Uyurgezerlik nedir? Uyurgezerlik neyin belirtisidir?
Uyurgezerlik, resmi adıyla somnambulizm, derin uyku sırasında ortaya çıkan ve çoğunlukla uykudayken yürüme veya diğer karmaşık davranışları sergilemeyle sonuçlanan bir davranış bozukluğudur. Yorgunluk, uykusuzluk ve anksiyete uyurgezerlikle ilişkilidir. Yetişkinlerde uyurgezerlik, alkol, sakinleştiriciler veya bazı uyku hapları gibi diğer ilaçlar, migren, baş yaralanmaları ve nöbetler gibi tıbbi rahatsızlıklar nedeniyle ortaya çıkar. Ayrıca, uyurgezerliğin nörolojik rahatsızlıklarla bağlantılı olduğuna dair yeni kanıtlar ortaya çıkmaktadır.
Uyurgezerlik nedir?
Uyurgezerlik, derin uykudan tam olarak uyanamama sonucu ortaya çıkan yaygın bir parasomni veya uyku sırasında görülen anormal bir davranıştır. Uyurgezerlik genellikle beynin tam olarak uyanık olmadığı derin, REM dışı uyku sırasında meydana gelir. Uyurgezerlik hem çocukları hem de yetişkinleri etkileyebilir, ancak çocukluk çağında daha yaygındır.
Yetişkinlerde uyurgezerlik neden olur?
Uyurgezerlik, yetişkinlerin yüzde dördünü etkileyen yaygın bir parasomnidir. Hızlı göz hareketi olmayan (NREM) uykudan uyanma sırasında ortaya çıkan karmaşık davranışları içerir. Uyurgezerlik sırasında beyin kısmen uyanıktır ve bu da karmaşık davranışlara yol açarken, kısmen de eylemlerin bilinçli farkındalığının olmadığı NREM uykusundadır. Araştırmeler uyurgezerliğin yetişkinlerde daha karmaşık ve çeşitli nedenleri olduğunu göstermektedir.
Uyurgezerlikte genetik büyük rol oynar. Ebeveynlerden biri veya her ikisi de uyurgezerse, çocuklarının da uyurgezer olma ihtimali çok yüksektir. Uyurgezerliğin başlıca nedenleri şunlardır:
Uyku yoksunluğu
Kötü veya düzensiz uyku düzeni, nöbet geçirme olasılığını artırır.
Stres ve kaygı
Duygusal gerginlik, kişinin uyku kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir; hatta uyurgezerliğe bile neden olabilir.
Uyurgezerliğin ikincil tetikleyicileri arasında şunlar yer alır:
- Yeterince uyuyamamak
- Uyku apnesi veya huzursuz bacak sendromu gibi uykunuzu etkileyen diğer durumlar
- Yüksek ateşle hasta olmak
- Uyku hapları gibi bazı ilaçların alınması
- Alkol kullanmak
Çocuklarda uyurgezerlik neden olur?
Uyurgezerlik çocuklarda çok yaygındır. Uykusunda yürüyen çocukların çoğu bunu yalnızca ara sıra yapar ve ergenlik çağına gelindiğinde bu sorundan kurtulur. Çocuklar uykuya daldıktan bir veya iki saat sonra uyurgezerliğe eğilimlidir ve birkaç saniyeden 30 dakikaya kadar dolaşabilirler. Uyurgezer birini uyandırmak zordur. Uyandırıldıklarında, birkaç dakika boyunca sersem ve yön duygusu zayıflamış hissedebilirler.
Uyurgezerlik, çocuklarda aileden geçebilir, yani siz veya eşiniz uyurgezer ise veya olduysa, çocuğunuz da uyurgezer olabilir.
Uyurgezerlik nöbetine yol açabilecek şeyler şunlardır:
- Uyku eksikliği veya çok yorgun olma
- Düzensiz uyku programları
- Hastalık veya ateş
- Bazı ilaçlar
- Stres
Bazen uyurgezerlikle birlikte şu durumlar da ortaya çıkabilir:
- Uyku apnesi (uyku sırasında nefes almada kısa süreli duraklamalar)
- Yatak ıslatma (enürezis)
- Gece terörleri
Uyurgezerlik nasıl geçer?
Uyurgezerlik tedavisi hastanın yaşına, ne sıklıkta meydana geldiğine ve atakların ne kadar tehlikeli veya rahatsız edici olduğuna bağlıdır. Çoğu durumda uyurgezerlik aktif bir tedavi gerektirmez çünkü ataklar nadirdir ve uyuyan kişi veya çevresindekiler için çok az risk oluşturur. Ataklar yaşla birlikte daha seyrek hale gelir, bu nedenle bazı kişilerde uyurgezerlik herhangi bir özel tedaviyle kendiliğinden çözülebilir.
Uyurgezerlik tehlikeli midir?
Uyurgezerlik ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Kişi yürürken veya koşarken takılıp düşerse veya bir şeye çarparsa yaralanma meydana gelebilir. Keskin nesnelerin yanlış kullanılması veya nöbet sırasında araba kullanmaya çalışılması hayati tehlike oluşturabilir. Şiddet içeren davranışlar uyurgezere veya başkalarına zarar verebilir.
Uyurgezer neden uyandırılmaz?
Uyurgezer acil bir tehlike altında olmadığı sürece, çoğu zaman en güvenli strateji onu uyandırmadan nazikçe yatağa geri yönlendirmektir. Uyurgezer birini uyandırmak doğası gereği tehlikeli değildir, ancak kişiyi geçici olarak şaşırtabilir veya yönünü kaybetmesine neden olabilir ve olayı hatırlamayabilir. Bunun nedeni, uyurgezerlik sırasında kişinin beyninin kısmen uyanık, kısmen de yavaş dalga uykusunun derin bir aşaması olan NREM uykusunda olmasıdır.
Uyurgezerler uyandıklarında, beyinleri "düşük enerji modunda" olduğundan tam bilinçlerine kavuşmaları zaman alır. Bu yarı bilinçli durum, yönelim bozukluğuna ve kafa karışıklığına yol açabilir. Ayrıca, derin uykudan aniden uyanan biri adrenalin dalgalanması yaşayabilir. Bu artan uyarılma hali, yönelim bozukluğuna, kalp çarpıntısına veya terlemeye neden olabilir. Bu nedenle, irkilmiş gibi görünebilirler ve davranışları öngörülemez olabilir.
Uyurgezerlik genetik mi?
Uyurgezerlik çocuklarda yetişkinlerden daha yaygındır ve kişinin ailesinde bu rahatsızlık varsa, uykusuzluk çekiyorsa veya tekrarlayan gece uyanmalarına yatkınsa görülme olasılığı daha yüksektir.
Uyurgezerlik için hangi doktora gidilir?
Uyurgezerlik bir uyku bozukluğudur, sinir sistemiyle (özellikle beyinle) ilişkili olabilir. Bu yüzden öncelikle bir nöroloji uzmanına başvurmak gerekir. Ancak uyurgezerlik bazen psikolojik kökenli olabilir. Anksiyete, stres, travma gibi psikolojik durumlar için psikiyatriste danışılmalıdır.
