Vücudun herhangi bir maddeye karşı aşırı reaksiyon göstermesine anafilaksi adı verilir. Reaksiyon; alerjen maddeye temas, bu maddenin tüketilmesi ya da nefes yolu gibi birçok farklı şekilde ortaya çıkabilir. Bu reaksiyon sonucunda vücudun bazı bölgelerinde kaşıntı ve kızarıklık gibi basit belirtiler ortaya çıkabileceği gibi, zamanında müdahale edilmeyen durumlarda ölümle sonuçlanan vakalar da görülebilir. Anafilaksiye karşı en iyi korunma yöntemi, kişinin hangi maddelere karşı reaksiyon geliştirdiğini öğrenmesi ve bu maddelerden kaçınmasıdır.
Anafilaksi Nedir?
Anafilaksi; vücudun bazı alerjenlere karşı gösterdiği, ölümcül olabilen alerjik reaksiyona verilen isimdir. Alerjen madde ile temastan saniyeler sonra ortaya çıkarak çok hızlı bir şekilde şiddetlenebilir. Kişiden kişiye farklılık gösteren ve yaygın görülen alerjen maddeler arasında çeşitli gıdalar, ilaçlar ve böcek ya da arı sokması gibi durumlar yer alır.
Anafilaksi, kişinin bağışıklık sisteminin alerjen maddeye aşırı şiddetli bir şekilde tepki göstermesi şeklinde ortaya çıkar. Vücuda alerjenin girmesiyle bağışıklık sistemi, kan dolaşımına çok yüksek miktarda kimyasal gönderir. Bu durum aynı anda birçok organı etkileyebilir ve kişi anafilaktik şoka girebilir.
Anafilakside tercih edilen ilk tedavi yöntemi adrenalin iğnesidir. Bu durumda, saniyeler içerisinde hastanın hayatı tehlikeye girebileceğinden, hızlı müdahale kritik önem taşır. Adrenalin iğnesi sayesinde, hastaneye ulaşılana kadar zaman kazanılmış olur.
Anafilaksi Nedenleri
Bağışıklık sistemimiz vücuda giren yabancı maddelere karşı vücudu korumaya çalışır. Bazı kişilerin bağışıklık sistemi belirli maddelere karşı aşırı tepki gösterebilir. Bu duruma alerjik reaksiyon adı verilir. Çoğu insanın belirli maddelere karşı alerjisi vardır, ancak belirtilerin şiddetli olması durumunda anafilaksi görülebilir.
Bilinen en yaygın alerjen madde gruplarından biri gıdalardır. Fıstık, badem vb. kabuklu kuruyemişler, kabuklu deniz ürünleri, süt ve süt ürünleri, nohut vb. tahıl ürünleri, soya, susam ve bazı meyve-sebzeler alerjik reaksiyona sebep olabilecek besinler arasında yer alır.
Bazı kas gevşeticiler, antibiyotikler, ateş düşürücüler ve özellikle penisiline karşı görülen alerji de sıklıkla karşılaşılan ilaç alerjileridir. Bunun yanı sıra, arı sokması ve böcek ısırmasına bağlı olarak görülen alerjik reaksiyonlar da oldukça yaygındır. Bu durumlar dışında, lateks, polen vb. maddelere karşı geliştirilen alerjiler de sık karşılaşılan alerji türleri arasındadır.
Anafilaksi Belirtileri
Anafilaksi belirtileri çok hızlı şekilde görülebilir ve kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Sıklıkla görülen belirtiler şu şekildedir:
•Deride kaşıntı, kızarıklık ve sıcaklık hissi
•Ürtiker(kurdeşen)
•El, ayak, dudak, göz ve genital bölgede şişme
•Mide bulantısı ve kusma
•İshal
•Kramp
•Nefes almada güçlük, burun tıkanıklığı
•Hapşırık, öksürük
•Boğazda kaşıntı ve yutkunmada zorluk
•Ses kısılması
•Çarpıntı, tansiyon düşüklüğü, kalp ritminde düzensizlik
•Halsizlik ve baş dönmesi
•Anksiyete
•Bazı şiddetli durumlarda bilinç kaybı ve şok
Anafilaksiye Neden Olan Etmenler Nasıl Belirlenir?
Kişinin hangi maddelere karşı anafilaksi geliştirebileceğini öğrenmesi mümkündür. Alerjen maddelerin tespit edilmesi ve bu maddelerden kaçınılması anafilaksiye karşı alınabilecek en iyi korunma yöntemlerindendir. Anafilaktik reaksiyonlar birçok farklı hastalıkla ortak belirtiler gösterdiği için alerjenlerin önceden bilinmesi ayırıcı tanı açısından kritik önem taşır.
Alerjenlerin belirlenmesinde ilk olarak doktor, hastanın alerji geçmişini sorgular. Aynı zamanda, daha öncesinde ailede herhangi bir kişide alerji olup olmadığı sorgulanır. Bunun sebebi ise alerjinin genler aracılığıyla aktarılma ihtimalinin yüksek olmasıdır. Bu nedenle, özellikle bebeklerin herhangi bir maddeye karşı anafilaksi geliştirip geliştirmeyeceği kontrol edilmelidir.
Kan ve deri testi en yaygın olarak kullanılan alerji testlerindendir. Kan ya da deriden çeşitli örnekler alınarak kişinin hangi maddelere karşı alerjik reaksiyon gösterdiği belirlenebilir.
Anafilakside İlk Yardım ve Tedavi
Alerjen maddenin türüne ve maruz kalma şiddeti/süresine göre, anafilaksi sonucu pek çok farklı durumla karşılaşabilir. Ancak, bütün anafilaksi vakalarında ortak olan nokta hastanın vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurması gerektiğidir.
Herhangi bir anafilaktik şok durumunda ilk yapılması gereken 112 acil servisi çağırmak ya da sağlık çalışanları ile iletişime geçmektir. Bu süreçte, anafilaksi geçiren kişiye eğer mümkünse alerji geçmişi olup olmadığı sorulur ve kişinin alerjen maddeden uzaklaştırılması sağlanır.
İlk yardım sürecinde en önemli adım adrenalin iğneleridir. Çeşitli maddelere karşı hassas olan ve anafilaksi geçirme ihtimali bulunan herkesin yanında adrenalin iğnesi taşıması büyük önem taşır. Adrenalin iğneleri oto enjektör iğnelerdir. Kişinin kendi kendine uygulayabildiği bu iğnelerin acil durumlarda nasıl kullanıldığının öğrenilmesi gerekir. Tek kullanımlık olan bu özel iğneler kas içine ve genellikle uyluk bölgesine uygulanır. Anafilaktik şok sırasında her saniyenin önemi olduğundan, bu özel oto enjektörler kıyafetin üzerinden dahi uygulanabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu iğneler, yalnızca doktor tarafından yazılan reçete ile alınabilir. Aynı zamanda, iğne taşımak zorunda olan kişilerin konuyla ilgili uygulama eğitimi alması gerekir. İğne sayesinde profesyonel yardım gelene kadar zaman kazanılmış olur.
Tedavi sürecinde ise gelişen duruma bağlı olarak kullanılan yöntemler değişiklik gösterebilir. Nefes almada güçlük çeken hastalara oksijen desteği, kalp masajı ve daha sonrasında antihistamin ve steroid gibi alerji önleyici ilaç tedavisi uygulanabilir. Uzun dönemli tedavide ise örneğin arı ve böcek sokmalarına karşı alerjik reaksiyonu ciddi derecede azaltan birtakım aşılama programları bulunur. Bunun dışındaki alerji türlerinde, bağışıklık sisteminin bu özel maddelere karşı geliştirdiği mekanizmayı değiştirebilecek bir tedavi yöntemi henüz geliştirilememiştir.
Anafilaksiden Korunma
Öncelikle alerjisi olan kişilerin yakınlarıyla bu durumu paylaşması oldukça önemlidir. Herhangi bir acil durum kişi ve çevresi için korkutucu olabilir, ancak hastanın yakınlarının ilk müdahaleyi yapabilecek bilgiye sahip olmaları hayat kurtarıcı olabilir. Özellikle acil durumlar için hazırlanan bir aksiyon planı, kişiye profesyonel yardım ulaşıncaya kadar olan süreçte oldukça yardımcı olacaktır.
Bunun dışında, besin alerjisi olan kişiler, paketli gıdaların içeriklerine dikkat etmelidir. Fıstık, soya gibi bazı gıdalar birçok üründe eser miktarda da olsa bulunabilir. Bu nedenle, ürün etiketlerini okumak ve ürünlerin içerisinde bulunan maddelere dikkat etmek oldukça önemlidir. Arı ve böcek sokmalarına karşı böcek kovucu kullanmalıdır. Bunun dışında, açık alanlarda çıplak ayakla gezilmemesi de dikkat edilmesi gereken bir noktadır. İlaç alerjileri için çoğu zaman muadil ilaçlar bulmak mümkündür. Kişinin herhangi bir nedenden dolayı ilaç kullanması gerektiğinde, alerji durumunu mutlaka doktora bildirmesi gerekir.
