Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?

Yaygın olarak görülen bozukluklardan biri olan borderline (sınırda) kişilik bozukluğu, ani duygu durum değişiklikleriyle kendini gösterir. Duygularını etkin şekilde yönetemeyen bireylerin düşünceleri ve davranışları çabuk etkilenebilir ve diğer kişilerle ilişkileri daha zor olabilir. İlişkiler bağlamında ortaya çıkan bu bozukluk için, özellikle son 20 yılda kanıta dayalı tedavi yöntemleri geliştirilmiştir. Psikoterapi yöntemleri ve gerekirse ilaç tedavisiyle birlikte duygudurum bozuklukları kontrol altına alınabilir.

Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?

Sınırda ya da borderline kişilik bozukluğu, dengesiz ve aniden gelişen duygusal değişimlerle karakterizedir. Genellikle ergenlik ya da erken erişkinlikte görülmeye başlayan bu duygudurum bozukluğu, kişilerin başkalarıyla olan ilişkisini etkiler. Dolayısıyla, bu kişilik bozukluğu genellikle ilişkiler bağlamında ortaya çıkar. Bazı durumlarda yalnızca bir ortamdaki ilişkiler etkilenirken, bazı durumlarda ise tüm ilişkiler etkilenir.

Duyguların etkin bir şekilde yönetilememesi nedeniyle dürtüsel davranışları kontrol etmek de zorlaşır. Bu kişiler, birkaç saatten birkaç güne kadar sürebilen yoğun öfke, depresyon ya da anksiyete atakları yaşayabilir.

Borderline Kişilik Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?

Borderline kişilik bozukluğunun nedeni kesin olarak belirli değildir. Bununla birlikte, yapılan araştırmalar bazı kalıtsal ve çevresel faktörlerin yanında beyin yapısının da bu kişilik bozukluğunun oluşma riskini artırdığını gösterir.

• Anne, kardeş gibi 1. dereceden akrabalarında borderline kişilik bozukluğu görülen bireylerde bu rahatsızlığın görülme ihtimali diğer sağlıklı bireylere göre daha fazladır.
• Araştırmalar, borderline kişilik bozukluğu bulunan bireylerin dürtüleri ve duyguları kontrol etmeyi sağlayan beyin bölgelerinde yapısal ve işlevsel değişikliklere işaret eder. Aynı zamanda, beyindeki serotonin hormonunun dengesizliğinin de bu kişilik bozukluğuna sebep olduğu yönünde çalışmalar vardır.
• Çevresel, kültürel ve sosyal faktörler de bu rahatsızlığın nedeni olabilir. Özellikle yaşanan travmaların bu kişilik bozukluğuna neden olabileceği düşünülmektedir. Sınırda kişilik bozukluğu görülen birçok bireyin çocukluk ve ergenlik dönemlerinde taciz ya da terk edilme gibi travmatik olaylar yaşadığı tespit edilmiştir. İstikrarsız ilişkiler de tetikleyici olabilir.

Bu dış faktörler bireylerde borderline kişilik bozukluğu görülme riskini artırsa da bu faktörlere sahip her bireyde bu rahatsızlık görülmez. Aynı şekilde, bu risk faktörleri içine girmeyen bazı bireylerde de borderline kişilik bozukluğu gelişebilir.

Borderline Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Borderline kişilik bozukluğu olanlar, sosyal ilişkilerde ve genel olarak hayattaki rolleri konusunda belirsizlik yaşayabilir. Bu kişilerin ilgi alanları, düşünceleri ve değerleri çok hızlı bir şekilde değişebilir.

Bu kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler, genellikle her şeyi ya çok iyi ya da çok kötü gibi uç noktalarda görür. Aynı şekilde, diğer bireylerle ilgili düşünceleri de çok hızlı değişebilir. Bu değişen duygular istikrarsız, dengesiz ve yoğun ilişkiler yaşamalarına neden olur.

Borderline kişilik bozukluğunda kişiler;

• Fiziksel ya da duygusal olması fark etmeksizin çok hızlı bir şekilde ilişkiler kurabilir. Aynı şekilde, terk edilmekten kaçınma isteğiyle bu ilişkileri çok hızlı bitirebilir ve diğer bireylerle iletişimi bir anda kesebilir.
• Aşırı yakınlık ya da sevgiye güvenmeme sebebiyle hoşnutsuzluk duyabilir ve partnerlerini, aile bireylerini ya da arkadaşlarını itebilir. Bu durum istikrarsız ilişkilere neden olur.
• Bozuk ve dengesiz bir benlik duygusuna sahip olabilir.
• Dürtüsel davranışlarda sorun yaşayabilir. Korunmasız cinsel ilişkiye girme, madde bağımlılığı, aşırı harcama yapma, dikkatsiz araç kullanma, aşırı yemek yeme gibi tehlikeli davranışlarda bulunabilir.
• Kendilerine fiziksel olarak zarar verecek eylemlerde bulunabilir; tekrarlayan intihar teşebbüslerinde bulunabilir.
• Belli nedenlere bağlı olarak öfke kontrol sorunları yaşayabilir.
• Kendilerini gerçeklikten ayrı, bedenlerinin dışında hissedebilir; gerçek olmama duygusuna kapılabilir.
• Birkaç saatten birkaç güne kadar süren, yoğun ve oldukça değişken duygularla karakterize ataklar geçirebilir.
• Diğer insanların düşüncelerine ve davranışlarına farklı anlamlar yükleyebilir. Bu durumda insanlara karşı güvensizlik duyabilir ve korkuya kapılabilir.

Bu semptomların şiddeti, süresi ve sıklığı bireylere ve rahatsızlığın seviyesine göre değişiklik gösterir. Borderline kişilik bozukluğu olan her bireyde bu belirtilerin tamamı ortaya çıkmayabilir. Bazı kişilerde yalnızca birkaç belirti görülürken bazılarında ise semptomların hepsi görülebilir. Belirtiler, günlük sıradan olaylarla tetiklenebilir. Örneğin; sınırda kişilik bozukluğu olan ve çalışan bir birey, iş seyahatine katılmadığı gerekçesiyle çalışma arkadaşına yoğun öfke duyabilir ve bunalıma girebilir.

Dürtüsel davranışları kontrol edememe, özellikle yüksek enerjinin olduğu dönemlerde ortaya çıkabilir. Bu durumda belirtiler sınırda kişilik bozukluğunun değil, farklı bir duygudurum bozukluğunun semptomları olabilir.

Borderline Kişilik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?

Borderline kişilik bozukluğunun tanısı, uzman klinik psikologlar ve psikiyatristlerin değerlendirmesi sonucu konur. Öncelikle, semptomların diğer klinik nedenlerini ekarte etmek amacıyla tıbbi muayene yapılması gerekir. Bireyler, hem genel sağlık durumlarının hem de ailelerinin tıbbi geçmişlerinin öğrenilmesi amacıyla dinlenir. Ailesinde herhangi bir kişilik bozukluğu ya da psikiyatrik rahatsızlığı bulunan bireyler risk grubunda değerlendirilebilir.

Borderline kişilik bozukluğu çoğu vakada farklı bir psikolojik rahatsızlıkla birlikte kendini gösterir. Bu kişiler depresyon, bipolar bozukluk, anksiyete, yeme bozuklukları ya da madde kullanımı nedeniyle de borderline kişilik bozukluğuna benzer semptomlar gösterebilir. Bu durumda, her iki rahatsızlığın da teşhis edilmesi ve eş zamanlı ya da ayrı ayrı tedavi planlanması gerekir.

Borderline Kişilik Bozukluğunun Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Borderline kişilik bozukluğu görülen bireyler çoğunlukla kendine zarar verme ya da intihar etme girişimlerinde bulunur. Bu kişilerin sağlıklı karar alması ve bunları uygulaması zorlaşır. Aynı zamanda, uygun ve yeterli tedaviyi almayan bireylerde kronik hâle gelen farklı rahatsızlıklar görülme riski de bulunur. Bu nedenle tedavi süreci oldukça önemlidir.

Borderline kişilik bozukluğunda ana tedavi yöntemi psikoterapi olsa da bazı durumlarda terapiye ek olarak ilaç tedavisi de kullanılabilir.

Psikoterapi

Borderline kişilik bozukluğu olan bireyler için öncelikli tedavi yöntemi psikoterapidir. Psikoterapi, yalnızca bu kişiler ve terapist arasında olabileceği gibi grup seansı şeklinde de yapılabilir. Seanslarda, borderline kişilik bozukluğu olan bireyler başkalarıyla nasıl iletişim kuracakları ve kendilerini nasıl doğru şekilde ifade edecekleri konusunda yardım alır.

Psikoterapi sırasında, bireylerin terapistlerine güvenmeleri ve onlarla doğru iletişim kurabilmeleri önemlidir. Bu kişilik bozukluğunun doğası nedeniyle, rahat ve güvene dayalı bir ilişki kurmak bireyler için zor olabilir.

Kanıta dayalı yeni tedavi yöntemlerinden de psikoterapi sırasında yararlanılır. Diyalektik Davranış Terapisi (DBT), özellikle sınırda kişilik bozukluğu tedavisi için geliştirilmiş bir yöntemdir. Bireyler bu tedavi yöntemiyle; yoğun duyguları kontrol etmek, kendilerine zarar verecek davranışlardan kaçınmak ve başkalarıyla olan ilişkilerini geliştirmek amacıyla yardım alır.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ise bu bireylerin kendileri ve başkalarıyla ilgili hatalı algılarının temelinde yatan düşünceleri ya da davranışları anlamasını sağlamaya çalışır. Diğer bireylerle etkileşimde yaşanan sorunların kökeni belirlenir. Bireyler, bu davranışları ve düşünceleri tanıyarak değiştirmeye çalışır. Bu terapi yöntemi, anksiyete belirtilerinin ve bireylerin kendilerine fiziksel olarak zarar verme ya da intihara yönelme riskinin azalmasına ve duygudurumun düzenlenmesine yardımcı olabilir.

İlaç Tedavisi

İlaçlar, genel olarak borderline kişilik bozukluğu tedavisinde kullanılan yöntemlerden biri değildir. Bununla birlikte, psikoterapiye ek olarak ilaçlardan; duygudurum dalgalanmalarının önüne geçmek, psikotik semptomları hafifletmek ve dürtüsel davranışları azaltmak amacıyla yararlanılabilir.