Hba1c, glikozile hemoglobin olarak adlandırılır. Genellikle tip 2 diyabetin teşhis edilmesi ve glikozun son birkaç aydaki durumunun değerlendirilmesi için kullanılan bir kan testidir. Yaşam tarzı, aktivite düzeyi ve yaş gibi faktörler, bu değerin seviyesinin yüksek ya da düşük olmasında etkilidir. Yüksek kan şekeri seviyesi ile ilgili olan diyabetin kontrol altında tutulması için kan şekeri seviyesinin sağlıklı bir aralıkta tutulması önemlidir. Bu nedenle, hba1c testinin belirli aralıklarla yapılması gerekir.
Hba1c Nedir?
Hba1c, vücudun kırmızı kan hücrelerine bağlı glikoz miktarını ifade eder. Hemoglobin (Hb), kanda bulunan ve vücudun etrafında oksijen taşıyan proteindir. Kanda bulunan glikoz, hemoglobin proteinine yapışabilir. Hemoglobin, bu olduğunda form değiştirir ve glikozillenmiş hemoglobin veya hba1c adını alır. Kandaki glikoz seviyesi ne kadar yüksek olursa, hemoglobine o kadar fazla bağlanır. Bu da hba1c seviyesinin aynı şekilde yükselmesine neden olur.
Hba1c, mmol/mol ya da yüzde olarak ifade edilirken kan şekeri mmol/L veya mg/dL cinsinden ifade edilir. Son 2-3 aydaki kan şekeri kontrolünün bir göstergesidir. Bu değerin hızla değişmemesinin nedeni, dolaşımdaki kırmızı kan hücrelerinin yaklaşık 3-4 ay boyunca vücutta kalmasıdır. Bu değerdeki herhangi bir artış ya da azalma, en az 6 haftalık bir süre içinde gerçekleşir.
Hba1c Düzeyi ve Kan Şekeri Farkı
Hba1c testi, kan şekeri testiyle aynı değildir. Hba1c, kan testi ile ölçülür ve önceki 2-3 aya ait ortalama kan şekeri seviyesini verir. Diyabet tedavi planı hakkında kararlar alınmasına yardımcı olmak için uzun vadeli tedaviler bu değere göre planlanabilir.
Kan şekeri ise evde veya hareket halindeyken kan şekeri monitörü kullanılarak parmaktan kan alınması yöntemi ile kontrol edilir. Mevcut kan şekeri düzeyinin anlık verisini gösterir. Gerektiğinde insülinde veya beslenme şeklinde günlük ayarlamalar yapılmasına yardımcı olur.
Hba1c Ne İşe Yarar?
Diyabetin kontrol edilemediği durumlarda kan şekeri seviyeleri yüksek olur. Bu da hba1c seviyelerinin yükselmesine neden olur. Hba1c testi, diyabetin son birkaç aydaki durumunu gösterir. Ayrıca diyabeti teşhis etmek için kullanılabilir.
Ölçüm sırasında kan şekeri değerleri çok yüksek ya da çok düşük olsa da bu değer, o zaman dilimi boyunca kandaki ortalama şeker miktarının anlaşılmasını sağlar.
Diyabet tanısı yeni konmuş kişilerde, kan şekeri çok yüksek olanlarda veya tedavi planı değiştiğinde hba1c daha sık ölçülebilir.
Tip 1 Diyabet
Tip 1 diyabet, pankreasta insülin üreten beta hücrelerinin tahrip olması sonucu ortaya çıkar. Teşhis anında beta hücrelerinin tamamı olmasa da çoğu artık yoktur. Çoğunlukla insülin tedavisine başlandıktan sonra kan şekeri değerleri normal seviyelere gelir.
Tip 1 diyabet başladığında birkaç aylık bir süreçte pankreas insülin ihtiyacını karşılayabilir ve kan şekeri düzeyleri normal aralıkta kalabilir. Bu dönemin ardından vücudun insülin üretmesi tamamen durur. Tüm beta hücreleri yok edildikten sonra tip 1 diyabetli kişiler tamamen insülin enjeksiyonlarına bağımlı hale gelir.
Tip 2 Diyabet
Tip 2 diyabet, doğal olarak ilerleyen ve birçok farklı biçimde ortaya çıkan bir hastalıktır. Teşhis anında hastaların kan şekeri değerleri yüksek olabilir ancak kandaki insülin seviyeleri yüksek, normal veya düşük olabilir. Bu, beta hücre fonksiyonunun zamanla bozulduğu anlamına gelir.
Tip 2 diyabetin erken evrelerinde diyet ve egzersiz, kan şekeri düzeylerinin kontrol altında tutulması için yeterli olabilir. Obezite, insülin direncini artırır; bu da kan şekeri düzeylerinin dengede tutulması için daha fazla insülin üretilmesi gerektiği anlamına gelir. Egzersiz ise insülin direnciyle mücadeleye ve kilo verilmesine yardımcı olur. Diyetteki bir değişiklik, beta hücreleri üzerindeki baskıyı azaltabilir.
Oral ilaçlar, tip 2 diyabetli kişilere yardımcı olabilir ancak bu, yalnızca insülin üretimine devam edilmesi durumunda mümkündür. Yüksek kan şekeri seviyeleri, beta hücrelerinin bozulmasına neden olabilir. Kan şekeri seviyelerinin yeterince kontrol altında tutulması için insülin enjekte edilmesi gerekebilir.
Hba1c Sonuçları Nelerdir?
Hba1c testinin yapılması için bir sağlık uzmanı tarafından laboratuvarda kan örneği alınır. Bir kan hücresi 2 ila 3 ay kadar dayandığı için hba1c testi, bu süre boyunca kan şekeri seviyelerinin ortalamasını gösterir. Yaş, ne kadar süredir diyabetin olduğu, kullanılan diyabet ilaçları ve diğer sağlık koşulları, test sonuçları değerlendirilirken dikkate alınır.
Diyabeti olmayan kişiler için % 5.6 veya daha düşük bir sonuç normaldir. 5.7 ile 6.4 arasında ise prediyabetin olduğu anlamına gelir. Diyabet tanısı için bu değer 6.5 ve yukarısıdır. Bu kişilerde kan testi, kan şekeri seviyesinin durumunu gösterir. Hba1c değerinin yüksek olması, diyabetle ilişkili komplikasyon gelişme riskini aynı oranda artırır.
Prediyabet durumunda, kişilerin daha sağlıklı bir yaşam tarzına sahip olmak için değişiklikler yapması gerekir. Bu, sağlıklı beslenme ve fiziksel olarak aktif kalmayı içerir. Bu değişikliklerin bir fark yaratıp yaratmadığının görülmesi için hastaların 6 ila 12 ay içinde başka bir test yaptırması gerekir.
Sonuçlar, kişilerin diyabet hastası olduğunu gösteriyorsa, tedavi seçenekleri belirlenir. Bu, genellikle beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesini, diğer yaşam tarzı değişikliklerini ve kan şekeri seviyesinin düşürülmesi için ilaçlı tedaviyi içerir. Hastaların, aynı zamanda insülin tedavisine başlaması gerekebilir.
Diyabet tedavisinin amacı, diyabetli kişinin hipoglisemi riskine girmeden kan şekeri düzeyinin mümkün olduğunca normale yakın tutulmasıdır. Bu nedenle diyabetli kişiler için optimal kan şekeri düzeyleri belirlenir. Hastalar da bu hedef aralığına göre yaşam tarzı değişiklikleri yapabilir ya da belirlenen ilaçları kullanabilir.
Hba1c değerinin ölçülmesi için uygulanan test, bazı durumlarda doğru sonuç vermeyebilir:
- Orak hücre hastalığına sahip kişiler gibi anormal hemoglobin türlerine sahip olanlarda doğru sonuçlar, hba1c değerinin ölçülmesi için kullanılan yönteme bağlıdır.
- Anemi, kırmızı kan hücrelerinin aşırı parçalanması (hemoliz) veya ağır kanama durumunda test sonuçları hatalı olarak düşük çıkabilir.
- Hamilelik, test sonucunu etkileyebilir.
- Demir eksikliği, yakın zamanda yapılan kan transfüzyonu ve eritropoietin tedavisi hba1c ölçümünü etkileyebilir.
Hba1c Neden Önemlidir?
İnsülinin bulunması ve modern tıbbın ilerlemesiyle birlikte diyabetli kişilerin yaşamları önemli ölçüde uzamaya başlamıştır. Bunun sonucunda ampütasyon, görme kaybı, böbrek hastalığı, kalp hastalığı ve çok sayıda başka sağlık sorunu önlenebilir.
Uzun vadeli komplikasyonların ilerlemesinin önlenmesi ya da yavaşlatılmasında kan şekeri düzeyleri önemli bir etkiye sahiptir. Yapılan bazı çalışmalarda; kan şekerinin normale yakın seviyelere düşürülmesinin diyabetli kişilerde komplikasyonların hem gelişmesi hem de ilerlemesi riskini azalttığı belirtilmiştir.
Bu nedenlerle hba1c ölçümünün yılda en az bir kez yapılması gerekir ancak ihtiyaçlara göre daha sık da yapılabilir.
Hba1c Değeri Nasıl Düşürülür?
Hba1c değerinin düşürülmesi için uzman doktor ile birlikte hareket edilmelidir. Aşağıdaki adımlar bu süreçte yardımcı olabilir.
- Bu değerin yüksek çıkmasına neden olan tetikleyicinin belirlenmesi için glikoz seviyesinin düzenli aralıklarla kontrol edilmesi gerekir.
- Yiyeceklerde bulunan karbonhidratlar, bu değerin yükselmesine neden olabilir. Gün boyu tüketilen gıdalardaki karbonhidrat miktarının sayılması ve azaltılması faydalı olabilir.
- Rahatlamak ve stresi azaltmak için farkındalık geliştirilebilir.
- Düzenli egzersiz, glikoz seviyesi üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabilir.
- İyi bir gece uykusu, dinlenmeye yardımcı olarak glikoz seviyesine etki edebilir.
