı bireylerde sindirim sisteminin iç yüzeyini etkileyebileceğini göstermektedir. Normalde bu iç yüzey, bağırsaklardaki bakterilerin vücuda sızmasını engelleyen bir bariyer görevi görür. Ancak glütene duyarlılığı olan kişilerde bu bariyer yeterince etkili çalışmayabilir ve bu da bağırsak florasında bozulmalara neden olabilir.

Gluten hassasiyetinin belirtileri nelerdir?

Gluten içeren bir besin tükettikten birkaç saat veya gün boyunca aşağıdaki belirtileri yaşayabilirsiniz:

• Karın ağrısı
• Kansızlık
• Endişe
• Şişkinlik veya gaz
• Beyin sisi veya konsantre olma sorunu
• Depresyon
• İshal veya kabızlık
• Tükenmişlik
• Baş ağrısı
• Eklem ağrısı
• Mide bulantısı ve kusma
• Cilt döküntüsü

Gluten hassasiyeti nasıl teşhis edilir?

Sağlık uzmanınız, belirtilerinizi ve tıbbi geçmişinizi dikkatlice değerlendirir. Glüten intoleransından şüphelenilmesi durumunda, tanıya ulaşmak için genellikle şu adımlar izlenir:

1. Adım

Yaklaşık altı hafta boyunca glüten içeren bir beslenme düzeni sürdürmeniz istenir. Bu süreçte, sağlık uzmanınız buğday alerjisi veya çölyak hastalığını dışlamak amacıyla çeşitli kan ve cilt testleri uygular. Glüten intoleransı için özel bir tanı testi bulunmamaktadır.

2. Adım

Eğer testler sonucunda buğday alerjisi veya çölyak hastalığı saptanmazsa, en az altı hafta süreyle glütensiz bir diyete başlamanız önerilir. Bu süreçte yaşadığınız semptomları düzenli olarak kaydetmeniz ve hangi şikâyetlerin azaldığını gözlemlemeniz önemlidir.

3. Adım

Glütensiz beslenmeyle semptomlarınızda belirgin bir iyileşme görülürse, glüten yavaş yavaş yeniden diyetinize eklenir. Şikâyetlerin geri dönmesi durumunda glüten intoleransı olasılığı güçlenir.

Gluten hassasiyeti nasıl tedavi edilir?

Gluten intoleransının spesifik bir tedavisi bulunmamaktadır. Ancak, birçok kişi glutensiz beslenme ile şikayetlerini hafifletebilir. Diyetinizi doğru şekilde oluşturmak için mutlaka bir sağlık uzmanı ve diyetisyenle iş birliği yapmalısınız.

Bunun yanı sıra, probiyotik takviyesi hakkında doktorunuza danışabilirsiniz. Probiyotikler, bağırsaklardaki faydalı bakterileri artırarak şişkinlik, gaz ve kabızlık gibi sindirim sorunlarının azalmasına yardımcı olabilir.

Gluten hassasiyeti olanlar hangi besinleri tüketmemelidir?

Gluten; ekmek, makarna, kraker, hamur işleri, birçok tahıl, içecek ve işlenmiş gıdada bulunur. Gluten intoleransı olan bireylerin bu yiyecek ve içecekleri tüketmemesi gerekir.

Gluten intoleransınız varsa aşağıdaki yiyeceklerden uzak durmalısınız:

Gluten içeren tahıllar

• Buğday
• Arpa
• Çavdar
• Kuskus

Yulaf doğal olarak glutensizdir ancak işlenirken glütenle bulaşabilir. Yulaf alırken mutlaka “glutensiz” etiketi arayın.

Çoğu ekmek, kraker ve lavaş

• Beyaz ekmek
• Tam buğday ekmeği
• Çavdar ekmeği
• Ekşi mayalı ekmek
• Buğdaylı krakerler
• Tam buğday lavaş
• Unlu tortilla
• Pide ve bazlama

İçeriğinden emin olmak için ürün etiketlerini mutlaka okuyun.

Bazı soslar ve baharatlar

Gluten bazı sosların içinde gizlenmiş olabilir. Dikkat edilmesi gerekenler:

• Soya sosu
• Barbekü sosu
• Birçok salata sosu
• Çeşitli marineler
• Kremalı soslar
• Bazı baharat karışımları
• Hazır et suyu ve sos karışımları
• Malt sirkesi
• Ketçap

Alternatif olarak, glutensiz malzemelerle ev yapımı soslar hazırlayabilir veya “glutensiz” sertifikalı ürünler tercih edebilirsiniz.

Çoğu hamur işi

Hamur işlerinin çoğu buğday unu içerir. Kaçınılması gerekenler:

• Pasta
• Kurabiye
• Tatlı çörekler
• Simitler
• Donut
• Muffin
• Krep ve waffle

Buğday bazlı makarna ürünleri

Glutensiz alternatifler olsa da çoğu geleneksel makarna gluten içerir. Örnekler:

• Erişte
• Spagetti
• Mantı ve benzeri hamur işleri

Bazı atıştırmalıklar

• Tuzlu çubuk krakerler
• Granola barlar
• Müsli barları
• Cipsler
• Enerji barları
• Kurabiyeler
• Karışık atıştırmalıklar
• Bazı çikolata barları
• Bazı içecekler

Bazı içecekler glüten içerebilir, bu nedenle etiketlerini okuyun. Dikkat edilmesi gerekenler:

• Bira
• Şişelenmiş meyveli alkol kokteylleri
• Hazır kahve içecekleri
• Toz içecek karışımları
• Bazı işlenmiş gıdalar ve diğer ürünler

Gluten içerebilecek diğer ürünler

• Vejetaryen burgerler ve bitkisel sosisler
• Hazır şarküteri ürünleri
• İşlenmiş peynirler
• Yumurta yerine kullanılan ürünler
• Konserve çorbalar ve çorba karışımları
• Hazır pudingler ve tatlı karışımları
• Bazı dondurmalar
• Kahvaltılık gevrekler
• Patates kızartması ve diğer kızartmalar
• Aromalı tofu ürünleri

Gluten diyeti nasıl yapılır?

Glütensiz bir diyet uygulamaya başladığınızda, yediklerinize daha fazla dikkat etmeniz gerekir. Hangi gıdaların güvenli olduğunu, içeriklerin ne anlam ifade ettiğini ve besin değeri açısından ne sunduklarını bilmek önemlidir.  Pek çok taze ve doğal besin glütensizdir ve sağlıklı bir beslenme planının temelini oluşturur:

• Taze meyve ve sebzeler doğası gereği glütensizdir. Ancak dondurulmuş, kurutulmuş ya da konserve ürünler sos veya katkı maddesi içeriyorsa, glüten içerebilir.
• Doğal, işlenmemiş baklagiller, tohumlar, kuruyemişler ve fasulye türleri güvenlidir.
• Yumurtalar her zaman glütensizdir.
• Sade ve baharatsız et, tavuk, balık gibi işlenmemiş hayvansal proteinler tüketilebilir.
• Sade süt, yoğurt ve işlenmemiş peynir dahil çoğu az yağlı süt ürünü genellikle glütensizdir.
• Glutensiz diyete uygun tahıllar ve unlar. Aşağıdaki tahıllar ve nişastalar glütensiz olup, farklı şekillerde güvenle kullanılabilir:
• Karabuğday
• Mısır (“glutensiz” ibareli olanlar)
• Keten tohumu
• Glütensiz unlar (pirinç, soya, mısır, patates, fasulye)
• Darı
• Kinoa
• Soya

Gluten alerjisi kan testinde çıkar mı?

Gluten hassasiyeti kan testiyle çıkmaz, doktor gözlemi ve diyetle anlaşılır.

Gluten hassasiyeti testi nasıl yapılır?

Gluten intoleransını kesin olarak gösteren özel bir tıbbi test yoktur. Gluten hassasiyeti tanısı, çölyak hastalığı ve buğday alerjisi dışlandıktan sonra, glutensiz diyete verilen yanıtla klinik olarak konur. Tanı için doktor takibi şarttır, çünkü bu süreç kendi başına yapıldığında yanıltıcı olabilir. Bu yüzden tanı, diğer hastalıkların elenmesi ve belirtilere göre konur. Süreç üç aşamada ilerler:

Diğer hastalıkları eleme

Önce doktor, çölyak hastalığı ve buğday alerjisi olup olmadığını kontrol eder.

Bunun için şu testler yapılır:

• Kan testleri
• Gerekirse endoskopi (ince bağırsaktan parça alma)
• Alerji testleri

Eğer bu testler negatif çıkarsa gluten hassasiyeti düşünülür.

Glutensiz diyet

Doktor önerisiyle glutensiz diyet yapılır. Bu diyet genellikle 4–6 hafta sürer.

Bu süreçte belirtiler (gaz, şişkinlik, baş ağrısı, halsizlik gibi) azalıyor mu diye takip edilir.

Yeniden gluten tüketme

Diyetle belirtiler azalmışsa, doktor kontrolünde yeniden gluten içeren gıdalar tüketilir.

Belirtiler geri dönerse, gluten hassasiyeti olduğu anlaşılır.