
Bağışıklık sistemi, virüsler ve bakteriler gibi vücuda giren mikroplara saldırarak onu hastalık ve enfeksiyonlardan korur. Bağışıklık sistemi mikropların vücudun bir parçası olmadığını anlayabilir, bu yüzden onları yok eder. Bir otoimmün hastalık varsa, bağışıklık sistemi yanlışlıkla organların ve dokuların sağlıklı hücrelerine saldırır. Bilim insanları 80'den fazla otoimmün hastalığın tanımını yapmıştır. Bazıları iyi bilinir, örneğin tip 1 diyabet, multipl skleroz, lupus ve romatoid artrit, diğerleri ise nadirdir ve teşhisi zordur. Otoimmün rahatsızlığı olan herkes için ideal bir diyet olmasa da, hastalığa bağlı olarak belirli yiyecekleri sınırlamak veya kaçınmak faydalı olabilir.
Otoimmün nedir?
Otoimmünite, bir kişinin normal bileşenlerine (otoantijenler) karşı yönlendirilmiş antikorların (B lenfositleri tarafından üretilen) ve T lenfositlerinin varlığıdır. Bu nedenle, otoimmün hastalıklarda oto-reaktif lenfositler zararsız bir eşlikçi olmaktan ziyade hastalığın gerçek nedenidir. Otoimmün hastalıklarda, oto-reaktif lenfositler poliklonal (Temel bir grup hücreden gelişen doku ya da yapı) olarak genişler çünkü normalde onları uzak tutan mekanizmalar başarısız olur. Başka bir deyişle, otoimmün hastalıklar bağışıklık düzensizliğinin bir tezahürü olarak düşünülebilir.
Otoimmün hastalıklar nelerdir?
Sağlıklı bir bağışıklık sistemi vücudu hastalıklara ve enfeksiyonlara karşı savunur. Ancak bağışıklık sistemi arızalanırsa, yanlışlıkla sağlıklı hücrelere, dokulara ve organlara saldırır. Otoimmün hastalık olarak adlandırılan bu saldırılar, vücudun herhangi bir bölümünü etkileyebilir, vücut işlevini zayıflatabilir ve hatta yaşamı tehdit edici hale gelebilir. Otoimmün hastalıkların neden ortaya çıktığı kesin olarak bilinmemektedir. Otoimmün hastalıklar ailelerde görülme eğilimindedir, bu da belirli genlerin bazı kişilerde hastalık geliştirme olasılığını artırabileceği anlamına gelir. Virüsler, belirli kimyasallar ve çevresel etkenler, zaten genlerde varsa bir otoimmün hastalığı tetikleyebilir.
Yaygın otoimmün rahatsızlıklar şunlardır:
Addison hastalığı.
Çölyak hastalığı.
Dermatomiyozit.
Graves hastalığı.
Haşimato.
İnflamatuar bağırsak hastalığı (Crohn hastalığı, ülseratif kolit).
Multipl skleroz.
Miyastenia gravis.
Kötü huylu kansızlık.
Reaktif artrit.
Romatizmal eklem iltihabı.
Sjögren sendromu.
Sistemik lupus eritematozus (lupus).
Tip I diyabet.
Otoimmün hastalık belirtileri
Bir otoimmün hastalığın belirtileri, vücudun etkilenen kısmına bağlıdır. Semptomlar, hatalı bağışıklık tepkisinin türüne ve konumuna göre değişecektir.
Yaygın semptomlar şunlardır:
Tükenmişlik.
Sık ateşlenme.
Genel hastalık hissi.
Eklem ağrısı ve şişliği.
Kızarıklık veya döküntü gibi cilt sorunları.
Mide ağrısı veya sindirim sorunları.
Şişmiş bezler.
Ancak bu belirtiler diğer hastalıklar da aynı semptomlara neden olabilir. Otoimmün hastalıkların belirtileri gelip geçebilir. Bir alevlenme sırasında, belirtiler bir süreliğine şiddetli hale gelebilir. Daha sonra, belirtilerin bir süreliğine düzelmesi veya ortadan kalkması anlamına gelen bir remisyon dönemi yaşanabilir.
Otoimmün hastalıklar nasıl teşhis edilir?
Doktorlar genellikle otoimmün hastalıkları teşhis etmekte zorluk çekerler. Çoğunlukla belirli bir otoimmün hastalığın olup olmadığını gösteren belirli bir test yoktur. Semptomlar kafa karıştırıcı olabilir. Bunun nedeni birçok otoimmün hastalığın benzer semptomlara sahip olmasıdır. Kas ağrıları gibi bazı semptomlar birçok başka hastalıkta yaygındır. Bu nedenle hastalığın tanısı için birden fazla test ve doktor ziyareti gerekebilir.
Otoimmün bir bozukluğu teşhis etmek için yapılabilecek testler şunlardır:
Anti-nükleer antikor (ANA) testleri
Vücudun kendi bağışıklık hücrelerine saldıran bir otoantikor olan anti-nükleer antikorların kandaki varlığı tespit eder.
Otoantikor testleri
ANA Testi, Anti ds-DNA Testi, SS-A Antikoru Testi, Anti Scl-70 Testi.
Beyaz kan hücresi diferansiyeli tam kan sayımı (CBC) (WBC diferansiyeli ile CBC)
Beyaz kan hücrelerinin sayısını (lökosit sayısı) ve tiplerini (lökosit diferansiyel) değerlendirir.
Kapsamlı Metabolik Panel (CMP)
Vücuttaki temel elektrolitler, böbrek fonksiyonu, karaciğer fonksiyonu ve bazı vitaminlerin (B12 vitamini ve folat gibi) seviyelerini ölçer.
C-Reaktif Protein (CRP)
Vücuttaki iltihabın varlığını tespit etmek için kullanılır.
Eritrosit sedimantasyon hızı (ESH)
Kandaki kırmızı kan hücrelerinin çökme hızını ölçen bir testtir.
İdrar tahlili
Karaciğer hastalığı, böbrek hastalığı ve diyabet gibi bazı yaygın sağlık sorunlarının tespiti amacıyla yapılır.
Otoimmün hastalıkların psikolojik nedenleri nelerdir?
Stres, özellikle otoimmün hastalıklar söz konusu olduğunda genel sağlığımızı önemli ölçüde etkileyebilen güçlü ve genellikle hafife alınan bir güçtür. Stres bazen bir motivasyon kaynağı olarak hareket edebilse de, kronik ve yoğun stres, özellikle bağışıklık sisteminin hassas dengesini bozarak bir dizi olumsuz sağlık etkisine yol açabilir. Yeni bir araştırma, daha önce stresle ilişkili rahatsızlıklar teşhisi konmuş kişilerde otoimmün hastalıkların görülme sıklığının daha yüksek olduğunu tespit ederek, stresin lupus veya romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklara yol açabileceği ihtimalini gündeme getirdi. Ayrıca, stres şiddetli olduğunda, kalp hastalığı ve diyabet dahil olmak üzere bir dizi hastalığa ve bozukluğa yol açabilir.
Otoimmün hastalıklar nasıl geçer?
Otoimmün hastalıkların tedavisi yoktur, ancak semptomlarını yönetmeye yardımcı olacak tedaviler vardır. Teşhis konulması ve mümkün olan en kısa sürede tedaviye başlanması, ileride daha ciddi hasarların önlenmesine yardımcı olabilir. Tedaviler şunları içerir:
İltihap önleyici ilaçlar
İltihabı ve ağrıyı azaltmak için
Kortikosteroidler
İltihabı azaltmak için. Bazen akut bir semptom alevlenmesini tedavi etmek için kullanılırlar.
Ağrı kesici ilaçlar
Parasetamol ve kodein gibi
Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar
Bağışıklık sisteminin aktivitesini engellemek için.
Fizik tedavi
Hareketliliği teşvik etmek için.
Eksikliğin tedavisi
Örneğin diyabet durumunda insülin enjeksiyonları.
Cerrahi
Örneğin, Crohn hastalığı durumunda bağırsak tıkanıklığını tedavi etmek için.
Bağışıklık sistemini baskılamak için tasarlanmış ilaçların birçoğunun, belirli kanser türlerinin riskinin çok artması gibi ciddi yan etkileri vardır. Bu ilaçların risklerini ve faydalarını doktorunuzla görüşmeniz hayati önem taşır.
Otoimmün tedavi edilmezse ne olur?
Otoimmün bozukluklar tedavi edilmediğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Vücut dokusunda ciddi hasara neden olabilir, kanser ve kardiyovasküler hastalık riskini artırabilir ve genel hareketliliği azaltabilir.
Otoimmünde ne yememeli?
Otoimmün hastalığı olan bireylerde belirli yiyecekler iltihaplanmayı tetikleyebilir veya semptomları kötüleştirebilir. Bu gıdalardan bazıları şunlardır:
İşlenmiş gıdalar ve fast food
İşlenmiş gıdalar ve fast food, yüksek oranda yapay içerik, sağlıksız yağlar ve aşırı sodyum içerirler. Bu faktörler iltihaplanmaya katkıda bulunur ve otoimmün hastalıkları olan kişilerde semptomları yoğunlaştırabilir.
Şeker
Şeker tüketimi, vücuttaki artan inflamasyonla ilişkilendirilmiştir ve bu da otoimmün hastalığı olan kişilerde semptomları kötüleştirebilir. Dahası, aşırı şeker alımı kilo alımına yol açabilir ve metabolik sendrom ve tip 2 diyabet riskini artırabilir, bu durumlar genellikle daha yüksek otoimmün hastalık riskiyle ilişkilendirilir.
Yapay tatlandırıcılar
Diyet sodalarda ve şekersiz ürünlerde yaygın olarak bulunan yapay tatlandırıcılar, şekere göre daha sağlıklı bir alternatif gibi görünebilir. Ancak bu tatlandırıcılar bağırsak sağlığını bozabilir, iltihaplanmaya neden olabilir ve daha tatlı yiyeceklere duyulan isteklere katkıda bulunabilir.
Tuz
İşlenmiş etler, konserve çorbalar ve tuzlu atıştırmalıklar gibi yüksek sodyumlu yiyecekler su tutulmasını teşvik edebilir, kan basıncını yükseltebilir ve iltihaplanmaya katkıda bulunabilir.
Gluten içeren tahıllar
Buğday, arpa ve çavdarda bulunan gluten, otoimmün hastalığı olan kişiler için zorluklar yaratabilir. Özellikle çölyak hastalığı olan kişilerde bağırsak astarında iltihaplanma ve hasarla ilişkilendirilmiştir.
Süt ürünleri
Süt, peynir ve yoğurt gibi süt ürünleri iltihaplanma ile ilişkilendirilmiştir ve bazı kişilerde eklem ağrısı ve sindirim sorunları gibi semptomları kötüleştirebilir.
Aşırı alkol
Aşırı alkol alımı bağışıklık sistemi ve genel sağlık üzerinde olumsuz etkilere sahip olabilir.
Kırmızı et
Yapılan bazı araştırmalar, hayvansal protein açısından zengin bir beslenmenin iltihabı artırabileceğini ve otoimmün bozukluklardan kaynaklanan komplikasyonların artmasına yol açabileceğini göstermektedir. Özellikle kırmızı etin romatoid artrit gibi otoimmün durumlarda iltihabı kötüleştirdiği gösterilmiştir.
Kızarmış yiyecekler
Kızarmış yiyecekler, iltihaplanmaya yol açan doymuş yağ açısından zengin olma eğilimindedir. Doymuş ve trans yağ gibi yağlar bağışıklık sistemini olumsuz etkileyerek otoimmün hastalıklarda daha kötü sonuçlara yol açabilir.
Bazı sebzeler
Domates, biber, patates ve patlıcan gibi sebzeler, bazı otoimmün hastalıkları olan kişilerde iltihaplanmaya ve eklem ağrısına katkıda bulunabilen solanin adı verilen bir bileşik içerir.
Araştırmalar, Akdeniz diyetinin iltihap giderici etkiye sahip olduğunu ve bağırsak sağlığının iyileşmesiyle ilişkili olduğunu gösteriyor.