D vitamini, kalsiyum dengesinin sağlanması ve kemik metabolizması için önemli role sahip olan bir vitamindir. Yağda çözünen bu vitamin kalsiyum, magnezyum ve fosfat emilimini artırdığından dolayı kemik gelişimi ve sağlığı açısından da önemlidir. Yaygın görülen bir sağlık sorunu olan D vitamini eksikliği ise kişinin kemiklerinde ve kaslarında problemlere yol açar.
D3 Vitamini Eksikliği Nedir?
D vitamini D2 (ergokalsiferol) ve D3 (kolekalsiferol) olarak iki şekilde bulunur. D2 vitamini bitkisel kaynaklardan elde edilirken D3 vitamini güneşten alınır. Ayrıca D3 vitamini bazı hayvansal gıdalarda da yer alır. Vücuda yeterli miktarda alınmadığı takdirde ise D vitamini eksikliği görülür. Bu durum kemik ve kasların yanı sıra sinir sistemi, bağışıklık sistemi, kas ve iskelet sisteminde sorunlara yol açabilir.
D3 Vitamini Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?
Temelde D vitamini eksikliğinin nedenleri beslenme veya güneş ışığı aracılığıyla yeterli D vitamini alınmaması ve vücudun D vitamini düzgün bir biçimde emmemesi ya da kullanamamasıdır. Ancak bazı tıbbi durumlar, ilaçlar, zayıflama ameliyatları, ileri yaş gibi biyolojik veya çevresel faktörler de D vitamini eksikliğinin nedenleri arasındadır. D vitamini eksikliğine neden olabilecek tıbbi durumlar şunlardır:
- Kistik fibrozis, Crohn hastalığı ve çölyak hastalığı sebebiyle D vitamini eksikliği görülebilir. Bu hastalıklar özellikle de tedavi edilmedikleri takdirde bağırsakların yeterli miktarda D vitamini emmesini engelleyebilir.
- Vücut kitle indeksinin 30 ve üzerinde olması D vitamini eksikliği ile ilgili olabilir. D vitamini yağ hücreleri tarafından izole edilerek salınması engellenir. Obezite hastalarında D vitamini eksikliğinin önüne geçmek için yüksek dozda D vitamini takviyesi gerekebilir.
- Zayıflama ameliyatları D vitamini eksikliğinin sebebi olabilir. Mide küçültme ve gastrik bypass gibi ince bağırsakların bir kısmını bypass eden ameliyatlar vücudun bazı besin, vitamin ve mineralleri yeterli miktarda emmesini zorlaştırır.
- Böbrek veya karaciğer hastalıkları D vitamini eksikliğine yol açabilir. Bu hastalıklar vücudun D vitaminini kullanabileceği forma dönüştürmek için gereksinim duyduğu birtakım enzimlerin miktarını azaltır. Bu enzimlerde oluşan azalma ise vücudun D vitamininden faydalanmasını engeller.
- Laksatifler, steroidler, kolesterol düşürücüler gibi bazı ilaçlar da D vitamini seviyelerinin düşmesine neden olabilir. İlaçların mutlaka doktor kontrolünde kullanılması ya da doktor tavsiyesiyle değiştirilmesi gerekir.
D3 Vitamini Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
D vitamini eksikliği çoğunlukla asemptomatik seyreder. Belirtiler birkaç ay veya birkaç yıl boyunca ortaya çıkmayabileceğinden dolayı fark edilmesi de zor olabilir. Bununla birlikte D vitamini eksikliğinin hafif olması durumunda dahi kronik hipokalsemi ve hiperparatiroidizme yol açabilir. Bunların sonucunda özellikle ilerleyen yaşlarda osteoporoz ve kırık riski artabilir.
Uzun süreli ve ciddi D vitamini eksikliği olan hastalarda kemik ağrıları, yorgunluk, kas spazmları gibi sekonder hiperparatiroidizm belirtileri görülebilir. Çocuklarda oluşan D vitamini eksikliğinde ise gelişim geriliği ve uyuşukluk gibi semptomlar olabilir. Dolayısıyla genellikle herhangi bir belirti olmadan ilerlese de hangi semptomların D vitamini eksikliği ile ilişkili olduğunun bilinmesi önemlidir.
Sık Hastalık ve Enfeksiyon
D vitaminin en önemli işlevlerinden biri bağışıklık sistemini desteklemektir. Özellikle soğuk algınlığı ve grip gibi nedenlerle sık hastalanan kişilerde D vitamini eksikliği olabilir. Yapılan birçok çalışma, soğuk algınlığı, bronşit ve zatürre gibi solunum yolu enfeksiyonlarının D vitamini eksikliği ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Bununla birlikte bazı çalışmalarda da D vitamini takviyelerinin solunum yolu enfeksiyonu riskini azaltabileceğini bulmuştur.
Yorgunluk ve Bitkinlik
Yorgunluk pek çok nedenle görülebileceği gibi D vitamini eksikliğine bağlı olarak da yaşanabilir. Stres, depresyon ve uykusuzluk gibi daha görünür nedenlerin aksine D vitamini eksikliği genellikle yorgunluğun potansiyel bir nedeni olarak göz ardı edilir. Yapılan araştırmalar sonucunda hem yetişkinlerde hem de çocuklarda düşük D vitamininin yorgunluk, uyku kalitesinde ve süresinde düşüşe neden olduğu görülmüştür. Ancak yorgunluk ve D vitamini eksikliği arasındaki ilişki konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
Kemik ve Sırt Ağrısı
Kemik ve sırt ağrısı, düşük D vitamini seviyelerinin belirtileri olabilir. Çünkü D vitamini vücudun kalsiyum emilimini artırarak kemik sağlığının korunmasına yardımcı olur. Daha önce yapılan araştırmaların incelendiği bir çalışmada kas ağrısı ve artriti olan kişilerin bu rahatsızlıkları olmayan kişilerle kıyaslandığında daha düşük D vitamini seviyeleri olduğu görülmüştür. Bununla birlikte daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.
Kas Ağrısı
Genellikle kas ağrılarının nedenini belirlemek zor olsa da araştırmalara göre D vitamini eksikliği kas ağrılarında potansiyel bir nedendir. D vitamini sinir sisteminde de etkin bir rol oynadığından eksikliği halinde kronik ağrılar ortaya çıkabilir. Bir araştırmada kronik kas ağrısı yaşayan kişilerin büyük bir çoğunluğunda D vitamini eksikliği olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte yapılan başka çalışmalarda da D vitamini takviyelerinin ağrıları azaltabileceği görülmüştür.
Yara İyileşmelerinde Yavaşlama
Ameliyat veya yaralanma sonrası yara iyileşmesinin yavaş olması, D vitamini seviyesinin çok düşük olduğunun bir işareti olabilir. Yapılan bir çalışmada D vitaminin yara iyileşme sürecinin bir parçası olan yeni cilt oluşumunda önemli rol oynayan bileşiklerin üretimini artırdığı tespit edilmiştir. Bazı araştırmalarda ise D vitamini eksikliğinin diş ameliyatından sonra iyileşme süresini uzattığı görülmüştür. Ancak daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Kemik Erimesi
D vitamini eksikliği kemik erimesiyle de ilişkilidir. Çünkü D vitamini kalsiyum emiliminde ve kemik metabolizmasında önemli bir role sahiptir. Kemiklerde mineral yoğunluğunun düşük olması ise kalsiyum ve diğer minerallerin düşük olduğunun bir göstergesidir. Bu da yetişkinlerde ve özellikle de kadınlarda daha yüksek kırık riski anlamına gelir. Yine de D vitamini eksikliği ve kemik erimesi arasındaki bağlantının kanıtlanması için daha çok çalışma yapılması gerekmektedir.
Saç Dökülmesi
Saç sağlığı pek çok nedenden etkilenebilir. Örneğin stres saç dökülmesinin yaygın bir nedeni olsa da şiddetli saç dökülmesi bir hastalığın veya besin eksikliğinin sonucu olabilir. Henüz yeterli çalışma olmasa da kadınlarda saç dökülmesinin düşük D vitamini seviyeleriyle bağlantılı olabileceği düşünülmektedir. Araştırmalarda D vitamini eksikliği özellikle şiddetli saç dökülmesiyle karakteriz otoimmün bir hastalık olan alopesi areata ile ilişkilendirilmiştir. Bu hastalığı olan kişilerle yapılan çalışmalar, daha düşük D vitamini seviyelerinin daha şiddetli saç dökülmesine neden olduğunu ve topikal D vitamini uygulamalarının saçların yeniden uzamasını önemli ölçüde artırdığını göstermiştir.
Kilo Alımı
Obezite, D vitamini eksikliği için bir risk faktörüdür. Yetişkinlerde yapılan bir çalışmada D vitamini eksikliği ile göbek yağı ve kilo artışı arasında olası bir bağlantı bulunmuştur. Ancak bu etkilerin erkeklerde daha belirgin olduğu görülmüştür. Obezite vakalarında genellikle D vitamini eksikliği görülürken gıda takviyelerinin kilo alımını önlemeye yardımcı olup olmadığını belirlemek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Anksiyete ve Depresyon
Anksiyete bozuklukları ve depresyon da D vitamini eksikliğiyle ilişkili olabilir. Bir incelemeye göre D vitamini anksiyete yaşayan ve depresyonda olan kişilerde daha düşüktür. Hamile kadınlarla yapılan başka bir çalışmada ise yeterli D vitamini seviyesinin anksiyete semptomlarını azaltmaya, uyku kalitesini artırmaya ve hatta doğum sonrasında depresyonun önüne geçmeye yardımcı olabileceği bulunmuştur. Yine de D vitamini ile depresyon ve anksiyete arasındaki ilişkinin anlaşılması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
D3 Vitamini Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?
Hastanın belirli bir tıbbi durumu, D vitamini eksikliği için risk faktörü ya da semptomları varsa kandaki D vitamini seviyelerinin kontrol edilmesi gerekir. Kan testi ile D vitamini eksikliği olup olmadığı kısa süre içinde teşhis edilebilir.
D3 Vitamini Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
D vitamini eksikliği tedavisinde yeterli D vitamini seviyesine ulaşarak bunu korumak üzerine bir yol izlenir. Bu amaçla D vitamini açısından zengin olan yumurta sarısı gibi yiyeceklerin tüketilmesi ve daha fazla güneş ışığında vakit geçirilmesi önerilebilir. Güneş ışığı doğal bir D vitamini kaynağı olduğundan hastanın bundan faydalanması adına daha sık dışarı çıkması tavsiye edilebilir. Ancak aşırı ultraviyole maruziyetinin zararlarından korunmak için güneş kremi sürmek gibi gerekli önlemler de alınmalıdır. Bunların yanı sıra gıda takviyeleri de gerekli görülebilir.