Yolculuk boyunca uzun süre oturduğunuzda, yerçekimi sıvıyı bacaklarınızın alt kısmına doğru çeker. Aynı zamanda bacaklar bükülü pozisyonda kaldığı için toplardamarlardaki basınç artar ve bu da şişmeye neden olur. Eğer bu şişlik yalnızca bir bacakta ortaya çıkıyorsa, genellikle o bacakta kan damarları, lenf sistemi ya da yumuşak dokularla ilgili bir sorun olduğu anlamına gelebilir.
Yolculukta neden ödem olur?
Normalde yürürken ya da hareket halindeyken bacak kasları, kanın yukarı doğru pompalanmasına yardımcı olur. Ama uçakta saatlerce oturduğunuzda bu kaslar devre dışı kalır. Sonuç olarak da ayaklarda ve bileklerde sıvı birikimi, yani ödem meydana gelir.
Bununla birlikte, seyahat günü beslenme alışkanlıkları da bu durumu tetikleyebilir. Uçuş öncesi ya da yolculuk sırasında tuz oranı yüksek atıştırmalıklar, hazır yemekler ya da restoran yemekleri tüketmek vücuttaki sodyum dengesini bozar. Bu da vücutta daha fazla sıvı tutulmasına neden olur ve şişlik artar.
Bazı kişilerde ise altta yatan sağlık sorunları (kalp, böbrek, karaciğer, tiroit hastalıkları, gebelik veya damarsal yetmezlik gibi) şişkinliğe yatkınlık yaratabilir. Ama eğer şişlik sadece yolculuk sırasında ortaya çıkıyor ve sonrasında geçiyorsa, bu büyük ihtimalle hareketsiz kalmaktan kaynaklanıyordur ve ciddi bir sağlık sorunu işareti değildir.
Yolculukta tek bacakta ödem olması hangi hastalıkları işaret eder?
Vücut dokularında sıvı birikmesi sonucu şişlik oluşur. Şişliklerin birçok nedeni olabilir. Bazıları acil müdahale gerektirir, bu yüzden mutlaka bir doktora danışmak en doğru adım olacaktır.
İşte yalnızca tek bacakta şişliğe neden olabilecek en yaygın nedenler:
Derin Ven Trombozu (DVT)
DVT, bir bacağın derin damarlarında oluşan kan pıhtısıdır ve tek bacakta şişliğin en ciddi nedenlerinden biridir. Pıhtı kopup akciğerlere giderse, hayati tehlike oluşturabilecek pulmoner emboliye yol açabilir.
DVT belirtileri şunlardır:
- Etkilenen bacakta ağrı
- Şişlik çevresinde ısı artışı
- Kızarıklık veya ciltte renk değişimi
- Bacakta ağırlık veya ağrılı his
DVT acil tıbbi müdahale gerektirir. Bu belirtileri fark ederseniz hemen doktora başvurmalısınız. Ultrason gibi testlerle tanı konur ve pıhtının daha fazla zarar vermemesi için tedavi başlatılır.
Kronik Venöz Yetmezlik (KVY)
KVY, bacaklardaki damar kapakçıklarının düzgün çalışmaması sonucu kanın kalbe geri dönmemesiyle oluşur. Kan bacakta birikince şişlik ve rahatsızlık ortaya çıkar.
KVY belirtileri şunlardır:
- Bacaklarda ağrı veya ağırlık hissi
- Varisli damarlar
- Ciltte renk değişiklikleri veya kalınlaşma
- İyileşmeyen yaralar (ilerlemiş vakalarda)
KVY hayatı tehdit etmez, ancak zamanla rahatsızlık verir. Kompresyon çorapları, yaşam tarzı değişiklikleri ve bazı tıbbi tedavilerle kontrol altına alınabilir.
Lenfödem
Lenf sistemi dokulardaki fazla sıvıyı boşaltır. Eğer bu sistem tıkanır veya zarar görürse, özellikle bir bacakta sıvı birikerek lenfödem oluşabilir. Lenfödem genellikle bazı ameliyatlar, kanser tedavileri, enfeksiyonlar veya lenf bezlerine zarar veren travmalar sonrası ortaya çıkar. Nadiren doğuştan da olabilir.
Lenfödem belirtileri şunlardır:
- Dinlenmeyle geçmeyen sürekli şişlik
- Bacakta sıkılık veya ağırlık hissi
- Zamanla kalınlaşan veya sertleşen cilt
- Tekrarlayan enfeksiyonlar
Lenfödemin kesin bir tedavisi yoktur, ancak kompresyon giysileri, özel egzersizler ve lenf drenaj terapisi ile kontrol altında tutulabilir. Erken tedavi komplikasyonları önler ve hareket kabiliyetini artırır.
Yaralanma veya travma
Bacakta burkulma, zorlanma, kırık veya morarma gibi yaralanmalar da şişlik yapabilir. Genellikle travma anında fark edilir. Bazen ise küçük bir darbe sonrası şişlik ve morluk daha sonra ortaya çıkabilir. Yaralanmaya bağlı şişlikte genellikle:
- Ağrı veya hassasiyet
- Bacağa ağırlık verememe
- Morarma veya kızarıklık olur.
Hafif yaralanmalarda (hafif burkulma veya morluk) dinlenme, buz uygulama, kompresyon ve yüksekte tutma (RICE yöntemi) şişliği azaltır. Ancak şişlik çok fazlaysa veya bacağı hareket ettiremiyorsanız, ciddi bir yaralanma ihtimaline karşı doktora gitmelisiniz.
Enfeksiyon
Bacakta enfeksiyon, özellikle selülit, tek bacakta şişmeye neden olabilir. Selülit, cilt ve yumuşak dokuların bakteriyel enfeksiyonudur. Ciltte kesik veya yarık varsa herkes selülit kapabilir, ancak dolaşımı kötü olanlar ve bağışıklığı zayıf olanlar daha risklidir. Selülit hızla yayılabilir, bu nedenle tedavi edilmelidir.
Selülit belirtileri şunlardır:
- Şişlik, kızarıklık ve ısı artışı
- Ateş veya üşüme
- Hızla yayılan şişlik
Selülit antibiyotikle tedavi edilir. Enfeksiyon şüphesi varsa derhal sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.
Periferik Arter Hastalığı (PAH)
PAH, bacak atardamarlarında plak birikmesi sonucu daralma ya da tıkanma durumudur. Genellikle yürürken bacaklarda kramp veya ağrı yapar. Ancak kan akışı ciddi şekilde azaldığında şişlik de oluşabilir.
PAH belirtileri şunlardır:
- Bacak kaslarında ağrı veya kramp (özellikle aktivite sırasında)
- Etkilenen bacakta soluk veya soğuk cilt
- Zayıf nabızlar
- Yavaş iyileşen yaralar
PAH kalp krizi ve felç riskini artırır. Bu belirtiler varsa doktora gidilmelidir. Kan akışı testleri yapılır ve yaşam tarzı değişikliği, ilaç veya girişimsel tedaviler önerilir.
Diğer şişlik nedenleri
Yukarıdaki nedenler en yaygın olanlardır ancak diğer bazı sebepler de olabilir:
- Baker kisti
- Diz arkasında sıvı dolu kist, bacakta şişlik yapabilir.
- Tümörler
- Nadiren kan damarları veya lenf düğümlerine baskı yaparak şişliğe yol açabilir.
- İlaçlar
Bazı ilaçlar (steroidler, kalsiyum kanal blokerleri gibi) sıvı tutulmasına neden olabilir.
Yolculukta ayak ve bacak şişmesi nasıl tedavi edilir?
Şişliğin birbirinden farklı sebepleri ve tedavisi vardır. Kişiye özel bir tedavi için mutlaka doktora başvurmak gerekir. Evde kendi kendine uygulayabileceğiniz tedavi yöntemleri ise şunlardır:
Yeterince su için
Yeterli sıvı almak şişliği azaltmaya yardımcı olabilir. Vücudunuz yeterince nemli olmadığında, daha fazla sıvı tutma eğilimi gösterir ve bu da şişliğe yol açar. Alkol ve kafeinli içeceklerden kaçınmaya çalışın, çünkü bunlar susuzluğa neden olabilir.
Kompresyon çorabı kullanın
Bazı kişilerde bacaklarda kan kalp yönüne etkin şekilde pompalanmadığı için toplardamar yetmezliği nedeniyle ayaklarda şişlik olur.
Kompresyon çorapları bu durumlarda ve lenfödem nedeniyle, yani lenf sıvısının birikip şişlik oluşturduğu durumlarda etkili olabilir. Ancak, periferik arter hastalığınız varsa kompresyon çorabı önerilmez çünkü kan akışını olumsuz etkileyebilir.
Kompresyon çorapları farklı ağırlık ve basınç seviyelerinde olur. Hafif basınçlı çoraplarla başlayıp, size en iyi rahatlığı sağlayanı bulmak faydalı olabilir. Kalp hastalığınız varsa mutlaka doktora danışmalısınız.
Soğuk epsom tuzu banyosu yapın
Bazı kişiler kas ağrısı için Epsom tuzu (magnezyum sülfat) banyosu yapar ve bu şişlik ve iltihabı azaltmaya da yardımcı olabilir. Epsom tuzunun toksinleri çekip rahatlama sağladığı düşünülür. Ancak, epsom tuzunun doğal ve etkili bir tedavi olduğuna dair yeterli bilimsel kanıt yoktur. Bu yöntemi denemeden önce bir doktora danışmak iyi olur.
Ayaklarınızı kalp hizasının üzerine kaldırın
Uyurken veya otururken ayaklarınızı yastık veya minderle destekleyin. Hamilelik sırasında ayak şişliğini azaltmak için gün içinde birkaç kez bacaklarınızı yukarı kaldırmayı deneyin. Bu, sıvı dolaşımını iyileştirir ve kalbinize binen yükü hafifletir.
Mümkünse uzun süre ayakta durmaktan kaçının
Uzun süre aynı yerde oturmak veya ayakta kalmak ayaklarda şişliğe yol açabilir. Saat başı biraz hareket etmeye çalışın.
Magnezyum açısından zengin yiyecekler ve takviyeler
Sıvı tutulması magnezyum eksikliğinin belirtisi olabilir. Magnezyum içeriği yüksek gıdalar tüketmek magnezyum seviyenizi artırabilir. Bunlar arasında; badem, kaju, ıspanak, patates ve esmer pirinç bulunur. Çoğu yetişkin erkek günlük 410–420 mg, kadınlar ise 310–320 mg magnezyuma ihtiyaç duyar. Diyetiniz yeterli değilse doktor takviye önerebilir. Özellikle böbrek veya kalp hastalığınız varsa, magnezyum takviyesi almadan önce mutlaka doktorunuza danışın. Eksiklik yoksa takviye önerilmez.
Tuz tüketimini azaltın
Sodyum, vücutta sıvı tutulmasıyla doğrudan ilişkilidir. 60 yaş üstü erkeklerde yüksek tuz tüketimi bacak şişliği riskini artırır. Tuz tüketimini azaltmak vücuttaki ve ayaklarınızdaki şişliği azaltabilir.
Sevdiğiniz yiyeceklerin düşük sodyumlu versiyonlarını tercih edin ve yemeklere ekstra tuz eklemekten kaçının. Hazır gıdaların etiketlerini kontrol edin, taze sebze-meyve gibi işlenmemiş ürünleri tercih edin çünkü paketlenmiş ürünlerde genellikle tuz fazladır.
Kilonuzu kontrol edin
Obezite ve ödem arasında artan bir ilişki vardır. Yüksek vücut ağırlığı kan dolaşımını etkileyerek alt ekstremitelerde şişmeye yol açabilir. Ayrıca ayaklara ekstra yük binerek yürürken ağrıya neden olabilir.
Yürümekte zorluk, daha hareketsiz bir yaşam tarzına yol açabilir ve bu da şişlik riskini artırır. Fazla kilolarınızı vermek ayaklarınızdaki yükü hafifletir ve ayak şişliğini azaltabilir. Kilonuzla ilgili endişeleriniz varsa doktora danışın.
Ayaklarınıza masaj yapın
Lenfödem nedeniyle şişmiş ayaklarda masaj etkili olabilir ve rahatlama sağlar. Ayaklarınıza kalbinize doğru bastırarak ve sıkı vuruşlarla masaj yapın. Bu, lenf sıvısının bölgeden dışarı çıkmasına ve şişliğin azalmasına yardımcı olur.
Potasyum açısından zengin yiyecekleri artırın
Potasyum eksikliği yüksek tansiyon ve su tutulumuna katkıda bulunabilir. Diyet kısıtlamanız yoksa, potasyum içeren yiyecekleri tüketmeyi artırabilirsiniz. Potasyum, sodyumun vücutta su tutma etkisini azaltır. Potasyumca zengin bazı yiyecekler; kuru kayısı, mercimek, kabak, patates, kuru fasulye, portakal suyu.
