Vücudumuzu oluşturan hücreler ve dokular çeşitli fizyolojik mekanizmalar yardımıyla hayati fonksiyonlarını yerine getiren hayatın idamesini temin eder. Bu süreç içinde maruz kalınan çeşitli iç ve dış faktörlere bağlı olarak bu fonksiyonlarda aksamalar meydana gelebilir. Bu durumda hücre ve dokular bu aksaklıklara karşı reaksiyon göstererek yeniden fizyolojik koşulların sağlanması için bazı yeni süreçleri başlatır. Bu süreçlerin tamamına inflamasyon adı verilir.
Vücut İnflamasyonu Nedir?
İnflamasyon, enflamasyon veya iltihaplanma; vücut hücre ve dokularının çeşitli nedenlerle zarar görmesi veya fonksiyonel yönden akamete uğraması halinde fizyolojik koşulun yeniden sağlanması için başlattıkları sürece denir. Bu süreçte hücreler vücudun bağışıklık sistemi, damar sistemi, bağ dokusu gibi farklı elemanlarını aktifleştirerek hayati fonksiyonları olumsuz etkileyen faktörün ortadan kaldırılmasını ve meydana gelen zararın iyileşmesini temin eder. Bununla birlikte inflamasyon sürecinin çok şiddetli gelişmesi, kontrol altına alınamaması veya uzun sürmesi gibi hallerde inflamasyona bağlı olarak da hücre hasarı gelişebilir ve çeşitli hastalıklar meydana gelebilir.
Tıp biliminde vücutta ortaya çıkan hemen her hastalıkta belirli düzeyde inflamasyonun geliştiği düşünülebilir. İnflamasyonun şiddetine ve kapsamına bağlı olarak dokulardaki iltihaplanma lokal veya vücut genelinde olabilir. Hastalarda uygulanan tedavilerin önemli bir kısmında inflamasyonun kontrol altına alınması veya neden olduğu klinik şikayetlerin giderilmesi hedeflenir.
İnflamasyon Neden Olur?
Vücut hücrelerinin uğradığı fiziksel travma, kimyasal maddeler maruziyet, enfeksiyon, radyasyon, sıcaklık veya fizyolojik süreçlerin bozulmasına bağlı stres durumlarında hücreler çeşitli kimyasal maddeler üreterek hücre hasarını bağışıklık sistemine ve komşu hücrelere haber verir. Bunun sonucunda bağışıklık sisteminde hızlı bir aktivasyon süreci gelişerek çok sayıda bağışıklık hücresi hasar bölgesine göç ederek hem neden olan zararlı etkenin ortadan kaldırılmasına çalışır, hem de inflamasyon sürecinin yönetimini sağlar. Hasar bölgesindeki komşu hücreler ise bağ dokusu elemanlarıyla birlikte hasarın giderilerek onarım sürecinin başlatılmasını temin eder.
Tüm bu süreç boyunca çok sayıda hücre inflamasyon mekanizmalarına dahil olur. İnflamasyona neden olan etkene bağlı olarak inflamasyon süresi, şiddeti, lokalizasyonu, kapsamı değişkenlik gösterebilir. İnflamasyon gelişmesine sebep olabilecek nedenler şu şekildedir:
- Fiziksel hasar: Doğrudan fiziksel yönden hücrelerin zarar görmesine yol açan travmalarda hücre hasarıyla ilişkili olarak inflamasyon başlatılır. Kemik kırıkları, yumuşak doku zedelenmeleri, bağ ve kas yaralanmaları, kesikler bu konuda örnek olarak verilebilir.
- Enfeksiyonlar: Mikroorganizmaların vücut dokularını istila ederek enfeksiyona yol açması durumunda inflamasyon reaksiyonları gelişir. Farenjit, bademcik iltihabı, zatürre, gastroenterit, idrar yolu enfeksiyonları gibi durumlar bu duruma örnektir.
- Kimyasallar: Hücrelerde fizyolojik süreçlere zarar veren çeşitli kimyasallara maruz kalındığında inflamasyon süreci tetiklenebilir. Alkol alımı, sigara kullanımı, toksik maddelere maruziyet, ciltte tahriş yapan maddeler buna örnektir.
- Sıcaklık: Aşırı sıcağa veya soğuğa maruz kalınmasının ardından doku düzeyinde hücre hasarı veya ölümü görülebilir ve inflamasyon başlatılabilir. Sıcak çarpması, yanıklar, soğuk yanıkları buna örnektir.
- Radyasyon: Hücre düzeyinde hasara yol açan radyasyona maruz kalma sonucunda solunum sistemi, sindirim sistemi gibi bölgelerde hücre kayıpları ve inflamasyon oluşabilir.
- Dolaşım yetmezliği (iskemi): Dokulara giden gıda ve oksijen desteğinin kesilmesine yol açan dolaşım yetmezliklerinde ciddi inflamasyon süreçleri gelişebilir. Kalp krizi, inme, kalp yetmezliği gibi hastalıklarda izlenebilir.
- Otoimmün süreçler: Bağışıklık sisteminin kendi vücut hücrelerine karşı aktifleşerek zararlı bir etken olmaksızın dokulara zarar verdiği bazı hastalıklarda yaygın vücut inflamasyonu görülebilir. Romatolojik hastalıklar, lupus, tip 1 diyabet bu konuda örnektir.
- Alerji: Vücudun çeşitli maddelere karşı aşırı derecede bağışıklık yanıtı gelişmesine bağlı çeşitli düzeylerde dokularda inflamasyon görülebilir. Anafilaksi, ürtiker, kontakt dermatit örnek verilebilir.
- Psikolojik: Psikolojik yönden ciddi stres varlığında tüm vücut düzeyinde inflamasyon süreçlerinin tetiklenebildiği gösterilmiştir.
İnflamasyon Hangi Belirtilere Yol Açar?
İnflamasyon sürecinin gelişmesiyle birlikte oluştuğu bölgede birtakım değişiklikler ortaya çıkar. Bu değişiklikler inflamasyonun gerçekleştiği hemen her hastalıkta ortak olarak izlenebilen bazı klinik belirtilerle kendini gösterir. Genel anlamda inflamasyonun yaşandığı hastalıklarda hasar gören dokularda aşağıdaki semptomlar ortaya çıkar:
- Etkilenen bölgede kızarıklık
- Etkilenen dokularda ödem ve şişlik
- Etkilenen bölge kapsamında kan dolaşımının artmasıyla orantılı olarak ısı artışı
- Etkilenen bölgenin hassasiyet göstermesi, ağrı şikâyeti
- Etkilenen bölgede sertlik, hareket kabiliyetinde azalma
- Etkilenen dokunun fonksiyonel özelliklerinde aksaklıklar
- Vücut genelinde inflamasyon varlığında grip benzeri belirtiler, ateş, üşüme-titreme, halsizlik-yorgunluk, baş ağrısı, iştahta azalma, kas ağrıları
İnflamasyonun Tedavisinde Neler Yapılır?
İnflamasyon süreci dokulardaki zararlı etkenlerin giderilmesi ve doku onarımının sağlanması için elzemdir. Bununla birlikte, etkilenen dokulardaki hasar ve etkene bağlı olarak inflamasyon şiddetli ve uzun süreli olarak gelişebilir. Bu durumda dokularda iyileşme yerine doku hasarının artması gündeme gelebilir. Bunun yanında hastalarda inflamasyona bağlı olarak hastalarda çeşitli klinik belirtiler ortaya çıkar. Hastalardaki belirtilerin giderilmesi ve doku onarımının ideal düzeyde sağlanması için inflamasyon sürecinin kontrol altında tutulması gerekir.
İnflamasyonun düzenlenmesinde en sık başvurulan yöntem anti-inflamatuvar adı verilen ilaç tedavileridir. Anti-inflamatuvar ilaçların önemli bir kısmı geleneksel ağrı kesiciler olarak bilinen ilaç gruplarını kapsar. Parasetamol, ibuprofen, diklofenak gibi etken maddeler sık kullanılılır. Ayrıca kortizol – steroit tedavisi, romatizma hastalıklarında kullanılan ilaçlar, biyolojik ajanlar da bu grup kapsamında değerlendirilir.
İnflamasyon tedavisinin önemli bir parçasını yaşam tarzı değişiklikleri ve çeşitli uygulamalar tutar. Bu bakımdan inflamasyon gelişen dokuya soğuk veya sıcak uygulama yapılması, istirahat edilmesi, kalp seviyesinden yukarı kaldırılması, inflamasyona yol açan etkenin uzaklaştırılması, dışarıdan bandaj gibi ekipmanlarla bası uygulanması, fizik tedavi yöntemlerinden yararlanılması bu kapsamda sıralanabilecek yöntemler arasındadır.
