İskemi nedir? İskemi belirtileri neler?

İskemi, kan akışının ve dolayısıyla yeterli oksijenin de taşınamaması nedeniyle vücudun çeşitli bölgelerini etkileyen bir durumdur. Vücudun bir bölgesine giden kan akışı azaldığında, o bölge yeterli oksijen alamaz. İskemi vücudun herhangi bir yerinde, özellikle de; beyin (beyin iskemisi), kalp (iskemik kalp hastalığı, miyokardiyal iskemi veya kardiyak iskemi), bacaklar (kritik uzuv iskemisi - bir tür periferik arter hastalığı ) ve bağırsaklarda (akut mezenterik iskemi veya bağırsak iskemisi) gelişebilir.

İskemi nedir?

Vücudun bir bölümüne kan akışının yetersizliğine verilen isimdir. Genellikle plak oluşumundan kaynaklanır. O bölgeye veya organa kan sağlayan atardamarın kalınlaşması veya sertleşmesidir. İskemiye maruz kalan vücut kısmına iskemik denir. İskemi, oksijen ve besin eksikliğinden dolayı doku hasarına neden olabilir.

Vücudun bir bölümü iskemik olduğunda, ihtiyaç duyduğu tüm oksijen ve besinleri alamaz. İskemi genellikle etkilenen organın işlev bozukluğuna neden olur ve sıklıkla semptomlara yol açar.

İskemi şiddetli hale gelirse veya uzun sürerse, etkilenen bölgedeki hücreler ölmeye başlayabilir. İskemik bir organın tamamının veya bir kısmının ölümüne enfarktüs denir.

İskemi türleri neler?

İskemi vücudun farklı bölgelerini etkileyerek çeşitli komplikasyonlara yol açabilir.

Kalp iskemisi

İskemi kalbi etkileyebilir. Bu durumda buna kardiyak iskemi denir. Miyokard iskemisi olarak da adlandırılan kalp iskemisi, çoğunlukla koroner arterlerdeki plaklardan kaynaklanır. Bunlar, kalp kasını besleyen arterlerdir. Bununla birlikte, kalp iskemisi aşağıdaki gibi başka rahatsızlıklardan da kaynaklanabilir:

• Koroner arter spazmları
• Koroner mikrovasküler hastalık
• Koroner arterlerin konjenital anomalileri
• Koroner arter diseksiyonu

İskeminin neden olduğu sıkışma hissine anjina denir. Anjina stabil veya kararsız olabilir:

Kararlı angina

Egzersiz veya stresle tetiklenen kalp iskemisinin neden olduğu göğüs rahatsızlığının belirtisidir. "Kararlı" olarak isimlendirilmesinin nedeni, tetikleyicilerin ve seyrinin genellikle öngörülebilir olmasıdır. Belirtiler genellikle dinlenme veya gevşemeyle hafifler.

Kararsız angina

Egzersiz veya stresle hiçbir ilgisi olmadan ortaya çıkar. Şaşırtıcı bir şekilde ortaya çıkar ve genellikle dinlenmeyle iyileşmez. Kararsız angina, genellikle akut koroner sendromun bir özelliğidir.

Beyin iskemisi

Beyin iskemisi ciddi sonuçlara yol açabilen bir türdür. Beyin dokusu metabolik olarak oldukça aktiftir ve düzgün çalışabilmesi için beyne kalbin pompaladığı kanın %20'si gider. Diğer birçok organın aksine, beynin kendi enerji depoları yoktur ve işini yapmak için tamamen sürekli kan akışına bağımlıdır. Sonuç olarak, kan akışı kesintiye uğradığında beyin dokusu hızla iskemik hale gelir. Kan akışı hızla geri yüklenmezse, beyin ölümü hızla gerçekleşir.

Bazen beynin bir bölümüne giden kan akışı, beyin iskemisi belirtileri gösterecek kadar uzun bir süre kesintiye uğrar, ancak gerçek bir inmeye yol açacak kadar uzun sürmez. Bu duruma geçici iskemik atak (GİA) denir.

Geçici iskemik atak

Geçici iskemik atak (GİA), genellikle "mini inme" olarak adlandırılan geçici bir inmedir. Beyne giden kan akışının kısa süreli kesilmesi nedeniyle oluşur. Belirtiler genellikle sadece birkaç dakika sürse de, GİA beyin hücrelerine zarar verebilir ve acil tedavi gerektirir. Geçici iskemik atak, gelecekteki bir inmenin de habercisi olabilir. Bu durum birkaç dakika, saat veya birkaç gün içinde ortaya çıkabilir.

İskemik inme

İskemik inme, beynin bir bölümüne kan akışının kesilmesiyle meydana gelir. Beyin hücreleriniz ihtiyaç duydukları oksijen ve besinleri kandan alamaz ve birkaç dakika içinde ölmeye başlar. Bu durum kalıcı beyin hasarına, uzun süreli sakatlığa ve hatta ölüme neden olabilir. İki ana inme türü vardır: iskemik ve hemorajik. İskemik inme daha yaygın olanıdır. İskemik felç, bir kan pıhtısının beyindeki bir kan damarını tıkamasıyla meydana gelir.

Bağırsak (Mezenterik) iskemisi

Gastrointestinal sistemde oluşan iskemiye bağırsak iskemisi veya mezenterik iskemi denir. Bu iskemi türü, bağırsak organlarını besleyen kan damarlarında meydana gelir.

Genellikle bağırsak arterlerinin aterosklerozu sonucu oluşan kronik bağırsak iskemisi, bağırsakların yetersiz kan akışı nedeniyle sindirim görevlerini yerine getirmeye çalıştığı bir yemekten sonra tekrarlayan semptomlara neden olur. Bağırsak iskemisi, özellikle yağlı bir yemekten sonra, çoğunlukla karın ağrısına (bağırsak anjinası olarak adlandırılır) neden olur.

Bağırsak atardamarlarına bir emboli (kan pıhtısı) yerleştiğinde akut bağırsak iskemisi meydana gelebilir. Bu kan pıhtıları çoğunlukla kalpte, atriyal fibrilasyon sonucu oluşur. Emboli yeterince şiddetliyse, bağırsak enfarktüsü (bağırsağın bir kısmının ölümü) meydana gelebilir. 

Uzuv İskemisi

Kolları veya bacakları etkileyen iskemiye uzuv iskemisi denir. Bu iskemi türü, kollara veya bacaklara (genellikle bacaklara) kan sağlayan atardamarları etkileyen bir ateroskleroz türü olan periferik arter hastalığı (PAH) olan kişilerde yaygındır. 

Kutanöz iskemi

Cilde kan akışının azalması anlamına gelir.

Siyanoz

Dolaşım sorunları ve düşük kan oksijeni (hipoksi) nedeniyle cildin mavimsi veya morumsu renk almasıdır.

Kangren

Kan akışının eksikliğinden kaynaklanan doku ölümüdür.

İskemi belirtileri neler? 

İskemi, farklı dokularda görülebilen bir sağlık sorunudur. Bu nedenle iskemide görülen semptomlar, hasarlı dokuya bağlı olarak değişiklik gösterir.

Miyokard iskemisinin belirtileri

İskemi kalpteki dokuları etkilediğinde ortaya çıkan belirtiler şunlardır:

• Tükenmişlik
• Göğüs ağrısı
• Kalbin normalden daha hızlı atması
• Bulantı
• Kusma
• Çeneye, boyuna ve kola yayılan ağrı
• Aşırı terleme
• Nefes darlığı

Beyinde iskemi belirtileri

Beyin dokularında oksijen ve besin yetersizliği nedeniyle oluşan hasarın belirtileri şunlardır.

• Düzgün ve anlaşılır bir şekilde konuşamama
• Şiddetli ve ani başlangıçlı baş ağrısı
• Başkalarının ne söylediğini anlayamama
• Baş ağrısına eşlik eden baş dönmesi ve kusma
• Vücudu hareket ettirmede zayıflık
• Bayılma
• Letarji
• Güçsüzlük
• Vücudun bir bölümünü hareket ettirememe

Bacaklarda iskemi belirtileri

Bacak dokularında iskeminin belirtileri şunlardır:

• Bacaklarda iyileşmeyen yaralar
• Bacaklarda soğukluk
• Her iki bacakta ve ayaklarda pürüzsüz ve parlak bir cilt
• Bacaklarda güçsüzlük
• Dinlenme sırasında bile bacaklarda devam eden ağrı

Mezenterik iskemi belirtileri

Bağırsaklardaki dokularda kan akımının bozulması sonucu hasar oluşması durumunda hastalarda görülen belirtiler şunlardır:

• Şiddetli karın ağrısı
• Bulantı
• Kusma
• Şişkinlik
• Tuvalet ihtiyacını tam olarak giderememek
• Dışkıda kan
• İshal

Geçici iskemik atak belirtileri

Geçici iskemik atak (TIA) belirtileri normal felç belirtilerine benzer ve şunları içerebilir:

• Vücudun bir tarafında güçsüzlük veya bir tarafta hareket edememe
• Konuşma sorunu
• Yüzün bir tarafında sarkma
• Duyuların bir veya daha fazlasının aniden kaybı
• Bulanık görme
• Baş dönmesi

İskemik inme belirtileri

İnme belirtileri genellikle aniden ortaya çıkar. Bunlar şunlardır:

• Yüzde, kolda veya bacakta (özellikle vücudun bir tarafında) ani uyuşma veya güçsüzlük
• Ani kafa karışıklığı, konuşma veya konuşulanı anlamada sorun
• Bir veya iki gözde ani görme güçlüğü
• Ani yürüme güçlüğü, baş dönmesi, denge veya koordinasyon kaybı
• Bilinen bir nedeni olmayan ani şiddetli baş ağrısı

İskemi iyileşir mi?

Çoğu durumda tedaviler kan akışını iyileştirmeyi amaçlar. Başarılı olduklarında, bu tedaviler genellikle iskemiyi tamamen ortadan kaldırabilir.

İskemi nedenleri nelerdir?

İskeminin başlıca nedenlerinden biri aterosklerozdur (atardamarların sertleşmesi). Çoğunlukla yağdan oluşan sert ve yapışkan bir madde olan plak, atardamarların içinde birikerek daralmaya ve sertleşmeye neden olur. Bu da kan akışını azaltır.

İskeminin diğer nedenleri arasında şunlar yer alabilir:

• Kalp krizi veya şok sonucu düşük kan basıncı (hipotansiyon)
• Doğuştan kalp kusurları
• Orak hücreli anemi
• Atardamarlardaki kan pıhtıları
• Bir kan damarının sıkışması veya tıkanması (tümör veya kas-iskelet sistemi anormalliğinden)
• Anemi
• Kan anormalliklerinden kaynaklanan mikrovasküler tıkanıklıklar (Orak Hücre Hastalığındaki anormal hücreler, kanserlerden kaynaklanan hiperviskozite sendromları veya septik emboli)

İskemi nasıl önlenir?

İskemiyi her zaman önleyemezsiniz, ancak genel sağlığınız için yapabileceğiniz birçok şey (aktif kalmak, besleyici bir diyet uygulamak, kilonuzu yönetmek ve tütün kullanmamak gibi) riskinizi azaltmanıza yardımcı olabilir.

İskeminin tedavisi nasıl olur?

İskemi tedavisi, iskeminin meydana geldiği organa ve altta yatan nedene bağlı olarak değişir. Ancak tedavilerin temeli, kan akışının kesildiği veya zayıfladığı damarlarda normal kan akışını yeniden sağlamaktır. Ayrıca, etkilenen dokulara çeşitli tedaviler uygulanır. Örneğin, kalp iskemisi genellikle kalbe kan akışını iyileştirmeye yardımcı olan ilaçlarla tedavi edilir, bunlar:

• Beta blokerler
• Kalsiyum kanal blokerleri
• Trombolitikler

İnme genellikle tıkanıklığı parçalamaya yardımcı olan doku plazminojen aktivatörü (tPA) adı verilen bir ilaçla tedavi edilir.

İskemi, ameliyat veya diğer tıbbi işlemlerle de tedavi edilebilir. Periferik arter hastalığı (PAD) genellikle anjiyoplasti ve stentleme ile tedavi edilir, ancak bypass ameliyatı da sıklıkla gereklidir. Bağırsak iskemisi, kan pıhtılarını gidermek veya bağırsağın hasarlı kısımlarını onarmak için ameliyatla tedavi edilebilir.