Saç Yolma Hastalığı (Trikotillomani)

Günümüzde sık karşılan sağlık sorunlarının başında psikolojik sağlık problemleri gelmektedir. Bu problemler genelde kendilerine has belirtilerle ortaya çıksa da, çeşitli koşullarda farklı davranış bozukluklarını tetikleyebilir. Bu davranış sorunlarından biri de saç yolma hastalığı olarak da bilinen trikotillomanidir.

Saç Yolma Hastalığı Nedir?

Saç yolma hastalığı veya trikotillomani, kişide psikolojik stres yaratan çeşitli koşullar sırasında veya sonrasında, kişinin tekrarlayıcı şekilde saç tellerini yolarak kendisine zarar verme davranışı göstermesidir. Bu psikolojik rahatsızlıkta, kişi hissettiği saç çekme ve yolma dürtüsüne karşı koyduğu sürece stres altında kalır ve başka durumlara odaklanamaz; bu dürtüye uyarak saç tellerini kopardığında ise stresi azalır ve rahatlama hisseder.

Yapılan araştırmalara göre, toplumdaki kişilerin yüzde 0,5 ila 2’sinde saç yolma davranışı görülmektedir. Tekrarlayıcı saç yolma atakları sonrası kişilerde saçlı deri zarar görebilir, çeşitli bölgelerde kelleşme ve ciddi saç kaybı yaşanabilir; ciddi vakalarda zarar gören dokular enfekte olup ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Saç Yolma Hastalığı Neden Olur?

Klinik olarak, saç yolma hastalığının gelişme nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte, yapılan araştırmalar sonucunda yineleyici saç yolma davranışı çeşitli risk faktörleri ve sağlık sorunlarıyla ilişkili bulunmuştur.

Saç yolma hastalığı ile ilişkilendirilen risk faktörlerinden biri genetik altyapıdır. Buna göre, birinci derece yakınlarında benzer semptomlar gözlemlenmiş kişiler saç yolma hastalığı geliştirme konusunda risk altındadır.

Trikotillomani genellikle ergenlik döneminde ortaya çıkan bir davranış bozukluğudur. Özellikle 10 ila 13 yaş arasındaki çocuklarda daha sık gözlemlenir. Bununla birlikte, saç yolma davranışı erken çocukluk döneminde de görülebilir. Yaş ilerledikçe saç yolma hastalığı bulguları da olgunlaşır; hasta saç yolma davranışını belirli bölgelerle sınırlandırmadan saçlı derinin genelinde gerçekleştirebilir. Yine çocukluk çağında, çeşitli şekillerde çocukluk travmasına uğrayan kişilerin tekrarlayıcı saç yolma davranışı geliştirebileceğini belirtilen çalışmalar bulunmaktadır.

Saç yolma hastalığı, benzer özellik gösteren diğer beden odaklı davranış bozukluklarıyla birlikte görülebilir. Bu kapsamda, onikofaji denilen tırnak yeme davranışı ve dermatofaji denilen cilt dokusunu koparma ve yeme davranışı gibi davranış bozuklukları trikotillomaniye eşlik edebilir.

Hastalar, stresli koşullarda saç tellerini koparmaya başladıklarının farkında olmayabilir. Bu gibi durumlarda, saç yolma davranışı gösterdiğinin belirtilmesi kişideki mevcut anksiyete ve utanmayı artırarak psikolojik stresi şiddetlendirebilir ve daha fazla saç yolma davranışına yol açabilir.

Trikotillomani aşağıdaki psikolojik sorunlara eşlik etme eğilimindedir:

•Obsesif kompulsif bozukluk

•Anksiyete (kaygı) bozukluğu

•Depresyon

•Otizm spektrum bozuklukları

•Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu

Araştırmalara göre, çocukluk döneminde görülen trikotillomani davranışı erkek ve kız çocuklarında eşit oranda görülürken; yetişkinlikte izlenen saç yolma hastalığı kadınlarda daha sık görülür. Bir diğer çalışmaya göre, kadınlardaki saç yolma davranışının adet döngüleriyle ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda, adet öncesi dönemdeki psikolojik durumun saç yolma davranışını tetikleyebildiği belirtilmektedir. Bunlara ek olarak, gebelik döneminde de trikotillomani belirtileri şiddetlenebilir.

Saç Yolma Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Tekrarlayan saç yolma davranışlarının ilerleyişinde birtakım psikolojik durumlar gözlemlenir. Aynı zamanda, saçlı deride ciddi hasarlar meydana gelmesi çeşitli klinik belirtilere de yol açar. Bu belirtiler aşağıdaki gibi özetlenebilir:

•Sürekli tekrar eden saç yolma, koparma davranışı

•Saçları koparma dürtüsüyle gelen gerginlik

•Saç koparıldıktan sonra gelen rahatlama hissi

•(Koparma dışında) sürekli olarak saçlarla oynama; çekme, kıvırma

•Saç ve kıl yeme davranış bozukluğu (trikofaji)

•Saçlı deride kelleşen bölgeler

•İlerleyici saç kaybı

Tekrarlayan saç yolma davranışı sonrası saçlardaki azalmayla orantılı olarak, depresyon ve anksiyete gibi psikolojik rahatsızlıklar daha da şiddetlenerek saç yolma davranışının artmasına yol açabilir. Bu nedenle, bu çeşit bir kısır döngünün; erken dönemde hastalığın tespit edilip tedaviye başlanması suretiyle kırılması oldukça önemlidir.

Saç yolma davranışı aşağıdaki vücut bölgelerinde daha yoğun gerçekleşir:

•Saçlar

•Kaşlar

•Kirpikler

•Sakal ve bıyık

•Pubik kıllar (Kasık bölgesi)

Trikotillomani hastalarının yaklaşık yüzde 5 ila 20’sinde, yolunan saç ve kılların yenmesi davranış bozukluğu (trikofaji) de görülmektedir. Bu durumda, yenilen saç ve kıl artıklarının mide-bağırsak sistemini tıkamasına bağlı olarak bulantı, kusma, karın ağrısı, kabızlık gibi ek belirtiler de ortaya çıkabilir.

Saç Yolma Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?

Tekrarlayıcı saç yolma davranışı çeşitli sağlık sorunlarından ileri gelebildiğinden, doğru teşhisin konabilmesi için uzman bir hekimin yapacağı değerlendirme oldukça önemlidir. Bu doğrultuda, hekim tarafından ayrıntılı şekilde hasta öyküsü alınarak detaylı bir fiziki muayene yapılır. Gerekli görüldüğünde çeşitli cilt sorunlarının varlığının sorgulanması adına bazı laboratuvar tetkiklerine başvurulabilir. Sonuçta aşağıda yer alan, DSM-5’de (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel Kitabı) listelenmiş kriterlerin varlığı durumunda trikotillomani tanısı konabilir:

•Saç kaybına yol açan tekrarlayıcı saç yolma davranışının görülmesi

•Saç çekme davranışının engellenmesine yönelik başarısız denemelerde bulunulması

•Saç yolma davranışının sosyal hayatta, iş hayatında veya günlük hayatta belirgin aksamalara neden olması

•Saç yolma davranışının başka bir tıbbi soruna bağlı olmaması (örnek olarak cilt hastalıkları)

•Saç yolma hastalığı belirtilerinin başka bir psikolojik rahatsızlığın varlığı ile açıklanamaması (Örnek olarak; beden algısı bozukluğu gibi vücut algısının hatalı olmasına yol açan rahatsızlıklar).

Saç Yolma Hastalığı Tedavisinde Neler Yapılır?

Saç yolma hastalığı tedavisinde genel olarak bilişsel davranışçı terapileri içeren bir psikoterapi programı ile ilaç tedavisi uygulanır. Uygulanacak tedavi planı, hastalık semptomlarının şiddetine bağlı olarak değişkenlik gösterir.

Bilişsel davranışçı terapi kapsamında davranış düzeltme terapisine başvurulur. Bu terapi yönteminde, hastaya sağlık sorununun belirtileri ve tetikleyen faktörleri bakımından farkındalık eğitimi verilir; saç yolma davranışı yerine farklı bir alışkanlık kazandırılmaya çalışılır; saç yolmaya yönlendiren psikolojik stres kaynaklarının kontrolü hedeflenir ve alışkanlığın durdurulmasına yönelik hasta motive edilir. Psikoterapinin etkinliğinin artırılması için ilaç tedavisine başvurulabilir. Bu bağlamda antidepresan ve antipsikotiklerden faydalanılır.

Hastanın saç yolma davranışına ek olarak tekrarlayıcı saç ve kıl yeme davranışı göstermesi durumunda, mide-bağırsak sistemi ile ilgili rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. Bu gibi durumların oluşturabileceği komplikasyonlara yönelik de tedavi uygulanması gerekebilir. Bu kapsamda, saç ve kıl artıklarının tespit edilip vücuttan çıkarılması adına endoskopik yöntemlere başvurulabilir; gerektiğinde cerrahi yöntemler tercih edilebilir.