Soğuk ısırması, aşırı soğuk nedeniyle meydana gelebilen bir yaralanmadır. Vücut dokularının donması durumunda etkilenen bölgenin zamanında tedavi edilmesi gerekir. Aksi halde kalıcı hasar meydana gelebilir. En ağır vakalarda bir vücut parçasının amputasyonu gerekebilir. Yaygın olarak etkilenen vücut kısımları arasında burun, kulaklar, el veya ayak parmakları, yanaklar ve çene bulunur.
Soğuk Isırması Nedir?
Dondurucu soğuk yaralanması olarak da bilinen soğuk ısırması, 0°C’nin altındaki sıcaklıklarda meydana gelen soğuğa maruz kalma nedeniyle oluşan doku hasarını ifade eder. Uzun süre soğuğa maruz kalmak ve daha düşük sıcaklıklar, donma riskini ve yaralanmanın boyutunu artırır.
Periferik vasküler hastalıklar, yetersiz beslenme, Raynaud sendromu, diyabet ve tütün kullanımı dahil olmak üzere kişide mevcut olan bazı durumlar, donma ile ilişkili doku hasarını kötüleştirebilir. Evsizler, çocuklar ve yaşlılar donmaya karşı özellikle savunmasızdır.
Soğuk Isırması Neden Olur?
Soğuk ısırması, çok soğuk nedeniyle cildin donduğu anlamına gelir. Şiddetli donma ile derinin altındaki doku da donduğu için hücreler ölür. Bununla birlikte cilt daha sonra ısınsa da ölen hücreler geri dönmez. Ölü doku kolayca enfekte olabilir.
Donmayan yakındaki hücreler de soğuktan zarar görebilir. Hızlı bir şekilde ısındığı takdirde yaşayabilse de daha sonra ölebilir. Bazı dokuların kalıp kalamayacağını söylemek uzun zaman alabilir.
Soğuk ısırması için aşağıdaki gruplar daha yüksek risk altındadır:
- Dağcılar ve kayakçılar gibi kış aylarında ve yüksek irtifada yapılan sporlara katılanlar
- Aşırı soğuk hava koşullarında mahsur kalanlar
- Askerler, denizciler ve kurtarma görevlileri gibi açık havada ve zorlu koşullarda uzun süre çalışanlar
- Evsiz insanlar
- Yetersiz beslenenler ve yeterince fiziksel aktivitede bulunmayanlar
- Vücut ısısı daha az düzenlenebildiği için çok genç ve yaşlı kişiler
- Diyabet, hipotiroidizm, periferik vasküler hastalık, inme, artrit ve Raynaud fenomeni gibi kan damarı hasarına ya da dolaşım sorunlarına neden olan hastalıklara sahip olanlar
- Beta bloker dahil olmak üzere kan damarlarını daraltan ilaçlar kullananlar
- Uyuşturucu ya da alkol alan kişiler veya sigara kullananlar
Soğuk Isırması Belirtileri Nelerdir?
Soğuk ısırmasının belirtileri aşağıdaki gibidir:
- Soğuk, beyaz ve sert cilt
- Kaşıntı
- Ağrı
- Cilt döküntüsü
- Ödem
- Şişme ve kabarma
- Cilt yüzeyinde benekler
- Etkilenen bölgede his kaybı
- Donma şiddetine bağlı olarak doku kaybı
Bu belirtiler, ilk evrede hafif seyrederken ilerleyen aşamalarda şiddetli bir hâle gelebilir. İlk etapta hafif ödem ve uyuşma görülürken ciltte giderek açık renkli kabarcıklar oluşmaya başlayabilir. Ardından koyu renge dönen bu kabarcıklara yaralar eşlik edebilir. Son aşamada deri altı dokusu da etkilendiği için kas ve kemiklerde nekroz görülebilir. Cilt ısındığında ise kırmızı ve lekeli hâle gelebilir.
Soğuk Isırması Nasıl Teşhis Edilir?
Soğuk ısırması, genellikle aşırı soğuk havaya maruz kalan bir kişide tipik semptomlarla teşhis edilir. Çok hızlı bir şekilde gerçekleşebildiği için belirti ve bulguların hemen fark edilmesi önemlidir. Soğuk ısırmasının erken belirtilerinin farkında olunması ve soğuktan korunmak için gerekli önlemlerin alınması, daha şiddetli belirtileri ve kalıcı hasar riskini önlemeye yardımcı olabilir.
Bazı durumlarda donma derecesini değerlendirmek ve ne kadar dokunun hasar gördüğünü belirlemek için özel taramalar da kullanılır.
Soğuk Isırması Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Soğuk ısırması tedavisinde birinci öncelik, yaralanmanın ilerlemesini durdurmaktır. Bu ilk tedavi planı yeniden ısıtmayı içerebilir. Bu süreçte zarar görmüş bölge ılık su kullanılarak, günde iki kez ısıtılır. Uygulamalar arasında cildin sıcak ve kuru tutulması önemlidir. Bazen ağrıyı hafifletmek için ilaçlar da kullanılabilir.
İlk yardım adımları şunları içerir:
- Kişiyi soğuktan korumaya alma
- Daha fazla ısı kaybı olmaması için ıslak giysileri kuru giysilerle değiştirme
- Daha fazla doku hasarı olmaması için herhangi bir müdahalede bulunmadan etkilenen bölgenin kurumasını bekleme
- Parmaklardaki takıları ya da etkilenen bölgeyi sıkan diğer malzemeleri çıkarma
- Etkilenen bölgeyi battaniye gibi sıcak tutacak bir malzeme ile sarma
Ayakları donan kişilerin yürümekten kaçınması önemlidir. Yürüme nedeniyle etkilenen dokuda kırılmalar ve parçalanmalar meydana gelebilir.
Rehidrasyonla ise kişinin, vücudundaki su eksikliğini (dehidrasyon) telafi etmek için yeterli su alınması sağlanır. Bu noktada sıcak içecekler kullanılabilir.
Ek tedaviler ise şunları içerir:
- Yara bakımı: Enfeksiyonu önlemek için yapılan yara bakımı, yaraların yıkanmasını ve sarılmasını içerir.
- İlaçlar: İhtiyaç duyulması halinde kişilere ağrı kesici ilaçlar verilebilir.
- Hidrasyon : Intravenöz sıvılar ile rehidrasyon sağlanabilir.
- Dolaşımı teşvik etmek için tedavi: Yaralı bölgeyi yeniden ısıtmak kan dolaşımına yardımcı olur. Kan akışını iyileştirmek için ilaç da verilebilir.
- Elektrolit değişimi: Bu tedavi yöntemi vitamin ve mineral takviyesini içerir.
- Glikoz yönetimi: Kişilerin yeterince beslenip beslenmediğinin anlaşılması için kan şekeri izlenir.
- Ameliyat: Donmanın şiddetine bağlı olarak dokuya giden kanın olmaması, dokuların ölmesine (kangren) neden olabilir. Ölü dokuyu çıkarmak için debridman adı verilen bir ameliyat yapılması gerekebilir. Donma şiddetliyse ampütasyon uygulanabilir.
Soğuk Isırması Komplikasyonları Nelerdir?
Dokunun bir kısmının ölmesi nedeniyle etkilenen bölgede kan akışı durur. Bu durum, vücudun enfeksiyonlardan korunmasını sağlayan beyaz kan hücrelerinin ölmesine neden olarak etkilenen vücut kısmını enfeksiyona karşı savunmasız hâle getirebilir.
Donan bölge nedeniyle kişiler tetanos gibi bakteriyel yara enfeksiyonları riski altındadır. Daha ciddi olarak bu enfeksiyon kana yayılabilir (sepsis). Durumun önlenmesi için antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Her iki koşul da acil tıbbi müdahale gerektirebilir.
Şiddetli donma genellikle vücut sıcaklığında 35°C'nin altına düşmesi anlamına gelen hipotermi ile ilişkilendirilir. Hipoterminin ilk belirtileri şunları içerebilir:
- Sürekli titreme
- Hızlı nefes alma (hiperventilasyon)
- Düşük enerji
- Yorgunluk
- Soğuk ya da soluk cilt
Şiddetli hipotermisi olan bir kişi bilinçsiz olabilir, nefes almakta zorlanabilir ve kişilerin nabzı zayıf atabilir.
Soğuk Isırması Korunma Yolları Nelerdir?
Donmayı önlemenin en önemli yolu soğuktan korunmaktır. Soğuğa maruz kalanların sıcak tutan giysiler giymesi ve eldiven takması gerekir. Rüzgârlı havalarda baş, boyun ve yüz örtülmelidir. Vücudun kuru kalması için su geçirmez giysiler kullanılabilir. Birden fazla giysi katmanı ısınan havayı katmanlar arasına hapsederek ekstra yalıtım görevi görür. Soğuk havalarda sıvı ve kalori alımının artırılması da gerekir.
