Enfarktüs nedir? Enfarktüs neden olur?
Vücuttaki bütün dokuların yaşamak için oksijen ve besine ihtiyacı vardır. Bunlar kan damarları ile taşınır. Bir damarın aniden tıkanması nedeniyle o bölgeye yeterli miktarda kan gidemez. Bu durum hücrelerin oksijensiz kalmasına yol açar ve kısa sürede geri dönüşü olmayan hücre ölümü başlar. Buna enfarktüs adı verilir.
Enfarktüs nedir?
Enfarktüs, organ veya dokularda kanın toplanmasının herhangi bir şekilde kesilmesi sonucu ortaya çıkan hasar durumu veya olayı ifade eder. Enfarktüs, genellikle aşağıdaki durumlarla ilişkilidir:
- Kalp enfarktüsü/Kalp krizi (Miyokard enfarktüsü)
- Beyin enfarktüsü (İnme)
- Akciğer enfarktüsü
- Bağırsak veya böbrek enfarktüsü
Enfarktüs neden olur?
Enfarktüs, bir dokuya ya da organa giden kan akımının ani ve ciddi biçimde azalması veya tamamen kesilmesi sonucu o bölgedeki hücrelerin oksijensiz kalarak ölmesidir. Bunun en sık nedeni damar sertliği olarak bilinen aterosklerozdur. Aterosklerozda damar duvarında kolesterol plakları birikir, bu plaklar zamanla damarı daraltır ve yırtıldığında üzerine pıhtı oluşarak damarın aniden tıkanmasına yol açar. Ayrıca pıhtının damarın kendi içinde oluşması (tromboz) ya da başka bir yerden kopup gelerek damarı tıkaması (emboli) da enfarktüse neden olabilir.
Bazı durumlarda damarların ani şekilde büzülmesi (damar spazmı), ciddi tansiyon düşüklüğü, ağır kan kaybı veya şok gibi durumlar da dokuya giden kanı azaltarak enfarktüs gelişmesine yol açar. Kan akımı kesildiğinde hücreler oksijen ve enerji üretemez, hücre zarları bozulur ve kısa süre içinde geri dönüşü olmayan hücre ölümü meydana gelir.
Sigara, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, yüksek kolesterol, obezite, hareketsizlik ve genetik yatkınlık enfarktüs riskini artıran önemli faktörlerdir.
Enfarktüs belirtileri neler?
Enfarktüs belirtileri, etkilenen organa göre değişiklik gösterebilir, ancak ortak özelliği ani başlamaları ve yaşamı tehdit edici olmalarıdır. Bunun nedeni, her organın oksijensizliğe verdiği tepkinin farklı olmasıdır.
Etkilenen organa göre enfarktüs belirtileri:
Kalp enfarktüsü (miyokard enfarktüsü/kalp krizi)
Kalp enfarktüsü, kalp kasına giden kanın kesilmesiyle ortaya çıkar. En sık görülen belirti göğsün ortasında baskı, sıkışma veya yanma şeklinde ağrıdır. Bu ağrı sol kola, omuza, boyna, çeneye veya sırta yayılabilir. Nefes darlığı, soğuk terleme, bulantı, kusma, çarpıntı ve ani halsizlik eşlik edebilir. Bazı kişilerde, özellikle kadınlar ve yaşlılarda, göğüs ağrısı olmadan sadece nefes darlığı, mide ağrısı veya aşırı yorgunluk görülebilir.
Beyin enfarktüsü (İskemik inme)
Beyin enfarktüsünde aniden gelişen konuşma bozukluğu, yüzün bir tarafında kayma, kol veya bacakta güçsüzlük ya da uyuşma, görme kaybı, denge bozukluğu ve şiddetli baş dönmesi ortaya çıkabilir.
Akciğer enfarktüsü
Akciğer enfarktüsünde ani nefes darlığı, göğüs ağrısı (özellikle nefes alırken artan), öksürük ve bazen kanlı balgam görülebilir.
Bağırsak veya böbrek enfarktüsü
Bağırsak veya böbrek enfarktüsünde ise genellikle ani ve şiddetli karın ya da yan ağrısı, bulantı, kusma ve genel durum bozukluğu olur.
Enfarktüs çeşitleri neler?
En yaygın enfarktüs türleri arasında şunlar yer alır:
Kalp enfarktüsü (miyokard enfarktüsü)
Kalp enfarktüsü veya miyokard enfarktüsü, koroner arterin tıkanması veya kan akışının azalması sonucu ortaya çıkan ve kalp dokusunda bir dizi değişikliğe yol açan bir durumdur. Sonuçları hücre ölümü ve kalp dokusu kaybı olabilir.
Beyin enfarktüsü (İnme)
Beyin enfarktüsü, beyne giden kan akışının, beyne kan sağlayan atardamarlardaki sorunlar nedeniyle kesintiye uğramasıyla oluşan bir tıbbi durumdur. Beyin hücrelerine yeterli kan akışının olmaması, onları oksijenden ve kritik besinlerden mahrum bırakır ve potansiyel olarak beyin hücrelerinin ölümüne yol açar. Bu duruma iskemik inme de denir.
Akciğer enfarktüsü
Akciğer enfarktüsü ya da pulmoner enfarktüs, akciğer dokusunun bir bölümünün genellikle bir kan pıhtısının kan akışı engellemesi nedeniyle ölmesi durumunda ortaya çıkar.
Bağırsak veya böbrek enfarktüsü
İnce bağırsağı besleyen atardamarlardan bir veya daha fazlasının daralması veya tıkanması durumunda bağırsak iskemisi ve enfarktüsü meydana gelir. Böbrek enfarktüsü ise, ana böbrek arterinin veya segmental dallarının tam veya kısmi tıkanıklığı sonucu oluşan ve böbrek iskemisine yol açabilen nadir bir olaydır.
Enfarktüs kimlerde görülür?
Enfarktüs, her yaşta görülebilse de bazı kişilerde görülme sıklığı daha fazladır. Bunun nedeni, damar yapısını ve kan dolaşımını olumsuz etkileyen risk faktörlerinin bu kişilerde daha fazla olmasıdır.
Enfarktüs en sık ileri yaşlarda görülür; yaşla birlikte damar duvarları elastikiyetini kaybeder ve damar sertliği gelişme riski artar. Sigara kullananlarda damar iç yüzeyi zarar gördüğü için pıhtı oluşumu kolaylaşır ve enfarktüs riski önemli ölçüde artar. Yüksek tansiyonu olan kişilerde damarlar sürekli basınca maruz kaldığından tıkanma olasılığı artar. Şeker hastalarında (diyabet) damar hasarı daha hızlı gelişir ve enfarktüs çoğu zaman daha erken yaşta ortaya çıkabilir.
Kolesterolü yüksek olan kişilerde damar içinde plak birikimi hızlanır. Obezite ve hareketsiz yaşam, hem tansiyon hem kolesterol hem de şeker dengesini bozarak riski artırır. Ailesinde kalp krizi veya inme öyküsü bulunan kişilerde genetik yatkınlık nedeniyle enfarktüs daha sık görülür. Ayrıca kronik stres, düzensiz uyku ve sağlıksız beslenme de riski artıran önemli faktörler arasındadır.
Enfarktüs tedavisi nasıl olur?
Enfarktüs tedavisi, etkilenen organa göre değişse de temel amaç her zaman aynıdır: kan akışını en kısa sürede yeniden sağlayarak, hasarı ve hayati fonksiyonları korumak.
Organlara göre enfarktüs tedavisi şunları içerir:
Kalp enfarktüsü (Kalp krizi)
Kalp enfarktüsünde hastaya öncelikle destek tedavileri ve pıhtı oluşumunu engelleyen ilaçlar verilir, ardından çoğu vakada anjiyografi yapılarak tıkalı damar balon ve stent ile açılır; anjiyo yapılamayan durumlarda ise pıhtı eritici ilaçlar kullanılır.
Beyin enfarktüsü
Beyin enfarktüsünde ilk saatler çok önemlidir ve uygun hastalarda pıhtı eritici tedavi ya da girişimsel yöntemlerle pıhtının çıkarılması uygulanır; sonrasında rehabilitasyon süreci başlar.
Akciğer enfarktüsü
Akciğer enfarktüsünde temel tedavi kan sulandırıcı ilaçlar ve oksijen desteğidir, ağır olgularda pıhtı eritici veya cerrahi yöntemler gerekebilir.
Bağırsak veya böbrek enfarktüsü
Bağırsak ve böbrek enfarktüslerinde ise kan akımını düzeltmeye yönelik ilaçlar ve bazı durumlarda acil cerrahi müdahale yapılır.
Tedavi sonrası dönemde tekrar enfarktüs gelişmesini önlemek için düzenli ilaç kullanımı, sigaranın bırakılması, sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite ve düzenli doktor kontrolleri büyük önem taşır.
