2019 yılı aralık ayından bu yana dünyayı kasıp kavuran COVID-19 salgını toplum alışkanlıklarını değiştirdiği gibi bilim insanlarını yeni klinik durumlarla karşı karşıya getirdi. Covid enfeksiyonunun kişilerde meydana getirdiği semptomlar, aynı dönemde görülebilen farklı hastalıklarla karışabilir. Ayrıca tedavisi zor, ciddi klinik tablolara neden olabilir, hastalarda önemli sağlık problemleri gelişebilir. Yapılan çalışmalar Covid sonrası dönemde de kişilerde sağlık problemlerinin devam edebildiğini ve hastaların uzun dönemde hem sağlık yönünden hem de iş-okul performansı açısından ciddi olumsuzluklara uğrayabildiği ortaya koymuştur.
Covid Sonrası (Postcovid) Dönem Nedir?
Covid sonrası veya postcovid dönem, Covid enfeksiyonu geçiren kişilerde semptomların beklenen süre aralığından uzun sürmesini, tanım olarak 4 haftadan daha uzun süre belirtilerin sürmesini ifade eder. Yapılan çalışmalar ışığında, Covid enfeksiyonunun birkaç hafta içinde gerilemesi beklenir. Ancak bazı kişilerde Covid enfeksiyonu belirtilerinin aylar veya yıl boyunca devam edebildiği gösterilmiştir. Bu durum Covid sonrası dönem olarak ifade edilmektedir. Çalışmalara göre Covid geçiren yetişkinlerin %7,5 kadarında Covid belirtileri 3 aydan daha uzun sürebilmektedir.
Covid salgını aşı uygulamaları sayesinde, ilk başladığı dönemdeki etkisini yitirse de toplum içinde yayılmaya ve etkisini göstermeye devam etmektedir. Covid enfeksiyonunun orta ve uzun vadede sağlık üzerine etkilerinin ne olacağı hala belirsizliğini korumaktadır ve yapılacak bilimsel çalışmalar ışığında elde edilecek verilere ihtiyaç duyulmaktadır.
Covid Sonrası Dönem Neden Olur?
Covid sonrası dönemin hastalığı geçirenlerde Covid enfeksiyonuna bağlı olarak çeşitli sağlık problemleri ortaya çıkmasına bağlı olarak meydana geldiği düşünülmektedir. Yapılan çalışmalar Covid belirtisi 1 ay ila 1 yıl arasında süren 18 ila 64 yaşları arasındaki her 5 kişiden birine Covid enfeksiyonuna bağlı bir sağlık problemlerinin varlığını göstermiştir. 65 yaş üstü yetişkinlerde bu oran her 4 yetişkinden birini kapsar.
Covid enfeksiyonu genellikle üst solunum yollarında hastalığa yol açsa da enfeksiyonu ağır geçiren vakalarda alt solunum yolu enfeksiyonları, kalp-damar hastalıkları, beyin-damar hastalıkları, böbrek rahatsızlıkları gibi farklı organ sistemlerini de etkileyebilir. Hastalarda bu sistemlerde rahatsızlığın gelişmesi halinde Covid belirtilerinin daha uzun süre devam edebileceği tespit edilmiştir.
Covid Sonrası Dönemde Olunduğunun Belirtileri Nelerdir?
Covid hastalığı sırasında ortaya çıkan belirtiler Covid sonrası dönem boyunca da hastalarda görülebilir ve aylarca sürebilir. Bu bakımdan Covid sonrası dönemde olan bir hastada aşağıda özetlenen semptomlar izlenebilir:
- Halsizlik, yorgunluk
- Kas ve eklem ağrıları
- Ateş
- Öksürük
- Nefes darlığı
- Fiziksel veya mental efor sonrası belirtilerde kötüleşme
Covid enfeksiyonunda sık görülen bu belirtilerin yanında hastalarda ağır geçirilen enfeksiyona bağlı olarak ortaya çıkan ek sağlık problemlerine bağlı olarak aşağıdaki durumlar klinik tabloya eşlik edebilir:
- Göğüs ağrısı, çarpıntı gibi kalp-damar sistemine dair problemler
- İshal, karın ağrısı, bulantı-kusma gibi sindirim problemleri
- Düşünceyi yoğunlaştırma veya konsantrasyonda güçlük, baş ağrısı, uyku problemleri, baş dönmesi, vücutta iğne batması hissi, tat-koku hissinde azalma gibi nörolojik problemler
- Akciğer damarlarında pıhtı gelişmesi veya pıhtıyla damar tıkanmasına bağlı kanlı öksürük, ani gelişen nefes darlığı, göğüs ağrısı
- Ciltte kızarıklık ve döküntüler
- Adet döngüsünde değişiklik ve düzensizlik
- Kaygı bozukluğu, depresyon gibi psikolojik problemler
Covid sonrası dönemde görülen bu belirtiler farklı kronik hastalıkların seyrinde veya kronik yorgunluk sendromu gibi hastalıklarda da görülebildiğinden, Covid sonrası dönemin Covid enfeksiyonuyla olan bağlantısı tam olarak anlaşılamamıştır. Bu nedenle hastalarda görülen belirtilerin değerlendirilmesi ve uygun tedavinin sağlanabilmesi için yeni yapılacak çalışmalardan elde edilecek verilere ihtiyaç vardır.
Covid Sonrası Belirtileri Kimlerde Görülür?
Covid sonrası dönemin genellikle Covid enfeksiyonunu ağrı geçiren kişilerde görüldüğü bilinmekle birlikte, genetik olarak Covid enfeksiyonuna yatkın olan kişilerde de hastalık belirtilerinin toplumun geri kalanından daha uzun sürebildiği tespit edilmiştir. Bazı risk faktörlerinin varlığında da Covid sonrası dönem gelişme riskinin arttığı bilinmektedir. Bu faktörler aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Özellikle hastanede yatarak veya yoğun bakımda takip edilerek tedavi alan, ağır Covid enfeksiyonu geçiren hastalar
- Covid öncesinde diyabet, böbrek hastalığı, kalp hastalığı gibi kronik hastalığı olanlar
- Covid enfeksiyonu esnasında damar içi pıhtılaşma, böbrek yetmezliği gibi organ fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilecek sağlık problemleri geçirenler
Bu durumların yanında yapılan çalışmalar yetişkinlerde bebekler ve çocuklara göre Covid sonrası dönem gelişme riskinin daha fazla olduğu saptanmıştır. İleri yaşla birlikte organ fonksiyonlarının zayıflaması ve ek hastalık varlığının daha sık görülmesi nedeniyle, Covid sonrası dönem gelişme riski artar.
Covid Sonrası Tedavide Neler Yapılır?
Covid enfeksiyonuna yönelik etkili olduğu tespit edilmiş kesin bir tedavi yöntemi olmadığından Covid enfeksiyonu ve sonrasında görülen belirtilerin giderilmesinde sıklıkla semptomatik tedaviler kullanılır. Covid enfeksiyonu seyrinde gelişen çeşitli komplikasyonların giderilmesinde altta yatan nedene bağlı spesifik tedaviler uygulanmaktadır.
Covid sonrası, yeni tanımlanan ve üzerine yapılan çalışmaların hız kazandığı bir klinik tanıdır. Hastanelerde daha sıklıkla karşılaşılmakta ve tedavi planlaması yapılmaktadır. Covid sonrası dönemin tedavisinde genellikle meydana gelen fiziksel ve psikolojik sorunların semptomatik verilmektedir. Covid sonrası dönemde görülen belirtileri gösteren kişilerin bir sağlık kuruluşuna başvurması, benzer belirtilere neden olabilen diğer hastalıklardan ayrımının yapılması, gerekli halde kan ve radyolojik tetkiklerin yürütülmesi ve tanının kesinleştirilmesi gerekir.
Covid sonrası dönem olarak değerlendirilen hastalarda mevcut klinik belirtilere göre aşağıdaki tedavi yöntemlerine başvurulabilir:
- Belirtiler genellikle yaşam kalitesini ciddi anlamda olumsuz etkilediğinden yaşam kalitesini artıracak ve iş-okul performansını destekleyecek yaşam tarzı değişiklikleri önerilir. Bu bakımdan sağlıklı ve yeterli beslenme planı yapılması, uygun fiziksel aktivitelerde bulunulması, konsantrasyonu artırmaya yönelik tekniklerden faydalanılması bu öneriler arasında sayılabilir.
- Halsizlik, yorgunluk, kas ağrıları gibi belirtilere yönelik anti-inflamatuvar grupta bulunan ilaç tedavilerinden sıklıkla yararlanılır. Hastaların vitamin ve mineral yönden desteklenmesi temin edilir.
- Solunum güçlüğü, göğüs ağrısı, çarpıntı gibi belirtilerde altta yatabilecek ciddi sağlık problemlerinin araştırılması esastır. Covid sonrası döneme bağlı olduğu saptanan belirtilerde solunumu rahatlatmaya veya çarpıntıyı gidermeye yönelik semptomatik tedaviler uygulanabilir.
- Psikolojik yönden hastanın desteklenmesi, sosyal ortamların teşvik edilmesi, gerekli hallerde ilaç tedavisine başlanması gerekebilir.
Covid Sonrası (Postcovid) Dönem Nedir? Hakkında Sık Sorulan Sorular
Covid enfeksiyonu geçiren kişilerde semptomların beklenen süre aralığından uzun sürmesini, tanım olarak 4 haftadan daha uzun süre belirtilerin sürmesini ifade eder.
Halsizlik, yorgunluk, kas ve eklem ağrıları, ateş, öksürük, nefes darlığı, fiziksel veya mental efor sonrası belirtilerde kötüleşme.