Böbrek Yetmezliği Nedir?

Böbrek yetmezliği tüm dünyada giderek artan bir sıklıkla önemli bir halk sağlığı sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. Erken evrede teşhis edilerek gerekli tedaviler uygulandığında hastalığın ilerlemesi geciktirilebilir ya da engellenebilir. Tedavi edilmediğinde kronikleşerek daha ciddi sağlık problemlerine yol açabilir.

Böbrek Yetmezliği Nedir?

Böbrek yetmezliği, Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFR) değerinin 60 ml/dak/1,73 m2’nin altında olması durumudur. Çeşitli hastalıklardan kaynaklı olarak gelişebilen bu sağlık probleminin tedavisi oldukça önemlidir. Çünkü tedavi edilmediği zaman vücutta bulunan atık veya zararlı maddeler ile fazla sıvıyı süzen, daha sonrasında da idrar aracılığıyla uzaklaştırmayı sağlayan nefronlar işlevini tamamen kaybedebilir.

Böbrek yetmezliği, hastanın sosyal, psikolojik ve ekonomik açıdan hayat kalitesini ciddi anlamda etkiler. Böbrekler olması gerektiği gibi çalışmadığında vücuttan atılması gereken maddeler birikmeye başlar. Bu durumda da hastada halsizlik ve ödemin yanı sıra sık tuvalete çıkma gibi belirtiler görülebilir.

Böbrek Yetmezliği Türleri Nelerdir?

Böbrek yetmezliği akut veya kronik olarak seyredebilir. Akut böbrek yetmezliği, ani şekilde gelişmekle birlikte en fazla birkaç hafta süren kısa süreli bir sağlık sorunudur. Buna ek olarak akut böbrek yetmezliği genellikle iyileştirilebilir. Fakat uygun şekilde tedavi edilmediğinde kronikleşerek hayati risk oluşturacak sağlık sorunlarına neden olabilir.

Kronik böbrek yetmezliği, uzun vadeli ve yavaş yavaş kötüye giden bir sağlık problemidir. En az 3 aydır GFR değerinin 60 ml/dak/1,73 m2’nin altında olması durumudur. Uzun vadeli bu hastalığın başlarında semptom görülmeyebilir. Ancak zaman geçtikçe durum ciddileşir ve (böbrek fonksiyonları giderek daha fazla) kaybedilir. (Böbrek hasarı yapısal veya fonksiyonel nitelikte olabilir; böbrek hasarının bulguları idrar, kan testleri, görüntüleme çalışmaları veya böbrek biyopsisinden elde edilebilir.

Kronik Böbrek Hastalığının Evreleri Nelerdir?

Kronik böbrek hastalığında) evreleri belirlemek için GFR düzeyine bakılır. GFR, glomerüler filtrasyon değeridir. Glomerül, filtre işlevi görerek kandaki zararlı maddeleri süzüp vücuttan atılmasına yardımcı olur. Diğer bir deyişle GFR böbreklerin ne kadar iyi çalıştığının bir göstergesidir. Sağlıklı bir kişide GFR 90’nın üzerindedir. Kronik böbrek hastalığının ilerlemesi ile bu değer düşer ve GFR değerinin 15’in altına inmesi son dönem böbrek hastalığı olarak adlandırılır. Ve bu evre artık diyaliz ya da böbrek nakline ihtiyaç duyulan evredir.)

Kronik böbrek hastalığının erken evrelerinde sadece böbreğin fonksiyonel rezervinde azalma vardır. Genellikle klinik belirti ve bulgu bulunmaz, çoğunlukla hastalar asemptomatiktir.

• Evre 1 Kronik böbrek hastalığı GFR’nin iyi korunduğu (≥90 ml/dak/1.73 m2) en az 3 ay süren objektif böbrek hasarının gösterildiği durumdur.
• Evre 2 Kronik böbrek hastalığı, böbrek hasarı ile birlikte azalmış GFR’nin bulunması (60-89 ml/dak/1.73 m2) durumudur.
• Evre 3’de GFR’de orta derecede azalma (59-30 ml/dak/1.73 m2)
• Evre 4’de ise ciddi GFR azalması (29-15 ml/dak/1.73 m2) söz konusudur.
• Evre 5 ise son dönem böbrek hastalığı (SDBH) aşamasıdır. GFR’nin 15 ml/dak/1.73 m2’nin altına indiği, periton diyalizi (PD), hemodiyaliz (HD) ve böbrek naklini içeren renal replasman tedavilerinin gerekli olduğu evredir.

Böbrek Yetmezliği Neden Olur?

Böbrek yetmezliğinin nedenleri türlerine göre farklılık gösterebilir. Kronik böbrek yetmezliğinin en önemli nedenleri arasında hipertansiyon ve diyabet gösterilir. Diğer yandan akut böbrek yetmezliğinde ise böbreklere kan akışının yavaş olması en sık görülen nedenler arasındadır.

Kronik Böbrek Yetmezliği Nedenleri

Kronik böbrek yetmezliğinin bilinen en önemli nedenleri diyabet ve hipertansiyondur. Özellikle aşırı tuz tüketimi hipertansiyona yol açan ve böbreklere ciddi zarar veren bir faktördür. Bu hastalıkların dışında ise kronik böbrek yetmezliği şu nedenlerle görülebilir:

• Doğumdan kaynaklı böbrek rahatsızlıkları
• Böbrek taşları veya enfeksiyon
• Böbreklere kan akışı sağlayan damarlarla ilgili sorunlar
• Otoimmün hastalıklar
• Bazı ilaçlar
• İdrarın böbreklere geri aktığı reflü nefropatisi hastalığı

Akut Böbrek Yetmezliği Nedenleri

Akut böbrek yetmezliği genellikle kan akışı ile ilgili olarak ortaya çıkar. Akut böbrek yetmezliği nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Yanık, kanama, yaralanma, hastalık veya ameliyat gibi sebeplerle görülen kan basıncından kaynaklı azalan kan akışı
• Kolesterolden dolayı ortaya çıkan kan pıhtılaşması
• Böbreğe giden damarlarda pıhtılaşmaya neden olan durumlar
• İdrar yolunda tıkanıklık
• Otoimmün böbrek hastalıkları
• Böbreğin yaralanmasına neden olan enfeksiyonlar
• Gebelikle ilgili komplikasyonlar
• Bazı ilaçlar

Böbrek Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?

Böbrek yetmezliği erken evrelerdeyken pek çok kişide belirti ya hiç yoktur ya da çok azdır. Buna ek olarak semptomlar kişiden kişiye değişiklik gösterir. Aynı şekilde akut ya da kronik olması da semptomları etkiler. Böbrek fonksiyonlarında sorun varsa şu belirtiler görülebilir:

• Aşırı yorgunluk hali
• Mide bulantısı ve kusma
• İştahsızlık ya da yiyeceklerin tadını metalik almak
• Odaklanmada zorluk
• El, ayak bilekleri veya yüzde şişlik
• Sık tuvalete çıkmak
• Kramplar
• Kuruyan ve kaşınan cilt

Kronik Böbrek Yetmezliği Belirtileri

Erken evrelerde kronik böbrek yetmezliği belirtiler şu şekildedir:

• İştahsızlık
• Hastalık ve yorgunluk hissi
• Baş ağrısı
• Kilo kaybı

İlerleyen evrelerde ise şu semptomlar görülebilir:

• Kemik ağrısı
• Aşırı susuzluk
• Nefesin kokması
• Nefes darlığı
• Dışkıda kan
• Cildin kolayca morarması
• Regl dönemlerinin durması
• Uyku sorunları
• Kusma

Akut Böbrek Yetmezliği Belirtileri

Akut böbrek yetmezliğinde görülen semptomlar kronik böbrek yetmezliği ile aynı olabilir. Ek olarak şu belirtiler de görülebilir:

• Ellerde titreme
• Yüksek tansiyon
• Günlerce süren mide bulantısı veya kusma
• Burun kanaması
• El veya ayaklarda hissizlik
• Ruh halinde değişiklikler
• İdrar çıkmamak ya da geceleri aşırı tuvalet ihtiyacı gibi değişiklikler

Böbrek Yetmezliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?

Böbrek yetmezliğinin yol açabileceği komplikasyonlar arasında birçok hastalık ve sağlık sorunu bulunur. Bu hastalığın neden olabileceği durumlardan biri anemidir. Böbreklerin düzgün çalışmaması sonucunda vücut da yeterli kırmızı kan hücresi üretemeyebilir. Bununla birlikte böbreklerde hasar vücuttaki fosfor ve kalsiyum gibi minerallerin de dengesini bozabilir. Bu da kemiklerin zayıflamasına yol açar.

Böbrek yetmezliği ayrıca kalp hastalıklarına, hiperkalemiye veya metabolik asidoz gibi durumlara da sebep olabilir. Hiperkalemi, yüksek potasyum seviyesidir. Yüksek potasyum seviyesi tedavi edilmezse kalp yetmezliğine yol açabilir. Metabolik asidoz ise vücuttaki sıvıların çok fazla asit içermesidir. Böyle bir durumda ise böbrek taşı oluşabilir veya kemik hastalıkları görülebilir.

Bunların yanı sıra böbrek yetmezliğiyle birlikte depresyon, karaciğer yetmezliği, gut hastalığı, cilt enfeksiyonları da ortaya çıkabilir. Ayrıca vücutta sıvı birikmesinden kaynaklı olarak bu akciğerlerde de sıvı birikebilir.

Böbrek Yetmezliği Nasıl Teşhis Edilir?

Böbrek yetmezliği teşhisi birtakım testler aracılığıyla kolaylıkla koyulabilir. Böbrek yetmezliği olduğundan şüphelenilen bir hastaya kan testleri veya idrar tahlilleri yapılabilir. Ek olarak görüntüleme yöntemlerinden de yararlanılabilir.

Kan testleri ile böbreklerin kandaki atıkları ne kadar iyi temizlediği öğrenilir. İdrar tahlili ise idrardaki protein ve kan gibi birçok farklı maddenin seviyesine bakılmasına olanak tanır. Son olarak görüntüleme yöntemleri de böbreklere ve böbreklerin çevresine bakılmasını sağlar. Yapılan bu incelemeler sonucunda böbrek yetmezliği olup olmadığı anlaşılır.

Böbrek Yetmezliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Böbrek yetmezliği tedavisinde beslenme ve yaşam düzeninde değişikliklere gidilmesi gerekir. Yeterli su tüketimi, düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve ideal vücut ağırlığının korunması önemlidir.

Böbrek yetmezliğinde tedavi hastalığın evresine göre değişkenlik gösterir ve tedavi yöntemleri böbreklerin tamamen iyileşmesini değil, hastanın daha kaliteli yaşaması ve daha iyi hissetmesini sağlar. Son dönem böbrek hastalarında sık kullanılan bir tedavi yöntemi olan diyaliz, vücuttaki kanı filtrelemeye olanak tanır. Böylece işlevini kaybeden böbreklerin artık yapamadığı işlemin bir kısmı yapılmış olur.

Böbrek nakli de son dönem böbrek hastalarının tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. Sağlıklı bir donörden alınan böbrek hastaya nakledilir. Nakil ya da diyaliz yerine konservatif tedavi de seçilebilir. Bu yöntemde amaç semptomların giderilmesi, böbreklerin işlevini kazanması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesidir. Ancak bu tedavi yönteminde devamlılık son derece önemlidir.

Böbrek Yetmezliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Böbrek yetmezliği tamamen tedavi edilemese dahi hastanın en iyi şekilde hayatını sürdürmesi için tedavi büyük bir önem taşır. Tedavi edilmediği takdirde böbrekler işlevini tamamen yitirir. Bu noktada ise diyaliz ya da nakil uygulanması gerekir. Bir diyaliz seansının atlanması bile hastanın yaşam süresini ciddi şekilde etkiler.