İnsan hayatı boyunca vücutta ortaya çıkan bazı rahatsızlıklar hayat kalitesini ciddi anlamda olumsuz etkileyebilir. Özellikle kas-iskelet sistemini etkileyen çeşitli sağlık sorunları, iş yaşamı ve günlük sosyal hayatta kişinin hareketlerini kısıtlayabilir. Bu anlamda en sık görülen kas-iskelet sorunlarından biri de düztabanlıktır.
Düztabanlık Nedir?
Pes planus olarak da adlandırılan düz tabanlık; ayaktaki kemik ve eklem dokularının belirli bir düzen ve kaviste kalmasını sağlayan bağ, tendon ve kas yapılarının çeşitli etkenlere bağlı olarak zayıflaması sonucu ayak kavisinin kaybolması ve düzleşmesi şeklinde tanımlanabilir. Bu durum, özellikle ayakta kalma veya hareket etme sonucu ciddi ağrıya ve düzleşen kemik dokularının aşınmasına neden olur. Uzun süre devam eden düztabanlık sonucunda hareketle beraber ayak yapılarında sakatlanma ve hasarlar görülebilir.
Tüm bu durumlar nedeniyle, düztabanlık gelişmeden önce önlem alınması ve bu rahatsızlık ortaya çıktıktan sonra da ayağın mümkün olduğunca korunması kritik önem taşır.
Düztabanlık Türleri Nelerdir?
Düztaban ayak problemi çok çeşitli mekanizma ve hastalıklar nedeniyle ortaya çıkabileceği için bu rahatsızlık belirli alt tiplere ayrılır. Düztabanlık rahatsızlığı türleri ve bu problemin görüldüğü diğer rahatsızlıklar şu şekildedir:
Esnek düztaban: En sık görülen alt tip olan esnek düztabanlıkta; ayak yerden yukarı kaldırıldığında, olması gereken ayak kavisi gözlenirken; yere basıldığında ayak tabanının tüm yüzeyi yerle temas eder. Esnek düztaban genellikle çocukluk döneminde gelişmeye başlar ve ağrıya yol açmaz.
Sıkı aşil tendonu: Aşil tendonu topuk bölgesiyle baldır kaslarını birbirine bağlayan özel bir bağ dokusudur. Aşil tendonunun normalden daha sıkı ve sert olması; yürüme esnasında topuk kemiğinin olması gerekenden daha erken yukarı çekilmesine ve ayak kavisinin düzleşmesine neden olur. Bu durum da yürüme esnasında topukta ağrıya neden olabilir.
Posterior tibial tendon sorunları: Baldır bölgesinde yer alan kaslardan biri olan posterior tibial kasın tendonu, ayağın iç kısmındaki kemiklerin yaptığı kavise tutunarak sonlanır. Çeşitli sağlık sorunları nedeniyle bu tendon ve kaviste zayıflama ve hasar görülmesi durumunda, düztabanlık ortaya çıkabilir. Bu durum aynı zamanda ayağın iç kısmında ve tendonun geçtiği topuk bölgesinde ağrıya neden olabilir. Bu rahatsızlık, yetişkinlik döneminde ortaya çıkan düztabanlık sorununun yaygın nedenlerindendir.
Düztabanlık problemi, ortaya çıkış mekanizması ve altta yatan nedenlere bağlı olarak tek bir ayakta görülebileceği gibi; her iki ayağı da etkileyebilir.
Düztabanlık Nedenleri Nelerdir?
Düztabanlık genel olarak ayak kavislerinde görülen bozulmalarla ilişkilidir. Bu kavislerin devamlılığını sağlayan kas ve tendonlarda rastlanan zayıflıklar kavislerde bozulmaya ve düztabanlığa yol açar. Bu anlamda, bebekler ve küçük çocuklarda, henüz ayaktaki kas ve bağlar yeterince güçlenmediği için fizyolojik olarak düztabanlık görülmesi normaldir. Kasların ve tendonların güçlenmesi ve yaşın ilerlemesiyle birlikte ayak kavisleri ortaya çıkar.
Ayaktaki dokularda görülen gelişim bozuklukları veya çeşitli kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarında da düztabanlık gelişebilir. Düztabanlık açısından risk faktörü olarak kabul edilen durumlar şu şekildedir:
Çocukluk döneminde ayak eklem ve kemiklerinde görülen gelişim bozuklukları, kemik ve eklemlerin anormal şekilde kaynamasına neden olarak kavislerin gelişimini engelleyebilir.
Gerilme sonucu zayıflayan veya kopan ayak tendonları; kavisleri ve ayak tabanının şeklini koruyamaz ve buna bağlı olarak düztabanlık gelişebilir.
Ayak kaslarında görülen iltihaplanma, hasar veya zayıflamalar sonucu tendonların ne kadar gerileceği ayarlanamaz, ayak dışarıdan gelecek travmalara karşı savunmasız hale gelir ve buna bağlı olarak düztabanlık görülür. Benzer şekilde, baldır kaslarındaki rahatsızlıklar da ayak kavisini oluşturan tendonlarda bozulmalara yol açar.
Ayak kemiklerinde görülen kırık veya çıkıklar; bölgenin anatomik yapısında bozulmalara yol açarak düztabanlık problemine yol açabilir.
Özellikle iltihaplı eklem romatizması gibi rahatsızlıklar başta olmak üzere vücut eklemlerinde ortaya çıkan çeşitli rahatsızlıklar, ayak eklemlerinde bozulmalara yol açarak düztabanlığa neden olabilir.
Obezite gibi vücut ağırlığını artıran durumlarda ayak kas ve tendonlarına binen yük artacağından, ayak kavislerde görülen bozulmaya bağlı olarak düztabanlık görülebilir.
Diyabet hastalığı hem ayak kaslarındaki sinirlerde yıpranmaya hem de kas-iskelet sisteminin elemanlarında zayıflamaya yol açtığından, düztabanlık riskini artıran bir faktördür.
Yaşlanma ile beraber kas ve tendonlar zayıflamaya başlar ve vücut düztabanlığa daha yatkın hale gelir.
Gebelik; obezitede olduğu gibi vücut ağırlığının artmasına bağlı olarak düztabanlık görülme ihtimalini artırır.
Özellikle periferik sinirlerin hasarı ile seyreden çeşitli hastalıklar olmak üzere sinir sistemini etkileyen problemler; kaslarda güçsüzlüğe ve zayıflamalara yol açarak düztabanlık probleminin ortaya çıkmasına neden olabilir. Benzer şekilde, ayakta his kaybına yol açan durumlarda, ayak dışarıdan gelen travmalara açık hale gelir ve kas-iskelet elemanlarının zarar görmesine bağlı olarak düztabanlık gelişebilir.
Ayağa dışarıdan gelen çeşitli fiziksel travmalarda dokuların zedelenmesi sonucu düztabanlık ortaya çıkabilir.
Düztabanlık Belirtileri Nelerdir?
Düztabanlık sıklıkla herhangi bir belirtiye yol açmaz ve hastalar uzun süre boyunca belirti göstermeden düztabanlık problemini fark etmeden yaşayabilir. Bununla birlikte, ayak kavisinin bozulmasıyla beraber kas-iskelet sistemine ait dokular zarar görmeye açık hale gelir. Buna bağlı olarak, hastada çeşitli şikayetler ortaya çıkabilir. Sıklıkla görülen düztabanlık belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Ayak tabanı ve topukta ağrı
Ayak tabanında şişlik ve ödem
Ayak hareketlerinin kısıtlanması
Ayakta kızarıklık
Ayaklarda uyuşma hissi veya hissizlik
Bacak ve uyluğa yayılan ağrı
Yürümeye bağlı çabuk yorulma
Düztabanlık Nasıl Tedavi Edilir?
Düztabanlığa neden olan temel etmen ayak kavisinin bozulması ve buna bağlı dokuların zarar görmesi olduğundan, tedavide öncelikli hedef ayağın desteklenmesi ve dokuların korunmasıdır. Bu bağlamda, sıklıkla ayağa ortopedik ortezlerin takılması ve ayakkabı tabanlıklarının kullanılması önerilir. Aynı zamanda, düztabanlık için özel olarak üretilmiş ayakkabıların tercih edilmesi de en iyisi olacaktır.
Günlük hayatta düztabanlık belirtilerinin ortaya çıkmasını önlemeye yönelik olarak alınabilecek çeşitli tedbirler bulunur. Bu anlamda, kilo verilerek ideal kiloya ulaşılması, yeterli, sağlıklı ve dengeli beslenme ve düzenli egzersiz yapılarak ayak kaslarının güçlendirilmesi alınabilecek önlemler arasında yer alır. Ayrıca, düztaban hastalarının uzun süre ayakta kalmaması ve ağır egzersizlerden kaçınması gerekir.
Ayakta görülen ağrı ve iltihaplanma şikayetlerinin giderilmesi için çeşitli ilaç tedavileri uygulanabilir. Bu kapsamda, ağrı kesiciler, antienflamatuar ilaçlar ve ayak üzerine sürülebilen jel veya merhemler tercih edilebilir. Düztabanlık probleminin diyabet ve eklem romatizması gibi hastalıklara bağlı olarak ortaya çıktığı durumlarda, bu hastalıklara yönelik bir tedavi planının oluşturulması gerekir.
İlaç tedavisi ve diğer yöntemlerin çözüm olmadığı durumlarda, son aşama olarak cerrahi yöntemler gündeme gelebilir. Bu doğrultuda, ameliyatla ayak kavisinin düzenlenmesi sağlanabilir ve aynı zamanda ayakta hasara uğrayan dokuların onarımı yapılabilir. Aşil tendonuna bağlı gelişen düztabanlık vakalarında aşil tendonunun boyu ayarlanarak belirtilerin hafifletilmesi veya tamamen ortadan kaldırılması sağlanabilir. Ayağın desteklenmesi için uygulanan yöntemler ve hayat tarzında yapılan değişikliklerin işe yaramadığı ve şiddetli belirtilerin devam ettiği hastalarda, cerrahi tedavi yöntemleri tercih edilir.
