İş stresi yalnızca çalışanların sağlığını ve refahını değil, aynı zamanda kurumların üretkenliğini de etkileyen oldukça önemli bir sorundur. Çeşitli nedenlerle görülen iş stresi, genellikle işle ilgili taleplerin kişinin kapasitesini aştığı durumlarda ortaya çıkar. Örneğin iş saatleri ya da sorumluluklar kişinin yönetebileceğinden daha fazlaysa kişi kendini baskı altında hissedebilir. İş arkadaşları, patronlarla çatışma ya da işten çıkarılma gibi nedenler de strese yol açabilir. Bununla birlikte bir kişinin stresli olarak nitelendirebileceği bir durum bir başkası için zorlayıcı da olabilir. Kişinin psikolojik durumu, genel sağlığı ve yaşam biçimi gibi çeşitli faktörler iş stresi yaşayıp yaşamamasını etkileyebilir.
Luthans Örgütsel Stres Nedir?
Örgütsel stres ya da iş stresinin ne olduğundan önce stresin tanımına bakmak gerekir. Stres, kişinin karşılaştığı tehlikeli ya da mücadele etmesi gereken durumlara vücudun verdiği bir tepkidir. Fred Luthans ise örgütsel stresi, “fiziksel, psikolojik ve/veya davranışsal sapmalara yol açan dış koşullara verilen bir uyum tepkisi” olarak tanımlar. Bununla birlikte Luthans stresin her zaman zarar veren, kötü veya kaçınılması gereken bir şey olmadığını belirtir. Stres kaçınılmazdır ancak burada anahtar, kişinin stresle nasıl başa çıktığıdır.
İş stresi, kişinin bilgisi ve yetenekleriyle eşleşmeyen, başa çıkma yöntemlerini zorlayan iş talepleri ya da baskılarla karşılaştıklarında gösterilen tepkidir. Stres çeşitli çalışma koşullarında ortaya çıkabilse de bir çalışan üstlerinden ya da iş arkadaşlarından yeterli destek alamadığı takdirde stresin etkileri kötüleşebilir.
Çağdaş çalışma ortamlarının getirdikleri de iş yerinde baskıyı arttırabilir. Kişisel özelliklere bağlı olarak bu baskı; kişinin daha motive, tetikte, öğrenebilir ve çalışabilir hâle gelmesine katkıda bulunabilir. Ancak bazen bu baskı yönetilemez ya da aşırı hâle geldiğinde strese sebep olur. Bu da çalışanın hem sağlığına hem de iş performansına zarar verebilir.
Örgütsel Stresin Nedenleri Nelerdir?
İş stresi; çalışma sisteminin zayıf olması, meslektaşlar arasındaki çekişmeler, yönetimin kötü olması gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Yapılan araştırmalara göre en stresli iş; çalışanların bilgi ve yeteneklerinin eşleşmediği aşırı taleplerin, herhangi bir seçim ya da kontrol fırsatının ve desteğin çok az olduğu işlerdir. Luthans örgütteki stres kaynaklarını dört ana başlıkta toplar:
İdari Politikalar
- Ücret eşitsizlikleri
- Katı kurallar
- Rekabetçi çalışma ortamı
- Çalışanların sık sık yerlerinin ya da görevlerinin değiştirilmesi
Örgütün Yapısal Özellikleri
- Yükselme imkânının azlığı ya da olmaması
- Rollerin belirsizliği
- Kısıtlayıcı ve güvenilmez çalışma ortamı
- Personeller ya da birimler arasında çatışma
Çalışma Şartları
- Kalabalık çalışma alanı
- Aşırı gürültülü, çok sıcak ya da çok soğuk çalışma ortamı
- Hava kirliliği
- Yetersiz aydınlatma
Organizasyon Süreçleri
- Yetersiz geri bildirim
- Sıkı kontroller
- Yetersiz iletişim
- Cezai değerlendirme sistemi
İs stresi ayrıca yaygın olarak uzun çalışma saatleri, ağır iş yükü, iş için verilen yetersiz süre, kaynak ve ekipman eksikliği, taciz ve iş yerinde yaşanan travmatik olaylar nedeniyle görülür. Bir çalışanın aşağıdaki şu durumlarda iş stresi yaşama olasılığı daha düşüktür:
- İş, çalışanın bilgi ve yeteneklerine uygundur.
- Çalışan, işi ve işi yapma biçimi üzerinde kontrol sahibidir.
- Çalışan amirlerinden ve çalışma arkadaşlarından destek görür.
- Çalışan işini ilgilendiren konularda karar verme ya da alınan karara katılma yetkisine sahiptir.
Örgütsel Stresin Semptomları Nelerdir?
İş stresi; kişide fiziksel, psikolojik veya davranışsal semptomlara yol açabilir.
Fiziksel Semptomlar
- Tükenmişlik
- Kaslarda gerginlik
- Baş ağrısı
- Kalp çarpıntısı
- Uyku problemleri
- İshal ya da kabızlık gibi gastrointestinal rahatsızlıklar
- Dermatolojik sorunlar
Psikolojik Semptomlar
- Anksiyete bozukluğu
- Depresyon
- Sinirlilik hâli
- Karamsarlık
- Cesaretin kırılması ve hevessizlik
- Bunalmışlık veya başa çıkamama hissi
- Konsantrasyon sorunları
- Karar almada zorlanmak gibi bilişsel zorluklar
Davranışsal Semptomlar
- Agresiflik
- İlgisizlik
- Kendini soyutlama
- Ani ruh hâli değişimleri
- Sabırsızlık
- Hayal kırıklıklarına karşı toleransın düşmesi
- Girişkenlikte veya yaratıcılıkta azalma
- İş performansında düşüş
- Devamsızlıkta ya da izin günlerinde artış
- İlişkilerde sorunlar
Bu semptomların yaşanması hâlinde stresin nasıl yönetileceğinin öğrenilmesi ve hatta gerekirse bir uzmandan yardım alınması önemlidir. Aksi takdirde iş stresi daha ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Örgütsel Stres Nasıl Yönetilmelidir?
İş stresi yaşayan bir kişi stresle başa çıkmak için şu adımları izleyebilir:
- İşle ilgili tam olarak hangi faktörün strese yol açtığı tespit edilmelidir. Stres seviyesinin azaltılması için yapılabilecek değişiklikler düşünülerek bunlar uygulanabilir. Gerekirse bu değişiklikler için iş arkadaşlarından ya da amirlerden yardım istenebilir.
- Yaşanılan stres hakkında işverenle ya da insan kaynakları birimiyle görüşme sağlanabilir. Sağlıklı iletişim, kişinin stres seviyesinin azaltılması için çözümler bulunmasına yardımcı olabilir.
- İşle ilgili görevlerin öncelik sırasına göre listelenmesi stresi azaltabilir. Örneğin kişi en dinç olduğu sabah saatlerini daha zor görevler için ayırabilir. Organize bir şekilde hareket etmek, işlerin yapılmasını kolaylaştırarak stresli hissetmenin önüne geçebilir.
- Kişi yalnızca işine değil kendi sağlığına da dikkat etmelidir. Düzenli ve dengeli beslenme takip edilmeli ve düzenli egzersizler yapılmalıdır.
- Çok stresli hissedilen anlarda rahatlamak için meditasyon yapılabilir. Yoga, nefes egzersizleri, sessizlik meditasyonu gibi yöntemler denenebilir.
- Kendine vakit ayırmak ve sevilen aktiviteleri yapmak da stresle başa çıkmakta yardımcı olur.
- Kişi sevdikleriyle kaliteli vakit geçirmeli, hissettiği iş stresi hakkında onlarla sohbet etmeli, bu konu hakkında destek ve öneri istemelidir.
- Alkollü içecekler ya da sigara, stresin azaltılmasına yardımcı olmadığı gibi farklı sağlık sorunlarına da yol açabilir. Aşırı alkol ve sigara tüketiminden uzak durulmalıdır.
- Profesyonel danışmanlık için bir psikoloğa başvurulabilir.
- Tüm yapılanlara rağmen iş stresi bir sorun olmaya devam ediyorsa iş veya kariyer değişikliği düşünülebilir. Bunun için bir kariyer danışmanından ya da psikologdan tavsiye alınabilir.
Örgütsel Stresin Yol Açabileceği Durumlar Nelerdir?
Yapılan araştırmalar, iş stresinin sağlık üzerinde pek çok olumsuz etkisi olduğunu göstermiştir. Örgütsel stresin yol açabileceği sağlık sorunları şunlardır:
Kalp-Damar Hastalıkları
Çalışanların iş sürecinde kontrol yetkisinin olmaması strese neden olan önemli bir faktördür. Yapılan araştırmalar, bu faktörün kardiyovasküler hastalıkların riskini artırdığını öne sürmüştür.
Kas-İskelet Sistemi Bozukluğu
Yapılan çalışmalara göre iş stresinin sırt, omuz, kollar ve ellerde kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları gelişmesi riskini artırdığı düşünülmektedir.
Psikolojik Bozukluklar
İş stresi; depresyon, anksiyete bozukluğu ve tükenmişlik sendromu gibi durumlara yol açabilir. Birçok araştırma, çeşitli meslekler için bu gibi sorunların görülme oranında farklılıkların olmasının nedeni olarak iş stresi seviyelerindeki farklılıkları göstermiştir. Meslekler arasında ekonomik ve yaşam tarzı gibi noktalarda farklılıklar olması da bu sorunlara yol açabilir.
İş Yeri Yaralanması
Konu hakkında daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulsa da stresli çalışma koşullarının iş yeri güvenliği noktasında eksikliklere yol açarak iş yerinde yaralanmalara zemin oluşturduğuna inanılmaktadır.
İntihar, Kanser, Ülserler ve Bozulmuş Bağışıklık Fonksiyonu
Yapılan bazı araştırmalar, çalışma koşullarının stresli olması ile intihar, kanser, ülser ve bağışıklık sorunları arasında bir ilişki olduğunu düşündürmektedir. Ancak yine de konu hakkında daha çok çalışmaya ihtiyaç vardır.
