Demans nedir? Demans hastalığının belirtileri nelerdir?

Demans veya bunama, zamanla kötüleşen ve beyni etkileyen bir dizi nörolojik rahatsızlığı tanımlamak için kullanılan bir şemsiye terimdir. Düşünme, hatırlama ve akıl yürütme yeteneğinin günlük yaşamı ve aktiviteleri etkileyecek düzeylere kadar kaybıdır. Demans, yaşlanmanın normal bir parçası değildir. Beyin hücrelerinin iletişim kurma yeteneğini etkileyen hasardan kaynaklanır ve bu da düşünmeyi, davranışı ve hisleri etkileyebilir. Hafıza kaybı, zayıf muhakeme ve kafa karışıklığı, konuşma, anlama, düşünceleri ifade etme, yazma ve okuma yeteneğinde değişiklikler, günlük aktivitelere veya olaylara karşı ilgi kaybı, halüsinasyonlar, sanrılar, paranoya, denge ve hareket sorunları, demans hastalığının belirtilerinden bazılarıdır.

Demans (bunama) nedir?

Demans, günlük yaşamı etkileyecek kadar şiddetli olan hafızayı, düşünmeyi ve günlük aktiviteleri gerçekleştirme yeteneğini etkileyen çeşitli hastalıkları tanımlamak için kullanılan genel bir terimdir. Demans ilerleyicidir, yani semptomlar ilk başta nispeten hafif olabilir, ancak zamanla kötüleşir. Birçok demans türü vardır ancak Alzheimer hastalığı en yaygın olanıdır. Bir sonraki en yaygın olanı vasküler demanstır. Demans riski yaşlandıkça, özellikle 65 yaşından sonra artar. Ancak, demansın yaşlanmanın doğal bir parçası olmadığını bilmek de önemlidir. Demans daha genç insanlarda da görülebilir.

Demansın türleri nelerdir?

Demans hastası 10 kişiden yaklaşık 9'unda dört ana tipten biri vardır. Demans herkesi farklı şekilde etkiler, ancak her tipin bazı ortak erken belirtileri vardır. Kişide birden fazla türün belirtilerinin görüldüğü karma demans da olabilir.

Alzheimer hastalığı

Alzheimer hastalığı en yaygın demans türüdür. Çoğu insan için Alzheimer'ın ilk belirtileri hafıza, düşünme, dil veya algı sorunlarıdır.

Vasküler demans

Vasküler demans, ikinci en yaygın demans türüdür. Vasküler demansın yaygın erken belirtileri arasında planlama veya organize etme, karar alma veya sorunları çözme sorunları yer alır.

Lewy cisimcikli bunama

Lewy cisimcikli demans, beyin hücrelerindeki protein kümeleri olan Lewy cisimciklerinin neden olduğu bir demans türüdür.Semptomları arasında odaklanmada zorluk çekme, sanrılar yaşama ve hareket ve uyku sorunları yer alır. Parkinson hastalığıyla yakından ilişkilidir.

Frontotemporal demans

Frontotemporal demans, daha az yaygın olan davranış ve dil sorunlarına yol açan demans türüdür. Frontotemporal demans beynin ön ve yan kısımlarını (frontal ve temporal lobları) etkiler.

Demansın evreleri nelerdir?

Demans, zamanla kademeli olarak kötüleşen ilerleyici bir rahatsızlıktır ve henüz bu ilerlemeyi yavaşlatan bir tedavi mevcut değildir. Demansın ilerlemesi türü, kişinin yaşı, genel sağlık durumu ve yaşam tarzı gibi faktörlere bağlı olarak hızlı veya yavaş gerçekleşebilir.

Deman üç aşamada ilerler; erken,  orta ve ileri evre:

Erken evre demans

Demansın erken evresinde kişi günlük yaşantısını etkileyen sorunlar yaşamaya başlar. Bu erken değişiklikler kendisi tarafından fark edebileceği gibi, ailesi, arkadaşları veya iş arkadaşları tarafından da fark edilebilir. Bazı kişiler bu aşamada doktora görünmenin gerekli olmadığını düşünebilir; ancak doğru destek için erken dönemde mümkün olan en kısa sürede yapmak önemlidir. Erken evre demans belirtileri şunlardır:

• Hafıza ve konsatrasyon sorunları
• Dil ve iletişimde sorunlar
• Planlama, problem çözme ve karar verme zorlukları
• Kaybolmak ve eşyaları yanlış yere koymak
• Düşük ruh hali ve kaygı

Orta evre demans

Orta evre demans hastalarında ilk başta yaşanan hafif sorunlar daha belirgin hale gelir ve kişinin herhangi bir destek olmadan yaşama yeteneğini etkilemeye başlar. Orta evre demansta yaşanan değişikliklerden bazıları şunlardır.

Davranış değişiklikleri

Tüm demans türlerinin orta evresinde kişinin bazı davranış değişiklikleri sergilemesi olasıdır. Bunlar şunları içerebilir:

• Olayları veya tarihleri unutmak.
• Özellikle sosyal veya zihinsel olarak zorlayıcı durumlarda, ruh halinin değişken veya içine kapanık olması.
• Adresi, telefon numarası, hangi lise veya üniversitede okuduğu gibi kendisi hakkında bilgileri hatırlayamamak.
• Nerede oldukları veya hangi gün oldukları konusunda kafa karışıklığı yaşamaları
• Mesane ve bağırsak kontrolünde zorluk çekmek.
• Uyku düzeninde değişiklikler yaşamak, örneğin gündüzleri uyumak ve geceleri huzursuz olmak.
• Gittikçe artan bir dolaşma ve kaybolma eğilimi.
• Şüphecilik ve sanrılar ya da el sıkma veya doku parçalama gibi zorlayıcı, tekrarlayıcı davranışlar da dâhil olmak üzere kişilik ve davranış değişiklikleri gösterme.
• İnsanların kendilerine zarar verileceği yönündeki yanlış inançlar.
• Düşmelere yol açabilecek denge sorunları.

İleri evre demans

İleri evre demanslı kişideki değişiklikleri görmek çok üzücü olabilir. Demansın ileri yani son evresinde olan bir kişide beklenebilecek davranış değişiklikleri şunlar olabilir:

• İleri evre demansta kişi iletişim kurmakta zorluk çeker, yalnızca birkaç kelime konuşabilir ve kendisine söylenenleri anlamakta güçlük çekebilir.
• İleri derecede demans hastası olan kişi zaman kavramını kaybedebilir ve kendisinin çocuk veya genç olduğuna inanabilir.
• Demansın ileri evresindeki saldırganlık genellikle kişisel bakıma karşı bir tepkidir. Kendisine yardım etmeye çalışanlara vurabilir veya itebilir veya yalnız bırakılmak için bağırabilir.
• Demansın ileri evrelerinde ruh halindeki değişiklikler devam eder. Depresyon ve ilgisizlik özellikle yaygındır. Sanrılar ve halüsinasyonlar (özellikle görme ve duyma) demansın bu evresinde sıklıkla görülür.
• Yürüme, oturma ve yutma gibi fiziksel yeteneklerinde değişiklikler yaşar.
• Zatürre başta olmak üzere enfeksiyonlara karşı savunmasız hale gelebilir.

Demans hastalığının belirtileri nelerdir?

Demans her insanda farklı şekilde deneyimlenebilir. Ayrıca farklı bunama türleri, özellikle erken evrelerde, insanları farklı şekilde etkileyebilir.

Bunamanın bazı yaygın erken belirtileri ve semptomları şunları içerir:

Hafıza kaybı

Yakın zamanda olan şeyleri hatırlamada yaşanan sorunlar.

Konsantre olma, planlama veya organize etme zorluğu

Karar alma, sorun çözme veya bir dizi aktiviteyi takip etmede zorluk (yemek pişirmek gibi)

Dil ve iletişim sorunları

Bir konuşmayı takip etmede veya bir şey için doğru kelimeyi bulmada zorluklar.

Görülen şeyin yanlış anlaşılması

Mesafeleri (örneğin merdivenlerde) ölçmede veya nesnelerin kenarlarını algılamada sorunlar, desenleri veya yansımaları yanlış yorumlama.

Zaman veya mekân konusunda kafa karışıklığı

Zaman veya tarihi unutmak veya nerede olduğunu karıştırmak.

Ruh hali değişiklikleri veya duyguları kontrol etmede zorluk

Alışılmadık şekilde endişeli, sinirli, üzgün veya korkmuş olmak, bazı şeylere ilgi kaybı ve kişilik değişiklikleri.

Bazı demans türlerinde, kişi neyin gerçek neyin gerçek olmadığını bilmekte zorluk çekebilir. Gerçekte olmayan şeyleri görebilir veya duyabilirler (halüsinasyonlar) veya gerçek olmayan şeylere güçlü bir şekilde inanabilirler (sanrılar).

Ancak, hafıza sorunları gibi semptomlara sahip olmak her zaman bir kişinin demans hastası olduğu anlamına gelmez.

Demans benzeri sorunlar ayrıca şunlardan da kaynaklanabilir:

• Alkolle ilgili beyin hasarı.
• Hafif bilişsel bozukluk.
• İşlevsel bilişsel gerileme.

Demans hastalığı neden olur?

Demansın yaygın nedenleri şunlardır:

Alzheimer hastalığı

Bunamanın en yaygın nedenidir.

Vasküler demans

Uzun süreli yüksek tansiyon, atardamarlarda sertleşme veya birden fazla hafif şiddette inme geçiren kişilerde ortaya çıkabilir. İnmeler, demansın ikinci en yaygın nedenidir.

Parkinson hastalığı

Parkinson hastalığına sahip kişilerde demans yaygındır.

Lewy cisimcikli demans

Düşünme, hareket, davranış ve ruh hali ile ilgili sorunlara yol açabilen bir beyin rahatsızlığıdır. Kısa süreli hafıza kaybına neden olabilir.

Frontotemporal demans

Frontotemporal demans, Pick hastalığını da içeren davranış ve dil sorunlarına yol açan nadir bir demans türüdür.

Ağır baş yaralanması

Demansın daha az yaygın nedenleri arasında şunlar yer alır:

Huntington hastalığı

Lökoensefalopatiler

Bunlar daha derin, beyaz maddeli beyin dokusunu etkileyen hastalıklardır.

Creutzfeldt-Jakob hastalığı

Beyin dokusunu tahrip eden nadir ve yaşamı tehdit edici bir durumdur.

Bazı multipl skleroz (MS) veya amiyotrofik lateral skleroz (ALS) vakaları.

Çoklu sistem atrofisi

Beynin bazı kısımlarının bozulmasına neden olan, konuşmayı, hareketi ve otonomik işlevi etkileyen nadir olarak görülen dejeneratif bir beyin hastalığıdır.

Son evre sifiliz gibi enfeksiyonlar

Antibiyotikler sifilizin herhangi bir evresini tedavi etme konusunda iyi olmalarına rağmen, beyinde oluşan hasarı geri döndüremezler.

Kalıtsal bunama

Demansa neden olan bazı bozukluklar ailelerde görülebilir. Doktorlar genellikle 50 yaşından küçük bir kişide demans belirtileri varsa kalıtsal bir nedenden şüphelenirler.

Bazı insanların demansa yakalanıp bazılarının yakalanmamasının nedeni her zaman net değildir. Bu, yaş, genler, yaşam tarzı ve diğer sağlık koşullarının birleşimine bağlı olabilir.

Demans türlerinin çoğu ebeveynden çocuğa geçmez (kalıtsal değildir). Ebeveynden çocuğa geçerse demansa neden olacak bazı genler vardır; bunlara 'ailesel' genler denir. Ancak nadirdir.

Demans geliştirme riskini artırabilecek bazı etkenler arasında şunlar yer alır:

• Yüksek tansiyon.
• Fiziksel hareketsizlik.
• Aşırı alkol kullanımı.
• Sigara içmek.
• İşitme kaybı.
• Diyet.

Demans hastalığının tanısı ve uygulanan testler neler?

Demans teşhisi, denge, duyusal tepki, refleksler ve hafıza ve düşünme becerilerini değerlendiren tıbbi geçmiş, fiziksel muayene ve nörolojik testlerle konur. Ayrıca, tanıyı belirlemeye yardımcı olmak için beyin taramaları (Bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MRI), kan testleri, genetik testler, omurilik sıvı alma ve ruh sağlığı değerlendirmesi istenebilir.

Demans hastalığı nasıl tedavi edilir?

Demansın çoğu türü ve vakası için, şu anda bilişsel gerilemeyi tersine çevirebilecek bir tedavi bulunmamaktadır. Ancak, semptomları yönetmenize ve yaşam kalitenizi korumanıza yardımcı olabilecek yaklaşımlar mevcuttur. Demansı tedavi edecek bir ilaç bulunmamakla birlikte bazı ilaçlar semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir. Demansla ilişkili semptomları yönetmek için kullanılan bazı ilaçlar şunlardır:

• Kolinesteraz inhibitörleri
• Memantin
• Antipsikotik ilaçlar
• Antidepresan ilaçlar

Alzheimer ve demans arasındaki fark nedir?

Demans, belirli hastalıklardan kaynaklanan semptomların (bilişsel, işlevsel ve davranışsal) bir kombinasyonunu tanımlayan şemsiye terimdir. Alzheimer hastalığı ise, demansa neden olan en yaygın hastalıktır ve hafıza kaybı ile başlar, ancak Frontotemporal dejenerasyon, Lewy Cisimcik hastalığı, vasküler hastalık demans semptomlarına neden olabilir. Kısaca;  Alzheimer'ın beyindeki bir hastalık olması, bunamanın ise beyni etkileyen bozuklukların neden olduğu bir dizi semptomu tanımlamasıdır. Ayrıca, tüm bilişsel gerilemeler demans olarak kabul edilmez, demans altta yatan ilerleyici bir nörodejeneratif hastalık tarafından yönlendirilmelidir.

Demans önlenebilir mi?

Demansı önlemek zordur çünkü bu rahatsızlığa neyin sebep olduğu genellikle bilinmez. Ancak sağlıklı bir yaşam tarzı ileriki yıllarda bunama geliştirme riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Sağlıklı bir yaşam tarzı, felç ve kalp krizi gibi kardiyovasküler hastalıkların önlenmesine de yardımcı olabilir; bu hastalıklar  Alzheimer hastalığı ve vasküler demans (en yaygın 2 demans türü) için risk faktörüdür. Bilinen risklere sahip olmasanız bile, genel sağlığınız için şunları yapabilirsiniz:

• Sigara içmeyin.
• Alkol kullanmayın.
• Sağlıklı bir kiloda kalın.
• Bol bol egzersiz yapın.
• Sağlıklı beslenin.
• Diyabet, yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol gibi sağlık sorunlarınızı yönetin.
• Yeni hobiler edinerek, kitap okuyarak veya bulmaca çözerek zihinsel olarak aktif kalmaya gayret edin.
• Sosyal olarak aktif olun. Topluluk aktivitelerine veya destek gruplarına katılın.
• Baş yaralanmalarından kaçının.
• Doktorunuz öneriyorsa aspirin kullanın.