Akran zorbalığı, genellikle kısaca zorbalık olarak da adlandırılır, benzer yaş veya statüdeki bireyler arasında, genellikle okul veya sosyal çevrede görülen saldırgan bir davranış biçimidir. Başka bir kişiye zarar vermeyi veya onu sindirmeyi amaçlayan tekrarlanan olumsuz eylemleri içerir. Akran zorbalığının çocuklar üzerinde, hem failler hem de mağdurlar açısından sosyal ve psikolojik sonuçları vardır. Akran zorbalığında zorba, kurban, zorba/kurban, seyirci gibi farklı roller vardır ve bu roller zamanla değişebilir.
Akran zorbalığı nedir?
Akran zorbalığı, bir kişinin kendi yaşındaki bir başkasına, kasıtlı olarak zarar vermek, üzmek veya yıpratmak amacıyla çeşitli şekillerde saldırmasıdır. Bu saldırı fiziksel, sözlü, sosyal, cinsel, duygusal veya dijital olabilir. Akran zorbalığında farklı roller vardır; zorba ve mağdurun yanı sıra, hem zorba hem de mağdur ve seyirciler de olabilir. Zorbalık davranışı olarak tanımlanan bazı eylemler, zorbalığa uğrayan kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkileyerek zihinsel ve duygusal sorunlara yol açabilir.
Zorbalık, toplumun farklı kesimlerinde, farklı yer ve zamanlarda karşılaşılabilen yaygın sorunlardan biri olsa da, etkilerinin en yoğun olduğu ortamlardan biri okullardır. Zorbalık, her eğitim öğretim yılında birçok öğrenci tarafından deneyimlenmekte ve bazen de eğitimciler tarafından tanık olunmaktadır.
Akran zorbalığı türleri neler?
Zorbalık beş başlık altında incelenir: fiziksel, sözel, sosyal, cinsel ve siber zorbalık.
Fiziksel zorbalık
Birinin eşyalarına vurma, itme veya zarar verme gibi fiziksel eylemleri içerir.
Sözlü zorbalık
Mağduru küçük düşürmeyi amaçlayan hakaret, alay, hakaret veya tehditleri içerir.
Sosyal zorbalık
İlişkisel zorbalık olarak da bilinen bu durum, söylentiler yayarak, kişileri dışlayarak veya sosyal durumları manipüle ederek bir kişinin itibarına veya ilişkilerine zarar vermeyi içerir.
Siber zorbalık
Sosyal medya, mesajlaşma veya e-posta yoluyla tacizi içeren, çevrimiçi veya dijital platformlar aracılığıyla gerçekleşen taciz.
Cinsel zorbalık
Bireyin kendisinden daha güçlü bir akran veya akranları tarafından cinsel taciz benzeri davranışlara maruz bırakılmasıdır.
Akran zorbalığı kaç yaşında başlar?
Zorbalık, okul öncesi yıllarda başlayabilir. Akran zorbalığı 11 ila 13 yaş civarında daha yoğun hale gelir ve liseye kadar devam edebilir. Zorbalık, çocuk gruplarının bir araya geldiği her yerde, örneğin okulda, kampta, okul sonrası veya kreş ortamında meydana gelebilir.
Akran zorbalığı nasıl anlaşılır?
Akran zorbalığını fark etmek, çocuk ve ergenlerin ruhsal ve duygusal refahını korumak için çok önemlidir. Bu nedenle, akran zorbalığının belirtilerini fark etmek, bu duruma maruz kalanlara destek olmanın ilk adımıdır.
Zorbalık durumlarında aşağıdaki belirtiler ortaya çıkabilir:
- Açıklanamayan nedenlerle oluşan yaralanmalar
- Yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler
- Okula veya sosyal ortamlara gitmekten kaçınma
- Kayıp veya hasarlı eşyalar
- Akademik performansta düşüş
- Azalmış öz saygı
- Kendileri hakkında olumsuz veya aşağılayıcı cümleler kullanmak
- Kendine zarar verme düşüncelerinin veya davranışlarının ortaya çıkması
- Sürekli kaygı hali
- Depresif ruh hali
- Baş veya mide ağrısı
- Bozulmuş uyku düzenleri/sürekli kabuslar
- Arkadaşlıklarda bozulma
- Sosyal medya platformlarından aşırı kaçınma veya bunlara aşırı ilgi duyma
- Telefondaki bildirimlerden yüksek düzeyde kaygı duyma
Bu belirtilerin yanı sıra, eğitimcilerin ya da ebeveynlerin arkadaş gruplarını gözlemlediğinde, özellikle belirli bir çocuğun/ergenin sürekli dışlandığını, olumsuz yorumlara maruz kaldığını veya hakkında sözlü olarak konuşulduğunu gördüğünde, potansiyel akran zorbalığı olasılığına karşı dikkatli olmaları gerekir.
Akran zorbalığının sebepleri nelerdir?
Zorbalık, toplumun farklı kesimlerinde, farklı yer ve zamanlarda karşılaşılabilen yaygın sorunlardan biri olsa da, etkilerinin en yoğun olduğu ortamlardan biri okullardır. Zorbalık, her eğitim öğretim yılında birçok öğrenci tarafından deneyimlenmekte ve bazen de eğitimciler tarafından tanık olunmaktadır. Çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. En yaygın nedenler şunlardır:
- Güç dengesizlikleri
- Hâkimiyet gösterme girişimi
- Popüler olma arzusu
- Kıskançlık ve çekememezlik
- Dikkat çekme arzusu
- Cinsiyet rolleri ve ilişkili toplumsal baskılar
- Ailevi sorunlar
- Düşük özgüven gibi duygusal sorunlar
Akran zorbalığına uğrayan kişi ne yapmalı?
Akran zorbalığıyla başa çıkmak zorlu olabilir, ancak bu konuda bazı stratejiler yardımcı olabilir:
Sakin olun
Sakin kalmaya çalışın ve duygusal tepkilerden kaçının. Zorbalar genellikle tepki beklerler.
Biriyle konuşun
Deneyiminizi güvendiğiniz bir arkadaşınızla, aile üyenizle veya öğretmeninizle paylaşın. Destek almak, kendinizi daha az yalnız hissetmenize yardımcı olabilir.
Sınırları belirleyin
Kendinizi güvende hissediyorsanız, zorbaya durmasını söyleyin. Net bir dil kullanın ve kendinize güvenen bir duruş sergileyin.
Zorbalığı belgeleyin
Olayların tarih, saat ve ayrıntılarıyla birlikte kaydını tutun. Bu, davranışı bildirmeye karar verirseniz faydalı olabilir.
Bildirin
Zorbalık devam ederse, bir öğretmen, okul danışmanı veya amir gibi yetkili bir kişiye bildirin. Onlar durumu düzeltmek için harekete geçebilirler.
Kendinize iyi bakın
Öz saygınızı ve refahınızı artıracak aktivitelere katılın. Çevrenizde sizi destekleyen insanlarla birlikte olun.
Profesyonel yardım alın
Eğer zorbalık ruh sağlığınızı etkiliyorsa, bir danışman veya terapistle konuşmak başa çıkma ve iyileşmenize yardımcı olabilir.
Akran zorbalığına uğradığınızda yardım istemek güçlü ve olumlu bir adımdır.
Akran zorbalığı nasıl önlenir?
Akran zorbalığını önlemek için erken müdahale çalışmaları başlatılmalı ve aile içi iletişim ön planda tutulmalıdır. Zorbalığa uğrayan öğrencilere okullarda uygun psikolojik ve sosyal destek sağlama konusunda eğitimcilerin de büyük bir sorumluluğu bulunmaktadır.
Okullarda erken sınıflardan itibaren zorbalık konusunda farkındalık yaratma faaliyetleri yürütülmeli ve öğrencilere zorbalığı nasıl tanıyacakları, nasıl önleyecekleri ve kendilerine ve diğer öğrencilere nasıl yardım edecekleri öğretilmelidir. Zorbalığa maruz kaldıklarında neler yapabilecekleri öğretilmeli ve ebeveynleri ve öğretmenleriyle iletişim kurmanın ne kadar önemli olduğu anlatılmalıdır. Ayrıca, duygusal zekâ ve empatiyi geliştirmeye yönelik eğitim çalışmaları sürdürülmelidir.
Okullar, aileleri bilgilendirici seminerlere davet etmeli ve evde başlaması gereken eğitim konusunda onlara yardımcı olmalıdır. Ebeveynler, doğru iletişimin önemi ve çocuklarda problem çözme ve çatışma yönetimi becerilerinin geliştirilmesinin kritik önemi konusunda bilgilendirilmelidir. Okullar, zorbalığı önlemek için prosedürler geliştirmeli ve zorbalık vakalarının hızlı ve eksiksiz bir şekilde bildirilip yönetilmesini sağlamalıdır.
Aile, okul ve öğrencilerin işbirliğiyle destekleyici ve güvenli bir ortam yaratılarak zorbalığın önüne geçilebilir ve daha mutlu, sağlıklı öğrenciler iyi eğitimlerine odaklanabilirler.
Aileler akran zorbalığını çocuklarına nasıl anlatmalı?
Çocuklara akran zorbalığını anlatmak, sorunu anlamalarına, fark etmelerine ve uygun şekilde yanıt vermelerine yardımcı olmak için çok önemlidir. Ailelerin bu konuda kullanabileceği bazı yöntemler şunlar olabilir:
- Konuşmayı çocuğun yaşına ve olgunluk düzeyine göre uyarlayın. Küçük çocuklar daha basit açıklamalara ihtiyaç duyabilirken, daha büyük çocuklar daha karmaşık tanımlamaları anlayabilirler.
- Zorbalığın ne olduğunu, farklı türlerini (fiziksel, sözel, sosyal, cinsel ve siber zorbalık) açıklayarak, zorbalığın çeşitli biçimlerini anlamalarına yardımcı olun.
- Okulda veya sosyal ortamlarda karşılaşabilecekleri gerçek yaşam senaryolarını veya örnekleri sunun. Bu, zorbalık davranışlarını gördüklerinde tespit etmelerine yardımcı olabilir.
- Zorbalığın insanlara nasıl hissettirdiği hakkında konuşun. Çocukları, zorbalığın neden olabileceği üzüntü, korku veya yalnızlık gibi duyguları konuşarak mağdurlarla empati kurmaya teşvik edin.
- Çocukların zorbalık hakkındaki düşünce ve duygularını ifade edebilecekleri güvenli bir ortam yaratın. Soruları olduğunda veya zorbalığa maruz kaldıklarında ya da tanık olduklarında size başvurabileceklerini onlara bildirin.
- Zorbalığa tanık olmaları veya kendileri hedef alınmaları durumunda alabilecekleri uygun eylemleri tartışın, örneğin: durumdan uzaklaşmak, gördüklerini veya yaşadıklarını güvendikleri bir yetişkine anlatmak ve güvende olduklarını hissettiklerinde mağdurun yanında yer almak gibi.
- İlişkilerde nezaket ve saygının değerini vurgulayın. Çocuklarınızı kapsayıcı olmaya ve akranlarına karşı destekleyici olmaya teşvik edin.
- Zorbalık durumlarında çevredekilerin önemli bir rol oynadığını açıklayın. Mağdurları destekleyerek ve zorbalık davranışlarını bildirerek proaktif olmaları için onları teşvik edin.
- Etkileşimlerinizde nezaket ve saygı gösterin. Çocuklar genellikle yetişkinleri gözlemleyerek öğrenirler, bu nedenle olumlu davranışları modellemek bu değerleri pekiştirebilir.
- Zorbalık hakkında onları daha fazla bilgilendirebilecek kitaplar, videolar veya programlar paylaşın. Birçok kaynak çocuklar için tasarlanmıştır ve sohbeti daha ilgi çekici hale getirebilir.
- Zorbalıkla ilgili tartışmaları düzenli bir konu haline getirin ve çocuğunuzun deneyimleri ve duyguları hakkında onunla konuşun. Bu, sohbetin normalleşmesine ve iletişim kanallarının açık kalmasına yardımcı olur.
