Düzenli ve sağlıklı beslenme alışkanlıkları çeşitli rahatsızlıklara karşı vücudumuzu korurken, yanlış ve sağlıksız beslenme düzeni ise bazı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu anlamda, beslenme düzeninde oldukça önemli bir yeri olan vitaminlerin yeteri miktarda alınmaması, beslenme düzenine bağlı olarak gelişen hastalıkların en yaygın sebeplerinden biridir. Günümüzde çok sık görülen bir hastalık olmasa da iskorbüt hastalığı da vitamin eksikliği durumunda ortaya çıkan bir hastalıktır.
İskorbüt Hastalığı Nedir?
İskorbüt hastalığı; C vitamininin vücutta yeteri miktarda bulunmamasına bağlı olarak çeşitli dokularda bazı bozulmalara neden olan bir hastalıktır. Askorbik asit olarak da bilinen C vitamini; vücutta pek çok görev üstlenen, hayati öneme sahip bir vitamin çeşididir. Beslenme düzeninde C vitamini içeren gıdalara yeterince yer verilmemesi veya C vitaminin vücutta düzgün bir şekilde emilmesini engelleyen durumlara bağlı olarak iskorbüt hastalığı ortaya çıkabilir.
Tarihsel süreçte, iskorbüt hastalığı, 15-18. yüzyıllar arasında uzun süreli deniz yolculukları sırasında C vitamini açısından zengin gıdaların bulunmamasına bağlı olarak denizciler arasında yaygın görülen bir hastalık olarak karşımıza çıkar. Günümüzde ise işlenmiş gıda ürünlerine takviye olarak C vitamininin eklenmesi ile birlikte, bu vitaminin hemen hemen her gıda ürününden alınabilmesi ve ürünlere ulaşmanın daha kolay olması sayesinde, iskorbüt hastalığının oldukça nadir görüldüğü söylenebilir.
C vitamininin vücuttaki fonksiyonları ise şu şekilde sıralanabilir:
- Vücuttaki dokuların temel yapıtaşlarından olan kolajen proteininin üretimi C vitaminine bağlıdır. Kolajen, vücudun daha sağlam ve dayanıklı olması için özellikle bağ dokusu, kemik dokusu ve kas-tendon sistemi açısından vazgeçilmez olduğundan, C vitamini, bu dokularda oldukça önemli görevler üstlenir.
- Antioksidan özelliği yüksek olan C vitamini, vücudun zararlı maddelerden ve enfeksiyonlardan korunmasında büyük rol oynar.
- Demir emilimi esnasında demir iyonlarının indirgenerek emilime hazır hale getirilmesinde C vitamini rol oynar.
- C vitamini, aynı zamanda, yaraların iyileşme sürecinde de önemli görevler üstlenir.
- C vitamini, dopamin ve adrenalin gibi önemli hormonların üretiminde kullanılır.
İskorbüt Hastalığı Nasıl Gelişir?
C vitamini, normal şartlarda vücut tarafından üretilemez. Bu nedenle, C vitamininin dışarıdan alınması gerekir. C vitamini, özellikle portakal ve limon gibi narenciye meyveleri başta olmak üzere, biber, çilek, brokoli ve patates gibi meyve-sebzelerde bulunur. Beslenme düzeninde bu gıdalara yer verilmemesi veya bazı durumlarda vücutta C vitamininin emilmesini engelleyen durumların olması halinde kişide C vitamini eksikliği görülebilir. Bu anlamda, C vitamini eksikliği açısından riskli bazı gruplar olduğu söylenebilir. Bu riskli gruplar şu şekildedir:
- Çocuklar ve 65 yaş üstü yetişkinler
- Fazla miktarda alkol tüketen bireyler
- Karbonhidrat ağırlıklı beslenen ve beslenme düzeninde C vitamini açısından zengin gıdalara yer vermeyen bireyler
- Düşük gelir gibi olumsuz koşullara bağlı olarak beslenme yetersizliği görülen kişiler
- Crohn hastalığı gibi C vitamini emilimini olumsuz etkileyen bağırsak rahatsızlıklarına sahip bireyler
- Kemoterapi veya radyoterapi alan kanser hastaları
- Diyaliz gerektiren böbrek yetmezliği olan kişiler
İskorbüt Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
İskörbüt hastalığının belirtilerinin vücudun C vitaminine ihtiyaç duyduğu bölgelerde ortaya çıktığı söylenebilir. C vitamini eksikliğine bağlı olarak görülen bu belirtilerin ortaya çıkması birkaç hafta ila birkaç ay sürebilir. Başlangıçta sadece hafif seyreden belirtiler görülürken, C vitamini eksikliğinin ilerlediği durumlarda daha ciddi belirtiler ortaya çıkabilir.
İskorbüt hastalığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Erken dönemde halsizlik, yorgunluk, iştah kaybı, eklemlerde ağrı gibi spesifik olmayan hafif belirtiler görülür.
- İlerleyen dönemde ise C vitamininin görev yaptığı dokulara bağlı olarak aşağıdaki belirtiler görülebilir:
- İskorbüt hastalığının tedavi edilmediği durumlarda ortaya çıkacak karaciğer yetmezliği, yaygın kanama, sinir sistemi bozukluklarına bağlı gelişen epileptik nöbetler ve yaygın organ hasarı ölümcül sonuçlar doğurabilir.
- İskorbüt hastalığı çocuklarda da görülebilen bir hastalıktır. Çocuklarda görülen yaygın iskorbüt belirtileri arasında kol ve bacakların hafif dışarı kıvrılmış ve eğimli durması, yaygın kanama ve büyüme ile gelişme geriliği yer alır.
- Anemi: C vitamininin antioksidan özelliğinin ortadan kaybolmasıyla birlikte kırmızı kan hücrelerinin sayısında azalmaya bağlı olarak kansızlık görülebilir.
- Jinjivit (diş eti iltihabı): Kolajen üretiminde karşılaşılan problemler nedeniyle diş etlerinde şişlik, kızarıklık ve hassasiyete ek olarak diş eti kanamaları daha sık görülür.
- Ciltte morluklar veya cilt altı kanamalar: Damar duvarının yapıtaşlarından olan kolajen miktarındaki azalmaya bağlı olarak damarlar, hasar ve yaralara karşı savunmasız hale gelir ve bu durum da özellikle kol ve bacaklarda geniş morluk ve kanamalara neden olabilir.
- Saç dökülmesi: Kolajen miktarındaki azalma aynı zamanda saç tellerinin güçsüzleşmesine, kırılmaya ve dökülmeye neden olabilir.
- Diş çürükleri: Dişlerin yapısında bulunan ve dişlerin diş etlerine tutunmasını sağlayan bağ dokusunun kolajen eksikliğine bağlı olarak zayıflaması sonucunda dişler, dış etkenlere karşı daha savunmasız hale gelir ve bu da diş çürüklerine neden olabilir.
- Eklemlerde şişlik ve hassasiyet: Kolajen eksikliği aynı zamanda eklemlerin yapısında birtakım deformasyonlara neden olabilir.
- Bunun dışında, yaraların iyileşmesi ve sağlıklı dokunun üretilmesinde önemli bir rol oynayan kolajenin azaldığı durumlarda yaraların normalden daha geç iyileştiği gözlemlenebilir.
- Bağışıklık sisteminin zayıflaması
- Gözlerde kuruma ve hassasiyet
- Göz sklerasında kanama
İskorbüt Hastalığının Tedavisi Nasıl Gerçekleştirilir?
İskorbüt hastalığının belirtileri ağır seyredebilen belirtiler olsa da bu hastalığın tedavisinin genel anlamda oldukça basit ve kolay olduğu söylenebilir. Belirtilerin ortaya çıkma sebebi çoğunlukla C vitamini eksikliği olduğundan, hastalık tanısı konulmasının ardından C vitamini takviyesi yapılarak tedavi sağlanabilir. Bu anlamda, C vitamini açısından zengin gıdaların bolca tüketilmesi büyük önem taşır. Aynı zamanda, dışarıdan C vitamini takviyesi de alınabilir. Hastalığın ilerlemesi durumunda doktor kontrolünde yüksek dozda C vitamini tedavisine başvurulabilir.
İskorbüt Hastalığını Önlemek İçin Neler Yapılabilir?
İskorbüt hastalığının önlenmesinde uygulanması gereken temel nokta, dışarıdan yeteri miktarda C vitamini almaktır. Bu anlamda, sağlıklı bir yetişkin için günlük 75 – 90 mg C vitamini alınması yeterli olacaktır. Sigara kullanan veya bağırsak sorunları olan kişilerin daha yüksek oranda C vitamini alması veya C vitamini takviyelerine başvurması gerekebilir.
C vitamini özellikle greyfurt, portakal, limon gibi narenciye meyveleri, yeşil biber, tatlı patates, brokoli, ıspanak gibi yeşil yapraklı sebzeler ve kivi, çilek gibi meyvelerde bol miktarda bulunur. Bu vitaminin emilimi suda çözünmesine bağlı olduğundan, günlük tüketilen su miktarı da büyük önem taşır. Sağlıklı bir yetişkinin günlük 2,5-3 litre su tüketmesi gerektiği unutulmamalıdır.
