Gut hastalığı nedir? Gut hastalığı olanlar nasıl beslenmeli?

Gut hastalığı halk arasında “padişah ve zengin hastalığı” olarak bilinir. Bunun sebebi, Orta Çağ’a dayanmaktadır. O dönemde aşırı beslenme ve alkol tüketimine bağlı olarak padişahların bu hastalığa yakalanması, hastalığın bu şekilde anılmasına yol açmıştır. Aynı zamanda “damla” olarak da bilinir. Latince “gutta” kelimesi damla anlamına gelir ve geçmişte gut hastalığının eklemlere damla damla düşen bir zehir olduğu düşünülmüştür. Suboptimal diyet (meyve, sebze, tam tahıl, kuruyemiş ve tohumların yetersiz tüketimi) ve obezite/diyabet, gut gelişiminde önemli rol oynar. Beslenme alışkanlıklarının kalıcı olarak değiştirilmesi büyük önem taşır.

Gut hastalığı nedir?

Gut, eklemlerde ağrı ve şişmeye neden olan bir tür iltihaplı artrittir. Genellikle bir veya iki hafta süren alevlenmelerle seyreder ve ardından belirtiler kaybolur. Gut atağı, genellikle gecenin bir yarısı başparmağınızda yanma hissiyle uyandırabilir. Etkilenen eklem sıcak, şiş ve o kadar hassastır ki üzerine örtülen çarşaf bile dayanılmaz bir acıya neden olabilir.

Proteinlerde bulunan bazı maddeler, ürik aside dönüştürülerek vücuttan atılmaktadır. Ürik asidin atılamaması ya da fazla üretilmesi durumunda, bu asit kanda ve vücutta birikmeye başlar. Ürik asidin eklemlerde birikmesi iltihaplanmalara yol açar. Bu iltihaplanmalar ise “gut hastalığı” olarak tanımlanır. İltihaplar zaman zaman böbreklerde de birikebilir. Bu durum hem böbreklere zarar verir hem de taş oluşumuna neden olabilir.

Gut hastalığının nedenleri arasında sadece düzensiz beslenme ve alkol tüketimi değil, şiddetli hastalıklar, böbrek rahatsızlıkları, ilaç tedavileri, cerrahi operasyonlar ve genetik faktörler de yer alır. Bu hastalık, kadınlara oranla erkeklerde daha sık görülürken, kadınlarda ise genellikle menopozdan sonra ortaya çıkmaktadır.

Gut hastaları et yiyebilir mi?

Gut hastalığında et tüketimi tamamen yasak değildir; ancak sınırlı tutulmalıdır. Dalak, işkembe, kaz eti, ördek eti, yürek, salam, sosis, sardalya, küçük balıklar ve kabuklu deniz ürünleri gibi yiyeceklerden kaçınılmalıdır. Az yağlı kuzu ve dana eti, hindi, tavuk ve bazı balık türleri belirlenen miktarlarda tüketilebilir. Yanında yenilen az yağlı yoğurt ise ürik asit dengesini düzenlemeye yardımcı olur.

Gut hastalığı olanlar nasıl beslenmeli?

Tarihsel olarak gut hastalığı, aşırı beslenme ve alkol tüketimiyle ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle “kralların hastalığı” olarak da adlandırılmıştır. Günümüzde ise gut küresel bir sağlık sorunu haline gelmiştir.

Tedaviye ek olarak, gut hastalarına yaşam tarzı ve diyet değişiklikleri önerilir. Suboptimal diyet (meyve, sebze, tam tahıl, kuruyemiş ve tohumların yetersiz tüketimi) ve obezite/diyabet, gut gelişiminde önemli rol oynar. Beslenme alışkanlıklarının kalıcı olarak değiştirilmesi büyük önem taşır.

Gut diyeti şu amaçlarla önerilir:

• Sağlıklı kiloya ulaşmak
• Purin içeren bazı yiyeceklerden kaçınmak (hepsinden değil)
• Ürik asit seviyesini düzenleyen yiyecekleri tüketmek

Beslenme önerileri:

• Alkolden tamamen uzak durulmalı
• Magnezyum açısından zengin, kalsiyum açısından düşük gıdalar tüketilmeli (arpa, kepek, mısır, çavdar, yulaf, soya, esmer pirinç, avokado, muz, patates)
• Rafine gıdalardan uzak durulmalı (beyaz ekmek, makarna, şeker)
• Kırmızı et tüketimi azaltılmalı, yerine yağsız et, soğuk su balıkları, tofu veya fasulye gibi alternatifler tercih edilmeli
• Oksalat içeren yiyeceklerin tüketimi azaltılmalı (ıspanak, ravent, pancar, fındık, çikolata, siyah çay, buğday kepeği, çilek, fasulye)

Gut hastalığı olan ne yememeli?

• İşlenmiş etler (pastırma, sucuk, salam, sosis vb.)
• Kırmızı et ve sakatatlar
• Kabuklu deniz ürünleri (karides, ıstakoz, midye)
• Yağlı balıklar (ringa, sardalya, uskumru)
• Mısır şurubu içeren tüm yiyecek ve içecekler
• Şekerli içecekler (gazoz, bazı meyve suları)
• Alkol (özellikle bira ve kırmızı şarap)

Gut hastalığı neden olur?

Gut, vücuttaki ürik asidin birikerek eklemlerde iğne şeklinde kristaller oluşturması sonucu meydana gelir. Bu durum ağrıya, şişliğe, kızarıklığa ve eklem hareketlerinde değişikliklere yol açar. Ancak ürik asit seviyesi yüksek olan herkeste gut gelişmez.

Ürat, vücut dokularında ve bazı gıdalarda bulunan purinlerin parçalanmasıyla oluşur. Normalde ürat idrar yoluyla atılır. Ancak vücut fazla ürat üretirse ya da yeterince atılamazsa, kandaki ürat düzeyi yükselir ve bu da eklemlerde kristal birikimine neden olur. Bu kristaller, gut alevlenmeleri adı verilen iltihaplı durumlara yol açar. Kişide gut geliştirme riskini artırabilecek faktörler şunlardır:

• Yüksek ürik asit seviyeleri
• Ailede gut öyküsü
• Erkek olmak
• Menopoz
• İleri yaş
• Alkol kullanımı
• Şekerle tatlandırılmış gazlı içeceklerin tüketimi
• Purin açısından zengin hayvansal gıdaların aşırı tüketimi

Ayrıca bazı sağlık sorunları da gut riskini artırabilir:

• Aşırı kilo veya obezite
• Metabolik sendrom
• Kronik böbrek hastalığı
• Yüksek tansiyon
• Hücre yenilenmesinin hızlandığı sedef hastalığı veya bazı kanser türleri
• Kelley-Seegmiller veya Lesch-Nyhan sendromu gibi genetik hastalıklar

Bazı ilaçlar da gut riskini artırabilir:

• Diüretikler (idrar söktürücüler)
• Yüksek dozda alınan niacin (B3 vitamini)
• Siklosporin (organ nakli sonrası bağışıklık baskılayıcı)

Gut hastalığının belirtileri neler?

Gut hastalığının en yaygın belirtisi, etkilenen eklemdeki şiddetli ağrıdır. Genellikle ilk gut atağı ayak başparmağında meydana gelir, fakat ayak bilekleri, dizler, dirsekler, bilekler ve parmaklar da etkilenebilir. Ataklar genellikle gece başlar ve ağrı kişiyi uykudan uyandıracak kadar şiddetlidir. Etkilenen eklem şişer, hassaslaşır, ısınır ve kızarır.

Gut alevlenmeleri; alkol, bazı ilaçlar, fiziksel travmalar veya hastalıklar gibi tetikleyicilerle ortaya çıkabilir. Ataklar genellikle bir veya iki hafta içinde iyileşir. Bazı kişilerde bu ataklar sık görülürken, bazılarında yıllarca tekrar etmeyebilir. Ancak tedavi edilmezse, alevlenmeler zamanla daha sık ve uzun süreli olabilir. Hastalık ilerledikçe eklem hareketliliği azalabilir.

Atak halinde gelen ağrıların bazı evreleri olabilir; bu evrelerde ağrı olmayabilir, ancak daha sonra tekrar başlayabilir. Ağrı genellikle ayak başparmağında başlar ve oldukça şiddetlidir; kişiyi uykudan uyandırabilir. Ancak diğer eklem bölgelerinde de görülebilir. Böbreklerin sebep olduğu gut rahatsızlığı ise idrarda ve böbrekte taş oluşumu nedeniyle karın ve bel ağrıları şeklinde kendini gösterebilir. Eklemlerde biriken ürik asit, şişmelere ve zaman zaman deformasyonlara yol açabilir. Kızarıklık ve hareket kısıtlılığı da gut hastalığının belirtileri arasındadır.

Gut hastalığı tehlikeli midir?

Tedavi edilmezse gut hastalığı, kalp yetmezliği, kalp krizi ve felç gibi kardiyovasküler sorunların riskini artırabilir. Bu nedenle mutlaka tıbbi takip gerektirir.

Gut hastalığı iyileşir mi?

Gut, kronik bir hastalık olarak kabul edilir ve tam bir tedavisi yoktur. Ancak ömür boyu sürecek tedavi planları ve yaşam tarzı değişiklikleriyle kontrol altına alınabilir ve semptomlar azaltılabilir.

Gut hastalığının tedavisi nasıl olur?

“Gut hastalığı nasıl tedavi edilir?” sorusuna net bir cevap verebilmek için öncelikle hastalığın nedeninin belirlenmesi gerekir. Yapılacak kan testi ile kandaki ürik asit seviyesi tespit edilir. Ürik asidin olması gereken en yüksek seviyesi 7 mg/dl’dir. Bu değerin üzerindeki seviyelerde gut hastalığından şüphelenilebilir. Röntgen ve ultrason ile şişliklerin görülmesinden sonra kesin tanı için şiş eklemlerden sıvı alınması gerekebilir.

Tanı konulduktan sonra tedavi, gut hastalığının evresine göre değişir. Yeni başlayan ataklar için öncelikle ağrı kesici ve iltihap giderici ilaçlar verilir. Akut dönem geçtikten sonra ise ürik asit atılımını artırıcı ya da üretimini azaltıcı ilaç tedavisi uygulanır. Bu ilaçlar, mutlaka doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Bunun yanı sıra hastanın beslenme ve yaşam tarzına dikkat etmesi gerekir. Bol su içmek, fazla kilolardan kurtulmak ve hafif egzersizler yapmak tedaviye yardımcı olur.

Gut hastalığı olan ceviz yiyebilir mi?

Antioksidan bakımından zengin olan ceviz, gut hastaları için önerilen bir besindir. Polifenol, melatonin ve E vitamini içeriği sayesinde sadece gut değil, birçok hastalıkta da faydalıdır. Ceviz, ürik asidin vücuttan atılmasına yardımcı olur ve arındırıcı etki gösterir.

Gut hastalığı nasıl geçer?

Gut hastalığıyla başa çıkmak için doktorun önerdiği beslenme şekli ve yaşam tarzı alışkanlık haline getirilmelidir. İç hastalıkları uzmanlarının ilgilendiği gut hastalığı için dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:

• Günde 8 ila 16 bardak su içilmelidir.
• Kilolu hastalar yavaş ve kontrollü kilo vermelidir. Hızlı kilo kaybı ürik asidi artırabilir.
• Sık sık ve azar azar yemek yenen bir diyet programına uyulmalıdır.
• Alkol, özellikle bira, kesinlikle tüketilmemelidir.
• Fruktoz içeren gazlı içeceklerden uzak durulmalıdır.
• Tahıllı yiyecekler, meyveler, kabak ve salatalık gibi su içeren sebzeler tüketilmelidir. Kiraz, çilek ve yaban mersini gut hastalığına iyi gelir.
• Esmer, kepekli ve çavdar ekmeklerinden kaçınılmalı; beyaz ekmek tercih edilmelidir.
• Mayalı yiyecekler tüketilmemelidir.
• Hamsi, karaciğer, ton balığı, mantar, sardalya gibi pürin oranı yüksek besinlerden uzak durulmalıdır.
• Şekerli tahıllar ve unlu mamuller sınırlandırılmalıdır.
• Yemeklerde zeytinyağı veya fındık yağı kullanılmalı; margarin, iç yağlar ve katı yağlardan kaçınılmalıdır.
• Kuru fasulye, mercimek, nohut gibi baklagiller günde 6-7 kaşıktan fazla tüketilmemelidir.
• C vitamini takviyesi alınabilir.
• Üç günde bir 1 bardak maydanoz suyu içmek ürik asidin atılımını artırabilir.
• Tam yağlı ve karbonatlı yiyecekler önerilmez. Tam yağlı süt ve yoğurttan uzak durulmalıdır.
• Günde 2-3 kez, 1 bardak suya 2 kaşık elma sirkesi eklenerek içilebilir. Bu, hastalık belirtilerini hafifletebilir.
• Kızarmış yumurta yerine haşlanmış veya rafadan yumurta tercih edilmelidir.
• Düzenli olarak hafif sporlar yapılmalıdır. Bu hem kilo vermeyi sağlar hem de genel sağlığı destekler.
• Ayakları sıkan ayakkabılar giyilmemelidir. Bu tür ayakkabılar ağrıyı artırabilir.
• İltihaplı bölgelerde ağrıyı hafifletmek için buz uygulanabilir.
• Doktorun verdiği ilaçlar düzenli ve aksatılmadan kullanılmalı, doz aşımı yapılmamalı, reçetesiz ilaç alınmamalıdır. Özellikle aspirin ve kan sulandırıcı ağrı kesicilerden kaçınılmalıdır.