Ödem, hücreler arası boşlukta ya da hücrelerin içinde sıvı birikmesi sonucu ilgili bölgede ortaya çıkan şişliklere verilen isimdir. Ödemin oluşması için dokularda yer alan vücut sıvılarının bulundukları bölgeden ayrılarak doku içine geçmesi gerekir. Dolayısıyla, vücut sıvılarında yer değiştirmeye neden olan çeşitli etkenler, dokularda ödeme yol açabilir.
Tıbbi tedaviye ek olarak, bireyin evde kendi uygulayabileceği bazı önlemler de ödemin atılmasında etkili olabilir. Sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen gösterilmeli, tuz ve sıvı alımı kontrol altında tutulmalıdır. Düzenli egzersiz, hem genel sağlık hem de dolaşım sisteminin düzgün çalışması açısından önemlidir. Vücut kitle endeksi ideal aralıkta tutulmalı; fazla kilo, damarları zorladığı için ödemi artırabilir. Sigara ve alkol tüketimi bırakılmalıdır. Aynı pozisyonda uzun süre kalmaktan kaçınılmalı; sık sık pozisyon değiştirilmelidir.
Ödem ne demek?
Hücreler arası boşlukta sıvı birikmesi, yumuşak kıvamda ve bastırıldığında "gode" adı verilen çukurlaşmayla karakterize ödeme neden olabilirken, enfeksiyon hastalıkları kaynaklı iltihaplanma durumunda biriken sıvı daha sert ve ağrılı bir ödem oluşturabilir. Bu nedenle, ödemin etkili bir şekilde vücuttan atılması ve tedavi edilmesi için öncelikle altta yatan nedenin doğru şekilde tespit edilmesi gerekir. Bu da ancak uzman bir doktor tarafından yapılacak ayrıntılı değerlendirme ile mümkündür. Ödem herkesi etkileyebilecek bir durumdur, ancak özellikle 65 yaş üstü yetişkinlerde ve hamilelerde daha sık görülür. Ödemin birçok çeşidi vardır. Bunlar:
Periferik ödem
Genellikle bacakları, ayakları ve ayak bileklerini etkiler; ancak kollarda da görülebilir. Dolaşım sisteminde, lenf düğümlerinde veya böbreklerde bir sorun olduğunun işareti olabilir.
Pedal ödemi
Ayaklarda ve alt bacaklarda sıvı biriktiğinde meydana gelir. Yaşlılarda ve hamilelerde daha yaygındır. Ayaklarda his kaybına sebep olabilir ve hareket etmeyi zorlaştırabilir.
Lenfödem
Kol ve bacaklarda görülen bu şişlik, genellikle vücuttan mikropları ve atıkları filtrelemeye yardımcı olan lenf düğümlerindeki hasardan kaynaklanır. Hasar, kanser tedavileri (ameliyat veya radyasyon) sonucu oluşabilir. Kanserin kendisi de lenf düğümlerini tıkayarak sıvı birikimine yol açabilir.
Akciğer ödemi
Akciğerlerdeki hava keseciklerinde sıvı toplandığında meydana gelir. Nefes almayı zorlaştırır ve kişi uzandığında belirtiler artar. Kalp atışı hızlanabilir, boğuluyormuş hissi yaşanabilir ve bazen kanlı, köpüklü balgamla öksürük görülebilir. Bu durum acil tedavi gerektirir.
Beyin ödemi
Beyinde sıvı birikmesiyle oluşan ciddi bir durumdur. Kişi başını sert şekilde vurduğunda, bir kan damarı patladığında veya tümör ya da alerjik reaksiyon geliştiğinde meydana gelebilir.
Makula ödemi
Gözün arkasında, ışığa duyarlı doku olan retinanın merkezindeki makula adı verilen bölgede sıvı biriktiğinde oluşur. Retinadaki hasarlı kan damarlarının sıvı sızdırması sonucunda gelişir.
Vücuttan ödem nasıl atılır?
Günlük hayatta sık karşılaşılan sağlık sorunlarından biri de vücutta gelişen ödeme bağlı oluşan şişliklerdir. Farklı rahatsızlıklara bağlı olarak gelişebilen ödem, kişinin yaşam kalitesini ciddi anlamda olumsuz etkileyebildiği gibi önemli hastalıkların habercisi de olabilir. Bu anlamda, vücutta ödemin nasıl ve neden geliştiğiyle birlikte ödemin vücuttan nasıl atılabileceğine dair bilgi sahibi olmak oldukça önemlidir. Ödemin tedavisinde en yaygın kullanılan yöntemlerden bazıları şunlardır:
İlaç tedavisi
Ödemi azaltmak için, kişinin normalden daha fazla idrara çıkmasını sağlayarak sıvı atımını kolaylaştıran "diüretik" ilaçlar kullanılabilir.
Düşük sodyumlu diyet
Sodyum, vücudun sıvı tutmasına neden olur. Bu nedenle, sodyum (tuz) tüketiminin sınırlandırılması önerilir.
Yükseltme
Yerçekimi, şişliği artırabilir. Şişmiş bölgenin desteklenmesi ve yukarı kaldırılması, sıvı birikimini azaltabilir.
Kompresyon
Kompresyon giysileri ve çorapları, sıvının vücudun merkezine doğru geri hareket etmesine yardımcı olarak özellikle periferik ödemde kullanılabilir.
Ödem neden olur?
Yukarıda sayılan etkenlere bağlı olarak vücudun belirli bir bölgesinde ya da genelinde ödem gelişebilir. Ödeme yol açan bazı durumlar ve hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:
Vücut pozisyonu
Uzun süre ayakta durma, oturma veya yatma durumlarında, üzerine yük binen dokularda kan birikmesine bağlı ödem oluşabilir.
Beslenme
Özellikle aşırı tuz tüketimi, vücudun fazla su tutmasına neden olur ve ödem gelişme riskini artırır.
Gebelik
Hamilelik döneminde fizyolojik değişimlerin etkisiyle dokularda sıvı birikme ihtimali artar ve ödem gelişebilir.
Damar hastalıkları
Bacak toplardamarlarında oluşan pıhtı, damar yetmezliği veya varis gibi sorunlar, o bölgede ciddi ödemlere yol açabilir.
Yüksek tansiyon
Artan damar içi basınç, sıvının dokulara geçmesini kolaylaştırarak ödem oluşturabilir.
Enfeksiyonlar
Dokularda iltihaplanma oluşturan enfeksiyonlar, ödeme neden olan başlıca etkenlerdendir.
Travma
Özellikle kas-iskelet sistemi travmalarında, iyileşme süreci boyunca ödem sıklıkla gözlenebilir.
Kalp yetmezliği
Kalp yeterince kan pompalayamadığında, kan dokularda birikir ve yaygın ödem oluşabilir.
Böbrek hastalıkları
Böbreklerin yeterince süzme işlevini yerine getirememesi, fazla su ve mineralin vücutta kalmasına ve ödem oluşumuna neden olur.
Karaciğer hastalıkları
Karaciğerde yeterli miktarda kan proteini üretilemediğinde, sıvının damarda tutulması zorlaşır ve ödem gelişebilir.
Tiroit bezi hastalıkları
Hipotiroidi durumunda dokularda sık sık ödem oluşabilir.
Lenfödem
Lenf damarlarının hasarı nedeniyle lenf sıvısının dolaşımı bozulur ve bu da ödem gelişimine neden olur.
Alerji
Alerjik reaksiyonlar, damar geçirgenliğini artırarak ödeme yol açabilir.
Böcek ısırıkları
Böcek sokması sonucu meydana gelen iltihaplanmalar da ödemle sonuçlanabilir.
İlaç yan etkileri
Bazı ilaçlar, yan etki olarak dokularda sıvı birikimine ve ödem gelişimine sebep olabilir.
Vücutta ödem belirtileri nelerdir?
Ödem bazen doğrudan "şişlik" olarak da adlandırılır. Şişlik, ödemin en yaygın belirtisidir ve aşırı sıvı birikimi vücudun belirli bir kısmının daha büyük ve şişkin görünmesine neden olur. Ödem, vücudun yalnızca belirli bir bölgesinde sınırlı kalabileceği gibi, yaygın şekilde de görülebilir. Belirtiler, ödemin bulunduğu bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Ödemin diğer belirtileri şunlardır:
- Hızlı kilo alımı
- Şişmiş bölgede dolgunluk, gerginlik, ağrı ya da rahatsızlık hissi
- Bacaklar, ayak bilekleri veya ayaklarda şişmeye bağlı yürüme zorluğu
- Parlak veya gergin cilt görünümü
- Birkaç saniye bastırıldığında çukurlaşan deri
- Özellikle yatarken nefes almakta zorlanma
- Yumuşak ya da sert kıvamda şişlik
- Şişliğe dokunulduğunda ağrı hissi
- Ödemli bölgede kızarıklık ve sıcaklık artışı
- Hareket kısıtlılığı
- Sinir hücrelerine baskı nedeniyle uyuşukluk, karıncalanma, his kaybı veya kas gücünde azalma
- Kaşıntı hissi
Ödem tehlikeli midir?
Ödem genellikle başka hastalıkların belirtisi olsa da, tedavi edilmediğinde enfeksiyon ve organ hasarı gibi ciddi sonuçlara yol açabilir. Örneğin; nefes almayı zorlaştıran ve yaşamı tehdit eden akciğer ödemi, kalp yetmezliğinin önemli bir işareti olabilir.
Vücutta en çok ne ödem yapar?
Aşırı kilo, beslenmede fazla tuz tüketimi, kadınlarda regl dönemi, menopoz, yetersiz su alımı ve aşırı egzersiz, ödemin başlıca nedenleri arasında yer alır.
Vücutta ödem nasıl gelişir?
Dokular arasında vücut sıvılarının geçişi, çeşitli fizyolojik mekanizmalarla kontrol altında tutulur. Ancak, bu denge çeşitli etkenler nedeniyle bozulduğunda sıvı, yeni bir denge oluşturmak amacıyla farklı bölgelere geçebilir. Bu da belirli bir bölgede sıvı toplanmasına neden olarak ödem oluşumuna yol açar.
Ödeme yol açabilecek durumlar şunlardır:
- Sıvının bulunduğu bölgede basıncın artması sonucu sıvının daha düşük basınçlı dokulara geçmesi. Özellikle yüksek tansiyon gibi durumlarda, kanın sıvı kısmı dokulara geçerek ödem oluşturabilir.
- Kanın damar içinde kalmasını sağlayan temel etkenlerden biri, kan proteinleridir. Bu proteinlerin çeşitli hastalıklar nedeniyle azalması, kan sıvısının damar dışına çıkmasına ve ödem gelişimine zemin hazırlayabilir.
- Dokuya ait yaralanmalar ve enfeksiyon hastalıkları, fizyolojik faktörler aracılığıyla iltihaplanmaya neden olabilir. Bu da damar geçirgenliğini artırarak sıvının dokuya kaçmasına ve ödem oluşmasına yol açar.
- Doku boşluklarında biriken sıvının yeniden kan dolaşımına kazandırılmasından sorumlu olan lenf damarları, bazı hastalıkların etkisiyle hasar gördüğünde, o bölgede ödem gelişebilir.
Ödem nasıl tedavi edilir?
Ödem, farklı mekanizmalarla ortaya çıkabildiği için tedavi yaklaşımı da duruma göre değişkenlik gösterir. Bu nedenle, ödem şikayeti olan kişinin uzman bir hekim tarafından değerlendirilerek altta yatan nedenin belirlenmesi büyük önem taşır. Yaygın tedavi yöntemleri şu şekildedir:
Sıvı kısıtlaması
Vücut sıvısı fazlaysa, sıvı alımı sınırlandırılarak ödemin artması önlenebilir.
Kompresyon
Dışarıdan baskı uygulayarak sıvının yeniden dolaşıma katılması sağlanabilir. Bu amaçla sargı bezi, ortez, varis çorabı ya da kompresyon cihazları kullanılabilir.
İlaç tedavisi
Diüretikler, anti-inflamatuar ilaçlar ve antihipertansifler gibi ilaçlar ödeme neden olan sıvının atılımını kolaylaştırmak için kullanılabilir.
Cerrahi yöntemler
Organ veya damar yetmezliğine bağlı ödemlerde cerrahi müdahale gerekebilir.
Alternatif yöntemler
Hiperbarik oksijen tedavisi, akupunktur veya manuel terapi gibi yöntemler, diğer tedavilere yanıt alınamayan durumlarda tercih edilebilir.
