Çocuklarda ve ergenlerde psikiyatrik bozukluklar sıklıkla yetersiz teşhis edilir. Davranış bozuklukları, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), anksiyete ve depresyon, çocuklar ve ergenler arasında en sık görülen akıl sağlığı sorunları arasındadır. Pediyatrik psikiyatrinin amacı, çocukların kendilerine güven duymalarına ve aileleriyle birlikte akıl sağlığını etkileyebilecek faktörleri yönetmeyi öğrenmelerine yardımcı olmaktır.
Pediyatrik Psikiyatri Nedir?
Pediyatrik psikiyatri; çocukların ve ergenlerin davranışsal, duygusal, gelişimsel ve zihinsel sağlık bozukluklarının biyolojik, psikolojik ve sosyal bileşenlerine odaklanan bir uzmanlık alanıdır.
Kapsamlı bir tedavi sağlamak için genellikle pediyatri, gelişimsel pediyatri, nöroloji ve diğer uzmanlık alanları ile işbirliği yapılarak çocuk ve ergen psikiyatrisine ekip yaklaşımı uygulanır. Çocuğun akıl sağlığı hem kendini hem de çevresini etkileyebileceğinden tedavi sürecine ebeveynlerini ve kardeşlerini dahil etmek için aile terapisi verilebilir. Tedavi, genellikle çocuğun ya da ergenin yaşadığı akıl sağlığı sorununun türüne göre belirlenir.
Pediyatrik Psikiyatri Ne İşe Yarar?
Birçok faktör, bir çocuğun duyguları ve bilişsel tepkileri ile ilgili zorluk yaşamasına neden olarak davranışlarını etkiler. Çoğu zaman hem fizyolojik hem de çevresel özelliklerin bir birleşimi, çocuğun etrafındaki dünyaya nasıl tepki vereceğini belirler. Pediyatrik psikiyatri, çocukların karşılaşabileceği zorlukları daha iyi anlamalarına ve günlük yaşamlarında bu zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olur.
Çocukluktaki zihinsel, duygusal ve davranışsal bozukluklar çocukların, ailelerin ve toplulukların sağlığını etkileyebilecek uzun vadeli sorunlara neden olabilir. Bir çocuğun akıl sağlığı sorunlarını en kısa sürede tedavi etmek, onların evde, okulda ve arkadaşlık kurmadaki sorunlarını azaltmalarını ve yetişkinliğe sağlıklı geçmelerini sağlayabilir.
Çocukların akıl sağlığına yönelik yaklaşımlar, tüm çocuklar için akıl sağlığını geliştirmeyi, risk altındaki çocuklara önleyici müdahale sağlamayı ve tanımlanmış bozuklukları olan çocuklara tedavi sunmayı içerir. Terapi yöntemleri, akıl sağlığını iyileştirmenin önemli bir bileşenidir. Sorunların tipine ve ciddiyetine bağlı olarak çocuklar için terapiler ilaç tedavisi ile birlikte uygulanabilir.
Pediyatrik Psikiyatri Hangi Durumlarda Etkilidir?
En yaygın görülen çocuk ve ergen psikiyatrik bozuklukları aşağıdaki gibidir:
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve yıkıcı davranış bozuklukları
- Yaygın kaygı, panik bozukluğu, özgül fobiler, okul reddi, ayrılık kaygısı ve sosyal kaygı dahil olmak üzere kaygı bozuklukları
- Otizm spektrumu ve gelişimsel bozukluklar
- Kaçınan/kısıtlayıcı gıda alım bozuklukları, anoreksiya nervoza ve yeme bozuklukları
- Öğrenme bozuklukları
- Depresyon ve bipolar bozukluk dahil olmak üzere duygudurum bozuklukları
- Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB)
- Karşı gelme bozukluğu (KGB)
- Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
- Psikoz
- Şizofreni
- Okul ve öğrenme sorunları
- İntihar riski ve kendine zarar verme
- Tourette sendromu ve trichotillomania (saç yolma bozukluğu) dahil olmak üzere tik bozuklukları
- Uyuşturucu ve alkol bağımlılığı
Ebeveyn ayrılığı veya boşanması, zorbalık, taşınma ve yeni bir okula başlama gibi dışsal etkenlerden dolayı psikiyatrik bozukluklar oluşabilir. Özellikle çocukluk çağı travmatik stresi, tehlikeli ya da şiddet içeren olaylar nedeniyle ortaya çıkabilir. Her çocuk travma belirtilerini farklı gösterir; belirtiler, daha küçük ve daha büyük çocuklar arasında büyük farklılıklar gösterebilir. Bazı durumlarda, travmatik olaylar çocuğun günlük yaşamını etkileyebilir ve hatta yetişkinliğe kadar uzanabilir.
Çocuklarda ve ergenlerde içsel etkenlerden dolayı da psikiyatrik bozukluklar olabilir. Depresyon, bipolar bozukluk veya şizofreni gibi durumlar genetik kaynaklı olabilir. Şizofreni semptomları yetişkinlerdekine benzer olsa da bu yaş grubunda görülen bilişsel, duygusal ve davranışsal gelişmeler nedeniyle tanı koymak kolay değildir. Semptomlar; düzensiz konuşma, işlev bozukluğu, halüsinasyonlar ve sanrılar içerebilir. Erken teşhis ve tedavi, semptomları kontrol altına almanın yanı sıra psikotik atakları sınırlamaya yardımcı olur.
Pediyatrik Psikiyatri Hangi Yöntemleri Kullanır?
Pediatrik psikiyatride kişiselleştirilmiş bir tedavi planı önemli bir rol oynayabilir. Bunun için bir çocuğun veya ergenin akıl sağlığı durumunu anlamak için kapsamlı bir psikiyatrik değerlendirme gereklidir. Birkaç saat veya birden fazla seans içinde yapılan değerlendirmeler aşağıdakileri içerir:
- Mevcut sorunlara, semptomlara ve endişelere genel bakış
- Ailenin genel sağlık ve akıl sağlığı geçmişi
- Çocuğun sağlığı, fiziksel ve varsa psikiyatrik hastalıkları, tedavi planları veya ilaçları hakkında bilgi
- Çocuğun gelişimi hakkında bilgi
- Çocuğun okul alışkanlıkları, arkadaşları ve yakın aile ilişkileri hakkında bilgi
- Ebeveynler veya veliler ile röportaj
- Kan testleri, röntgen veya özel değerlendirmeler gibi laboratuvar muayeneleri
Çocuklar küçükken, terapinin ebeveyni içermesi yaygındır. Daha büyük çocuklar ise terapistle yalnız görüşebilir. Bazı terapi türleri, tüm aileyle veya çocuğun hayatındaki diğer önemli yetişkinlerle çalışmayı içerir. Bu durumda pediyatrik psikiyatrist, çocuğun durumu hakkında bilgilendirilmesine yardımcı olmak için çocuğun öğretmenleri, aile hekimi, akrabaları ya da diğer ilgili kişilerle iletişim kurmak için ebeveynlerden izin isteyebilir. Böylece bir teşhis koyarak tedavi planını oluşturur.
Ebeveyn odaklı yaklaşımlar tipik olarak ebeveynlerin çocuğun davranışları ve duyguları hakkında terapistle konuşmasını içerir. Çocuklarla yapılan psikolojik terapi, çocuğun duygu ve düşüncelerini ifade etmesine yardımcı olmak için konuşmayı, oynamayı veya diğer etkinlikleri içerebilir. Terapistler ayrıca, ebeveynleri ve çocukları birlikte gözlemleyebilir ve daha sonra tepki vermenin farklı yollarını bulmak için önerilerde bulunabilir.
Terapiler birebir ya da grup halinde uygulanabileceği gibi bunların bir kombinasyonundan da oluşabilir. Tedaviler şunları içerebilir:
- Bireysel terapi
- Aile terapisi
- İlaç tedavisi
- Ebeveyn danışmanlığı
Aile terapisi, yakın aile üyelerinin mevcut sorunlara çözüm bulmaya katılması ile gerçekleştirilir. Ebeveyn danışmanlığı ise çocuklarının sorunlarıyla ilgili olumsuz döngülere giren ebeveynlere, çocuklara nasıl daha etkili ebeveynlik yapabilecekleri konusunda destek sunar.
DEHB, davranış bozuklukları, anksiyete ya da depresyon gibi en yaygın çocukluk akıl sağlığı bozuklukları için davranış terapisi ve bilişsel-davranış terapisi kullanan yaklaşımların semptomları azaltması olasıdır. Ancak her hastanın maruz kaldığı çevresel ve fizyolojik etkenler farklı olacağından, hastaya tanı konulurken ve uygun tedavi seçilirken birçok spesifik faktör göz önünde bulundurulur. Bundan dolayı kapsamlı bir pediyatrik psikiyatri değerlendirmesi olmadan terapiye geçilmemelidir.
Daha az yaygın pediyatrik psikiyatri bozuklukları için farklı terapi yöntemleri kullanılabilir, terapi yöntemleri birleştirilebilir. Psikiyatristin uygun gördüğü durumlarda diğer terapi yöntemleriyle birlikte ilaçlı tedavi kullanılabilir. Gelişimsel bozukluklara sahip çocukların ebeveynlerine daha verimli iletişim ve bakım için danışmanlık verilebilir.
Çocukların yanı sıra ergenler için ek terapi türleri etkili olabilir. Yıkıcı davranış bozukluğu olan ergenler, ailenin birden fazla üyesini içeren ve daha iyi iletişim becerilerine ve çatışmaları çözmenin yollarını öğrenmeye odaklanan bir yaklaşım olan aile terapisine iyi yanıt verebilir.
