Travma nedir? Duygusal travmalar nelerdir?
Travma, üzücü bir olayı yaşamanın birey için yaratabileceği zorlu duygusal sonuçları tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Travmatik olayları tanımlamak zordur, çünkü aynı olay bazı insanlar için diğerlerine göre daha travmatik olabilir. Travmatik olaylardan bazıları; birinin öldüğünü görmek veya kendisinin de öleceğini düşünmek, ciddi şekilde yaralanmak veya cinsel şiddete maruz kalmak olabilir.
Travma nedir?
Travma, başa çıkması zor veya bireyin kontrolü dışında olan, çok stresli, korkutucu veya üzücü olaylar yaşadığında ortaya çıkar. Travma her yaşta yaşanabilir ve etkileri olaydan çok uzun bir süre sonra bile devam edebilir. Birçok deneyim travmatik olabilir. Ve her insan travmayı farklı şekillerde deneyimler. Ancak travmaya yol açan bazı deneyimler veya olaylar bazen gruplandırılır ve bir isim verilir. Bu terimler genellikle travmanın belirli gruplardan veya belirli durumlardaki insanları nasıl etkilediğini tanımlar.
Travma türleri:
Çocukluk travması
Çocukluk döneminde travma yaşanmış olabilir. Bu deneyimler, yetişkinlikte ruh sağlığı sorunları yaşama olasılığını artırabilir. Özellikle travmayla baş edebilmek için destek almadıysanız veya uzun bir süre boyunca sürekli olarak travma yaşadıysanız bu durum daha da belirgindir.
Toplu travma
Toplu travma, yaşanan travmatik bir olayın aynı anda çok sayıda insanı etkilemesidir. Ancak bu, olayı yaşayan herkesin aynı şekilde hissettiği veya hepsinin olayı travmatik bulduğu anlamına gelmez. Herkes yine de olayla kendi yöntemleriyle başa çıkar.
Kuşaklararası arası travma
Kuşaklararası travma, bir aile, kültür veya grubun nesilleri boyunca yaşanan bir travma türüdür. Geçmişte yaşanan travmalar, günümüz nesillerinin ruh sağlığını etkiler. Ancak bu etkinin nasıl olduğu her zaman açık değildir. Bazı araştırmacılar travmanın genleri etkileyebileceğini düşünüyor. Ancak travmanın bireyin büyüdüğü ortamı etkilemesi daha olasıdır.
Ahlaki travma
Ahlaki travma, kişi ahlaki, değerlere veya inançlara aykırı bir duruma düştüğünde hissettiği duyguyu ifade eder. Genellikle başkalarının hayatlarıyla ilgili büyük kararlar vermek zorunda kaldıkları durumlarda görülen bir durumdur.
Irksal travma
Irkçılığın zihin ve beden üzerindeki etkisi bazen ırksal travma olarak tanımlanır. Irk travmasının evrensel bir tanımı yoktur. Bazıları bunu, ırkçılıkla karşılaşmanın düşünme, hissetme ve davranış biçimi üzerindeki tüm etkilerini ifade etmek için kullanırken, diğerleri belirli bir semptom kümesini tanımlamak için kullanır.
İkincil travma
İkincil travma, bireyin bir travmaya tanık olduğunda veya onunla yakından bağlantılı olduğunda ortaya çıkar, ancak travmayı doğrudan deneyimlemez. Bazen dolaylı travma olarak da adlandırılır. İkincil travmanın etkileri genel travmaya benzer. Ancak kişi travmadan uzaklaştığında veya onu hayatının tamamen ayrı bir parçası olarak ele aldığını da fark edebilir. İkincil travma yaşamak, diğer travma türleri kadar geçerlidir ve kişiyi aynı derecede etkileyebilir.
Duygusal travmalar nelerdir?
Duygusal travma, derinden üzücü veya rahatsız edici bir olay veya deneyime verilen psikolojik bir tepkidir. Duygusal travma genellikle bir kişinin başa çıkma yeteneğini aşan tek bir olay veya bir dizi olayla karşı karşıya kalması sonucu ortaya çıkar ve kalıcı olumsuz etkilere yol açar. Travma, korku, çaresizlik ve kaygı duygularını uyandırarak kişinin güvenlik ve istikrar duygusunu etkileyebilir. Tek bir olaydan veya devam eden, kronik stresten kaynaklanabilir. Bunlar arasında istismar, ihmal, kayıp veya şiddete tanık olma gibi deneyimler yer alabilir. Farklı deneyimler farklı travma türlerine yol açabilir; örneğin akut, kronik veya karmaşık travma.
Travma belirtileri nelerdir?
Travma, bireyin duygusal, psikolojik ve fiziksel sağlığını etkileyen çeşitli şekillerde kendini gösterebilir. Yaygın duygusal belirtiler arasında kaygı, sürekli üzüntü ve hızlı ruh hali değişimleri yer alırken, bilişsel belirtiler arasında rahatsız edici düşünceler ve konsantrasyon güçlüğü olabilir.
Fiziksel olarak, bireyler uyku bozuklukları, yorgunluk ve açıklanamayan ağrılar yaşayabilirler. Davranışsal değişiklikler genellikle sosyal izolasyon, değişen yeme alışkanlıkları ve başa çıkmak için madde kullanımına artan bağımlılığı içerir. Aşırı uyarılma belirtileri, örneğin abartılı irkilme tepkisi ve aşırı tetikte olma hali de sıklıkla görülür. Bazıları, kendilerinden veya çevrelerinden kopuk hissetme, yani dissosiyasyon yaşayabilir.
Ek olarak, travma, güven sorunları veya başkalarından güvenceye bağımlılıkla karakterize edilen ilişkilerde önemli değişikliklere yol açabilir. Bu belirtileri tanımak çok önemlidir, çünkü bir ruh sağlığı uzmanından destek almak iyileşmeyi kolaylaştırabilir ve etkili başa çıkma stratejileri sağlayabilir.
Travma ile nasıl başa çıkılır?
Travmatik bir olayın ardından bununla başa çıkabilmek için denemeniz ve yapmanız gereken bazı şeyler şunlardır:
Kendinize zaman tanıyın
Travmatik bir olaydan sonra iyileşmek zaman alabilir. Yaşananları kabullenmeniz veya onunla yaşamayı öğrenmeniz biraz zaman alabilir. Birisi öldüyse veya sizin için önemli bir şeyi kaybettiyseniz, yas tutmanız da gerekebilir. Hemen daha iyi hissetmek için kendinize baskı yapmayın.
Olay ve duygularınız hakkında konuşun
Bazı insanlar travmatik bir olaydan sonra, olayı hatırlatan şeylerden kaçınmak ve olanlar hakkında konuşmak istemeyebilir. Ancak araştırmalar, olay ve duygular hakkında konuşmanın kişinin daha dirençli olmasına yardımcı olabileceğini göstermiştir. Anıları ve duyguları görmezden gelmenin insanların kendilerini daha kötü hissetmelerine neden olduğu gösterilmiştir.
Benzer olayı yaşamış diğer kişilerle konuşun
Sizinle aynı travmatik olayı yaşamış veya benzer deneyimler geçirmiş diğer insanlarla konuşmak sizi iyi hissettirebilir. Ancak insanlar aynı olaylara farklı şekillerde iyileşir ve tepki verir. Kendi iyileşme sürecinizi başkasınınkiyle karşılaştırmamaya çalışın. Eğer olaydan etkilenen diğer insanlara destek olabileceğinizi düşünüyorsanız, bu da faydalı olabilir.
Destek isteyin
Travmatik bir olayın etkileriyle başa çıkabilmek için arkadaşlarınızdan, ailenizden veya güvendiğiniz diğer kişilerden destek almak faydalı olabilir. Duygusal desteğin yanı sıra, pratik işlerde de size yardımcı olabilirler veya sadece sizinle "normal" şeyler yaparak zaman geçirebilirler.
Yalnız başına çok fazla zaman geçirmekten kaçının
Başka insanlarla bir arada olmanın, travmatik bir olaydan sonra ruh sağlığınızı olumlu etkilediği gösterilmiştir. Yalnız yaşıyorsanız, travmatik bir olaydan sonra ailenizle veya yakın bir arkadaşınızla birlikte yaşamayı deneyebilirsiniz. Bu mümkün değilse, size yakın kişilerle daha fazla zaman geçirmeye çalışın veya onlarla iletişimde kalın.
Rutininize sadık kalın
Travmatik olaydan önceki rutininize olabildiğince sadık kalmaya çalışın. Olaydan sonra yeme ve egzersiz alışkanlıklarınızın değiştiğini ve uyumakta zorlandığınızı fark edebilirsiniz. Düzenli yemeye, egzersiz yapmaya ve yeterince uyumaya çalışın.
Profesyonel yardım almayı düşünün
Bazı kişiler zorluk yaşadıklarında bir ruh sağlığı uzmanıyla konuşmanın faydalı olduğunu düşünebilirler. Genel olarak, travmatik bir olaydan sonraki ilk ayda, belirtileriniz çok şiddetliyse, profesyonel ruh sağlığı desteği almak faydalı değildir.
Nasıl hissettiğinize dikkat edin
Travmatik bir olaydan sonraki ilk birkaç ay boyunca, zaman içinde nasıl hissettiğinize dikkat edin. İyileşme belirtisi göstermiyorsanız veya kendinizi daha kötü hissetmeye başlarsanız, uzman bir doktorla görüşmelisiniz.
İşvereninizden destek isteyin
İşinizle ilgili travmatik bir olay yaşadıysanız, iş yerinizde size yardımcı olacak destek sistemleri olabilir. Travmatik olayı iş yeri dışında yaşadıysanız, işvereninizin size destek olabilmesi için durumu onlara bildirmeniz faydalı olabilir. Bu, yaşananları onlara anlatmak kadar basit olabilir, böylece nasıl hissettiğinizin farkında olabilirler. Çalışma şartlarınızla ilgili düzenlemeler yapmalarını, örneğin daha fazla travmaya veya yoğun strese maruz kalmamanızı sağlamalarını veya çalışma saatlerinizi ayarlamalarını isteyebilirsiniz.
Dikkatli olun
Travmatik bir olaydan sonra insanların kaza geçirme olasılığı daha yüksektir. Evde ve araba kullanırken dikkatli olun. Travmatik bir olaydan sonra başa çıkma yöntemi olarak alkol veya yasa dışı uyuşturucu kullanmaktan kaçının. Bunlar kısa vadede kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlasa da, uzun vadede iyileşmenize yardımcı olmazlar.
Yaşanan travma ile ilgili çok fazla medya içeriğine maruz kalmayın
Travmatik bir olay yaşadıktan sonra, sosyal medyada veya haberlerde olayla ilgili birçok şey izlemek veya okumak cazip gelebilir. Bu durum özellikle terör saldırıları veya doğal afetler gibi daha çok dikkat çeken olaylar için geçerlidir. Ancak, özellikle bunu yaptığınızda size sıkıntı veriyorsa, olayla ilgili birçok medya içeriğini izlemekten, dinlemekten veya okumaktan kaçınmak en iyisidir.
Travmalar kalıcı mıdır?
Travmalar mutlak kalıcı değildir, ancak etkileri uzun sürebilir. Travmanın kalıcılığı, travmanın niteliği, bireysel dayanıklılık ve mevcut destek sistemleri de dâhil olmak üzere çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilir. Bazı travmatik deneyimler geçici sıkıntıya yol açabilirken, özellikle şiddetli veya kronik olanlar daha kalıcı etkilere sahip olabilir.
Farkındalık, öz bakım ve stres yönetimi gibi başa çıkma stratejilerini uygulamak iyileşmeyi destekleyebilir. Ancak kaçınma davranışları veya sağlıksız başa çıkma mekanizmaları (madde bağımlılığı gibi) travmayı şiddetlendirebilir ve etkilerini uzatabilir. Ayrıca, bazı kişilerde travma, müdahale edilmediği takdirde yaşamı olumsuz etkileyebilecek kalıcı semptomlarla karakterize edilen TSSB'ye yol açabilir.
