Trakeostomi nedir? Trakeostomi kimlere takılır?

Trakeostomi, boynun ön kısmında, trakea (soluk borusu) üzerine cerrahi bir delik açılarak hava yolu oluşturulması işlemidir. Bu açıklığa genellikle bir tüp yerleştirilir ve bu tüp aracılığıyla kişinin nefes alması sağlanır. Trakeostomi genellikle uzun süreli solunum desteği gereken hastalarda tercih edilir. Solunum yollarında tıkanıklık, nörolojik hastalıklar veya ağır travmalar gibi durumlarda hayati bir müdahale yöntemidir.

Trakeostomi nedir?

Trakeostomi, boynun ön kısmında cerrahi bir açıklık (stoma) oluşturularak nefes borusu (trakea) üzerine doğrudan erişim sağlanması işlemidir. Bu açıklık aracılığıyla hava doğrudan akciğerlere iletilir. Genellikle boğazın alt kısmında, gırtlağın hemen altında açılır ve içerisine geçici veya kalıcı bir tüp (trakeostomi kanülü) yerleştirilir. Bu tüp, hastanın burnundan veya ağzından nefes almasının mümkün olmadığı ya da zorlaştığı durumlarda hava geçişini güvenli ve etkili şekilde sağlamaya yarar.

Trakeostomi, uzun süreli entübasyon ihtiyacı olan kişilerde, havayolu tıkanıklığı bulunan hastalarda veya bazı ciddi nörolojik durumlara sahip bireylerde tercih edilir. İşlem planlı bir cerrahi müdahale olarak uygulanabileceği gibi, acil durumlarda hayat kurtarıcı şekilde de yapılabilir. Günümüzde hem yetişkinler hem de çocuklar için uygulanan bu prosedür, yoğun bakım ve solunum desteği gereken klinik vakalarda sıklıkla kullanılır.

Trakeostomi ne işe yarar?

Trakeostomi, solunum yolu tıkanıklığını bypass ederek doğrudan akciğerlere hava iletilmesini sağlar. Hastanın ağız veya burundan soluk alması mümkün olmadığında ya da mekanik ventilatörle uzun süreli destek gerekiyorsa tercih edilir. Aynı zamanda aspirasyon riskini azaltır ve hastanın daha rahat sekresyon (balgam) temizlemesine olanak tanır.

Trakeostomi kimlere takılır?

Trakeostomi, genellikle şu durumlarda uygulanır:

• Mekanik ventilasyon ihtiyacı 1-2 haftadan uzun süren hastalar
• Solunum yolunu tıkayan tümör, travma veya enfeksiyon bulunan bireyler
• Bilinç kaybı nedeniyle hava yolunun açık tutulması gereken hastalar
• Nörolojik hastalıklar (ALS, spinal kord yaralanmaları vb.) nedeniyle solunum yetmezliği olan kişiler

Trakeostomi neden açılır?

Trakeostomi, genellikle solunum yolunun uzun süreli desteklenmesi gerektiğinde ya da üst solunum yollarının tıkandığı durumlarda tercih edilir. İşlemin açılma nedenleri, hastanın klinik tablosuna ve temel hastalığına göre değişiklik gösterir:

Uzun süreli mekanik ventilasyon gereksinimi

Trakeostomi, özellikle 10-14 günden uzun süre mekanik ventilasyona ihtiyaç duyan yoğun bakım hastalarında açılır. Uzun süreli entübasyon, boğazda tahrişe ve enfeksiyona yol açabileceği için trakeostomi bu riskleri azaltır ve hastaya daha konforlu solunum desteği sağlar.

Üst dolunum yolu tıkanıklıkları

Tümörler, travmalar, gırtlak felçleri veya ciddi ödem gibi durumlar hava yolunu tıkayabilir. Bu gibi anatomik veya fonksiyonel tıkanıklıklarda trakeostomi açılarak akciğerlere direkt hava geçişi sağlanır.

Nörolojik bozukluklar

İnme, beyin travması, ALS, multipl skleroz veya omurilik yaralanması gibi nörolojik durumlar yutma refleksini ve solunum kaslarını etkileyebilir. Bu durumlarda hem aspirasyon riskini azaltmak hem de etkili solunumu sürdürmek için trakeostomi uygulanabilir.

Cerrahi müdahale sonrası

Baş-boyun cerrahileri sonrası geçici veya kalıcı havayolu açıklığı gerekebilir. Örneğin gırtlak kanseri ameliyatlarında, hava yolunun korunması amacıyla trakeostomi yapılabilir.

Acil müdahaleler

Acil durumlarda (ağır travma, boğulma, ani alerjik reaksiyonlar (anafilaksi) veya solunum yolu yabancı cisim tıkanıklığı) hızlı şekilde havayolu açılması için trakeostomi gerekebilir.

Trakeostomi açılması gereken durumlarda, karar genellikle multidisipliner bir ekip tarafından verilir. Hedef, hem hastanın güvenliğini sağlamak hem de yaşam kalitesini korumaktır.

Trakeostomi nasıl uygulanır?

Trakeostomi işlemi genellikle hastane koşullarında, steril bir ortamda ve lokal veya genel anestezi altında gerçekleştirilir.

Trakeostomi işlemi şu adımları içerir:

• Boyun bölgesi temizlenip steril edilir.
• Trakea üzerine küçük bir kesi yapılır.
• Trakeaya ulaşmak için cilt ve kas dokuları geçilir.
• Trakea duvarında açılan deliğe bir trakeostomi tüpü yerleştirilir.
• Acil durumlarda "acil trakeostomi" uygulanabilir ve bu daha hızlı ve sınırlı imkânlarla yapılır.

Trakeostomi sonrası konuşma nasıl olur?

Trakeostomi sonrası konuşma durumu, hastanın tüp tipi, hava akımı ve genel sağlık durumuna bağlıdır. Trakeostomi tüpü ses tellerinin bulunduğu bölge altına yerleştirildiği için konuşmak genellikle zorlaşır. Ancak "konuşma valfi" (örneğin Passy-Muir valfi) gibi özel ekipmanlar sayesinde hava ses tellerine yönlendirilerek konuşma mümkün hale getirilebilir.

Bazı hastalar zamanla tüp çıkarıldığında veya geçici kapatıldığında normal seslerine kavuşabilir.

Trakeostominin komplikasyonları ve yan etkileri nelerdir?

Trakeostomi sonrasında bazı komplikasyonlar ortaya çıkabilir:

Enfeksiyon

Açık bir cerrahi alan olduğundan enfeksiyon riski vardır. Düzenli bakım ve sterilizasyon önemlidir.

Kanama

İşlem sırasında veya sonrasında hafif kanama görülebilir. Nadir durumlarda ciddi damar yaralanmaları olabilir.

Trakeal stenoz (Daralma)

Uzun süreli tüp kullanımı, trakeada skar dokusu oluşumuna yol açabilir.

Hava kaçağı ve cilt altı amfizemi

Yanlış tüp yerleştirmeleri hava kaçağına neden olabilir. Bu durumda cilt altına hava dolabilir.

Tüp tıkanması

Balgam birikimi, tüpün tıkanmasına yol açabilir. Bu nedenle düzenli aspirasyon yapılmalıdır.

Trakeostomi ne zaman çıkarılır?

Trakeostominin çıkarılması (dekübasyon), hasta artık solunum desteğine ihtiyaç duymadığında gerçekleştirilir. Karar şu kriterlere göre verilir:

• Hasta kendi başına yeterli nefes alabiliyorsa
• Sekresyonları yönetebiliyorsa
• Enfeksiyon veya tıkanıklık riski azalmışsa
• Dekübasyon işleminden önce tüpün kapatılarak test edilmesi yaygındır.

Trakeostomi sonrası beslenme nasıl olmalı?

Trakeostomi sonrası beslenme, hastanın yutma fonksiyonuna göre şekillendirilir. Bazı durumlarda yutma güçlüğü (disfaji) ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda:

• İlk aşamada enteral beslenme (nazogastrik tüp veya gastrostomi) tercih edilebilir.
• Yutma yeteneği geri kazandırıldığında püre haline getirilmiş, yumuşak gıdalarla başlanır.
• Yutma terapisi ve logoped desteği alınması önerilir.