İnsülin, vücudun enerji üretimi için ihtiyaç duyduğu glikozun kas, yağ ve karaciğer hücrelerine girişini sağlayan bir hormondur. Pankreas tarafından üretilen bu hormon, özellikle yemek sonrası yükselen kan şekeri düzeylerini dengelemeye yardımcı olur. Glikoz kaynağı genellikle yediğimiz gıdalardır. Karaciğer ise gerektiğinde ilave glikoz üretimi gerçekleştirir.
İnsülinin etkisiz hale gelmesi, yani hücrelerin bu hormona yeterince yanıt verememesi durumu "insülin direnci" olarak adlandırılır. Bu durumda, glikozun hücrelere geçebilmesi için daha fazla insülin salgılanması gerekir. Kısa süreli olarak gelişebilen bu durum, müdahale edilmezse zamanla diyabete dönüşebilir.
İnsülin direncinin geçmesi için kilo vermek, düzenli egzersiz yapmak, beslenme alışkanlıklarını değiştirmek, stresi yönetmeyi öğrenmek, gerektiği takdirde de tıbbi destek almak gerekir.
İnsülin direnci ne demek?
İnsülin, kandaki şeker seviyesini düzenleyen kritik bir hormondur. Sağlıklı bireylerde süreç şöyle işler: Gıdalar sindirildikten sonra ortaya çıkan glikoz kana karışır. Kan şekerindeki bu artış, pankreası insülin salgılamaya teşvik eder. İnsülin, glikozun hücre içine girmesini sağlayarak enerjinin üretilmesine katkıda bulunur. Ayrıca fazla şekeri karaciğerde depolaması için sinyal verir. Uzun süre aç kalındığında karaciğer bu glikozu serbest bırakarak vücut enerjisini korur. Ancak insülin direnci geliştiğinde, kas, yağ ve karaciğer hücreleri insüline yeterli yanıt veremez. Bu durum, kan dolaşımındaki glikozun hücrelere geçmesini zorlaştırır.
Pankreas bu durumu telafi etmek adına daha fazla insülin salgılar. Zamanla hücreler insüline karşı tamamen dirençli hale gelir. Kan şekeri düşürülemez hâle gelir ve pankreasın insülin üretme kapasitesi aşılır. Kan şekeri yüksek kalır, bu da vücutta hasara neden olabilir. Artan şeker karaciğer ve kaslarda depolanır, bu depolar dolduğunda fazla glikoz vücut yağına dönüştürülür. Böylece kilo alımı kaçınılmaz hâle gelir. İnsülin direnci, prediyabet ve tip 2 diyabet gelişimi için önemli bir risk faktörüdür.
Bu tabloya yol açabilecek başlıca nedenler arasında aşırı kilo, obezite, fiziksel hareketsizlik, genetik yatkınlık, yüksek kan şekeri ve trigliserit seviyeleri, kötü kolesterol düzeyleri (LDL yüksek, HDL düşük), bazı sağlık problemleri (örneğin polikistik over sendromu) yer alır. Yaşam tarzı faktörleri de bu süreci büyük ölçüde etkileyebilir.
İnsülin direnci şeker hastalığı mıdır?
İnsülin direnci doğrudan diyabet anlamına gelmez. Ancak zamanla kontrol altına alınmadığında prediyabet aşamasına geçebilir ve bu da tip 2 diyabet gelişimiyle sonuçlanabilir. Bu nedenle insülin direnci olan bireylerin erken dönemde önlem alması büyük önem taşır.
İnsülin değerleri kaç olmalı?
Açlık insülin düzeyleri genellikle 5 ila 15 μU/mL arasında değişir. Daha hassas ölçümlerde ise bu değerin 12 μU/mL’nin altında olması idealdir. Obez bireylerde bu seviyeler daha yüksek olabilir; ileri düzey insülin direncinde ise oldukça yüksek değerlere ulaşabilir.
İnsülin direncinin belirtileri nelerdir?
İnsülin direnci her zaman belirgin belirtilerle kendini göstermeyebilir, ancak sık rastlanan semptomlar şunlardır:
İştah artışı
Sürekli açlık hissi ve ani yemek yeme isteği
Düşük kan şekeri (hipoglisemi)
Özellikle öğün atlandığında baş dönmesi, titreme ve terleme gibi belirtiler görülebilir
Karın bölgesinde yağlanma
Elma tipi obezite ile ilişkilidir
Yorgunluk
Gün boyunca dinmeyen halsizlik hissi
Sık idrara çıkma
Böbreklerin artan şeker yüküne tepki olarak daha fazla idrar üretmesi
Yüksek tansiyon
Dirençle birlikte tansiyon seviyelerinde artış gözlenebilir
İnsülin direnci nasıl geçer?
İnsülin direncinin üstesinden gelmek için yaşam tarzında yapılacak değişiklikler temel rol oynar. Bunlar arasında:
Kilo kaybı
Vücut ağırlığında %5–10 oranında azalma bile fark yaratabilir
Düzenli egzersiz
Haftada en az 150 dakika orta tempolu fiziksel aktivite önerilir
Beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi
Lifli gıdalar, kompleks karbonhidratlar, sağlıklı yağlar ve yeterli protein içeren dengeli bir diyet uygulanmalıdır
Stres yönetimi
Uzun vadeli stres insülin direncini kötüleştirebilir
Tıbbi destek
Gerekli durumlarda doktor önerisiyle ilaç veya insülin tedavisi başlanabilir
İnsülin direnci olan kişi nasıl kilo verebilir?
İnsülin direnci olan bireylerde kilo kaybı, insüline duyarlılığın artmasında önemli bir etkendir. Bunun için:
- Günlük en az 30 dakika egzersiz yapmaya özen gösterilmelidir.
- Sebze, protein ve az yağlı süt ürünlerine dayalı dengeli bir beslenme düzeni oluşturulmalıdır.
- Karbonhidrat tüketimi dengelenmelidir.
- Özellikle karın bölgesindeki yağlanmanın azaltılması hedeflenmelidir.
- Hızlı kilo verdiren ancak sürdürülebilir olmayan diyet modellerinden kaçınılmalıdır.
- Küçük ve sürekli alışkanlık değişiklikleriyle uzun vadede sağlıklı kilo kaybı sağlanmalıdır.
