Çarkıfelek ya da tutku çiçeği olarak da bilinen passiflora, sakinleştirici etkisi ile bilinen ve başta uyku sorunları olmak üzere birçok rahatsızlığa iyi gelen, uzun yıllardır tedavilerde kullanılan bir bitkidir. Bu bitki sedatif (yatıştırıcı ve rahatlatıcı), hipnotik (uyku kesici), anksiyolitik (anksiyete giderici), analjezik (ağrı kesici) ve antispazmodik etkileri ile bilinir. Bitkinin çiçekleri kurutularak çay veya diğer bitkisel takviyeleri yapmak için kullanılabilir.
Passiflora Nedir?
Passifloraceae ailesinin bir üyesi olan passiflora, passiflora incarnata bitkisinin toprak üstü kısımlarının ortak adıdır. Kuzey ve Güney Amerika'ya özgü bir asma bitkisi olsa da Avrupa’da da görülür. Yenilebilir bir meyveye sahip olan bitkinin yaprakları, gövdesi ve çiçekleri bitkisel ilaç yapımında geleneksel olarak kullanılmıştır. Biyoaktif bileşikler içeren bitkinin tıbbi faydalarının apigenin gibi flavonoidlerden geldiğine inanılır.
Uyku bozuklukları ve geçici uykusuzluk ile birlikte stres ve duygudurum bozukluklarının hafif semptomlarının giderilmesine yönelik kullanılabilir. Yüksek oranda, inhibitör bir nörotransmitter olan GABA içerir. GABA reseptörleri, başta bazal ganglionlar ve korteks olmak üzere beyin boyunca dağılır. Bitki; ayrıca flavonoidler, harmala alkaloitleri, maltol, likopen ve bazı flavonoid glikozit bileşenleri dahil olmak üzere birçok aktif bileşen içerir. Flavonoid glikozit bileşenleri; yatıştırıcı, analjezik ve anksiyolitik etkilere sahiptir.
Bitki; kuru, sıvı ve çay gibi çeşitli formülasyonlarda mevcuttur. Ayrıca krem, losyon, sabun gibi kozmetik ürünlerde; yiyecek ve içeceklerde tatlandırıcı olarak kullanılır.
Passiflora Ne İşe Yarar?
Passiflora, aşağıdaki rahatsızlıkların tedavileri için doktor kontrolünde kullanılabilir:
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (ADHD)
- Kardiyak ritim anormallikleri
- Yaygın anksiyete bozukluğu
- Gastrointestinal (GI) rahatsızlık
- Hemoroit, şişlikler ve yanıklar (topikal)
- Uykusuzluk
- Asabiyet
- Nevraljiler
- Afyon yoksunluk belirtileri
- Ağrı
- Adet krampları, âdet öncesi ve menopoz semptomları
Depresyon ve Anksiyete
Depresyon tedavisi için passiflora hakkında çok az bilimsel kanıt vardır. Bitki üzerine yapılan araştırmaların çoğu, kaygı bozukluklarının tedavisine odaklanmıştır. Klinik depresyonu olan kişiler için bir tedavi yöntemi olarak bilimsel açıdan incelenmemiştir.
Bitkide bulunan alkaloitler olan krisin ve benzoflavon, beyindeki bir nörotransmitter olan GABA'nın etkinliğini artırabilir. GABA, beyin tarafından aşırı heyecanı önlemek ve dengeyi sağlamak için kullanılan inhibitör nörotransmitterlerden biridir. Beyindeki hücrelerin aktivitesini inhibe eder. Beyinde uygun seviyelerde bulunduğunda GABA'nın kas gevşetici etkisi de vardır.
GABA’nın etkinliğini artırmanın beyin üzerinde genel bir yavaşlatıcı etkisi olabilir. Beyindeki serotonin gibi psikolojik durumu etkileyebilecek diğer kimyasalları da artırabilir. Bu, genellikle depresyonu olan kişilerin yaşadığı kaygının hafiflemesine yardımcı olabilir. Depresyon menopozla ilişkiliyse, gece terlemeleri ve ateş basmalarını hafifletebilir.
Bitkinin kaygı semptomlarını kontrol etmede etkili olduğunu gösteren çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bir çalışma, daha az yan etkiye sahip olmasına rağmen, bitkinin Oxazepam ilacına benzer etkilere sahip olduğunu bulmuştur. Çocuklarda veya ergenlerde anksiyete için çalışma yapılmasa da bitki genellikle güvenli kabul edildiği ve bitkinin yan etkileri nadir olduğu için bu gruplarda da kullanımı düşünülmektedir.
Kas Gevşetici
Yapılan araştırmalar, bitkinin düz kaslardaki spazmları azaltmasını sağlayan bir antispazmodik olarak etkisini destekler. Bu, kısmen sinir sistemi üzerindeki gevşetici etkilerden kaynaklanır. Kas gevşetici etkilerin harmalin içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
İnsomnia ve Diğer Uyku Hastalıkları
Bitkinin bir kas gevşetici olduğu ve uykuya dalmayı zorlaştıran gerilimi azalttığı bilinmektedir. Özellikle uykusuzlukla ilişkili olan kaygıyı azaltabilir. Çocuklarda iyi bir gece uykusu sağlamak için bile kullanılabilen, hafif bir kaygı önleyici ve hafif yatıştırıcı bir bitkidir. Yapılan bir çalışmada, uyku sorunu yaşayan gönüllüler, yatmadan önce belirli bir süre bir fincan passiflora çayı içmiş ve hepsi uykuda önemli iyileşmeler bildirmiştir.
Kronik uykusuzluğun beyinde, reaktif oksijen türlerinin üretimi ve iltihaplanma nedeniyle hafıza kaybına yol açan değişikliklere neden olduğu kanıtlanmıştır. Bu devam ederse, uykusuzluk Alzheimer hastalığına yol açabilir. Vitexin, bitkinin aktif maddelerinden biridir ve uyku kalitesinin iyileştirilmesinde büyük rol oynar. Bu nedenle, bitki hafızayı ve öğrenmeyi geliştirmeye ve Alzheimer hastalığını önlemeye yardımcı olabilir.
Antioksidan/Anti-inflamatuar Özellik
Passiflora; viteksin, isoviteksin, kemferol, kuersetin, rutin, apigenin ve luteolin glikozitler gibi bileşikler içermesi sayesinde güçlü bir antioksidan etki gösterir. Hem yaprak hem de etanol özü önemli ağrı azaltma ve anti-inflamatuar etkiye sahiptir. Ayrıca indol alkaloidleri, yağ asitleri, sakız, maltol, fitosteroller, şekerler ve eser miktarda uçucu yağ içerir. Özellikle bir bileşik olan kuersetin, kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Bu bileşiğin, vücudu zararlı serbest radikal moleküllerden arındırmada son derece etkili olduğu ve iltihaplanmaya neden olan çeşitli enzimleri inhibe ettiği bulunmuştur. Bu bileşikler, aynı zamanda sinir sistemini gevşeterek sırt ağrısı gibi sinirle ilgili ağrıları hafifletmeye yardımcı olabilir.
Astım
Viteksinin alerjik astımı yönetmede etkili olduğu kanıtlanmıştır. Bu bileşen, bronkoalveolar sıvıdaki eozinofillerin, nötrofillerin ve monositlerin iletimini baskılar. Lökosit infiltrasyonunu, mukus üretimini ve akciğer ödemini azaltır. Plazma IgE seviyesinde de azalma görülür.
Yüksek Tansiyon
Çalışmalar, bitkinin özünü kullanmanın yüksek tansiyonu (hipertansiyon) düşürmeye yardımcı olabileceğini göstermektedir. Günde bir fincan passiflora çayının hafif hipertansiyonu olan kişilerde kan basıncını düzenlemeye yardımcı olabileceği bulunmuştur. Bununla birlikte, tansiyon ilacı kullananların, tansiyonu tehlikeli seviyelere düşürebileceği için bu bitkiyi tüketmemesi önemlidir.
Cilt ve Saç Sağlığı
Bitkinin tohum yağı, Omega 6 (linolenik) yağ asidinin en yüksek doğal kaynaklarından biridir. Bu iyileştirici bileşik, cildin bariyer işlevini geri kazanmasına yardımcı olur. Normal cilt tiplerine göre daha az linolenik aside sahip olduğu tespit edilen akne hastalarına faydalı olabilir. Ayrıca kolajenin parçalanmasını yavaşlatan ve yağ üretimini normalleştiren A vitamini açısından da yüksektir.
Saç derisi ve saç için de faydalı olan tohum yağı, kuru saçı nemlendirir. Anti-inflamatuar özellikleri sayesinde tahriş olmuş saç derisini tedavi etmeye yardımcı olabilir.
Passiflora Nasıl Kullanılır?
Bitkinin çay, sıvı gibi farklı formları için kullanım şekli ve dozaj değişiklik gösterebilir. Bu yüzden en doğrusu doktor kontrolünde kullanımıdır.
Kullanımla ilgili dikkat edilmesi gerekenler arasında alkolün yanı sıra kan sulandırıcı veya antidepresan ilaçlarla birlikte bitkinin alınmaması gerektiğidir. Bitki, ayrıca hamile veya emziren kadınlar tarafından kullanılmamalıdır.
Passiflora Yan Etkileri Nelerdir?
Passiflora da dahil olmak üzere bitkisel takviyeler; reçeteli ilaçlar ya da diğer takviyelerle olumsuz etkileşimlere girebilir. Her zaman bir sağlık uzmanının gözetiminde alınmalıdır. Özellikle doz aşımı, aşağıdaki yan etkileri ortaya çıkarabilir:
- Sedasyon
- Baş dönmesi
- Ataksi
- Hızlı kalp atış hızı gibi kalp ritmi bozuklukları
- Kas gevşemesi
- Uyuşukluk
- Alerji semptomları
- Burun kanaması
- Bilinç bulanıklığı
- Denge ve konuşmada koordinasyon kaybı
- Baş dönmesi
- Karaciğer toksisitesi
- Bulantı ve kusma
- Pankreas toksisitesi
- Vaskülit (kan damarı hastalığı)
Bu belirtiler yan etkiler olarak sıralanmakla birlikte bitkinin kas gevşetici özelliği olduğu ve geleneksel olarak uyku ilacı olarak kullanıldığı düşünüldüğünde sedasyon, kas gevşemesi ve uyuşukluk yaşanması normal olabilir.
Aşağıdaki ciddi yan etkilerin birlikte görülmesi durumunda bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir:
- Hızlı kalp atışları ile birlikte çarpıntı, nefes darlığı ve ani baş dönmesi
- Şiddetli baş ağrısı, kafa karışıklığı, geveleyerek konuşma, şiddetli halsizlik, kusma, koordinasyon kaybı, dengesizlik hissi
- Kas sertleşmesi, yüksek ateş, terleme, kafa karışıklığı, hızlı veya düzensiz kalp atışları, titreme ve bayılacakmış gibi hissetme ile şiddetli sinir sistemi reaksiyonu
- Gözün şişmesi ya da ağrıması, bulanık görme, ışıkların etrafında hareler görme, tünel görüşü gibi ciddi göz rahatsızlıkları
Passiflora, yan etkilerin yanı sıra ilaç etkileşimlerine girdiği için bazı etkilere neden olabilir:
- Bitkinin diğer ilaçlarla bilinen ciddi bir etkileşimi yoktur.
- Bitki, en az 27 farklı ilaçla orta düzeyde etkileşime sahiptir.
- Bitkinin diğer ilaçlarla bilinen hafif etkileşimleri yoktur.
