Hepatit A’ya gelişmemiş ülkelerde ve hijyenik olmayan bölgelerde sıkça rastlanmaktadır. Karaciğer viral enfeksiyonlarından biri olan Hepatit A, bulaşıcı hastalıklar arasında bulunmaktadır. Bulaşıcı özelliği bulunan bu hastalığı geçiren kişilerin dikkat etmesi gerekenler vardır. Bazı meslek gruplarında çalışanlar ve karaciğer rahatsızlığı bulunanların risk grubunda olduğu bu hastalığın aşısı, tedavisi ve belirtilerini bu makalede okuyabilir ve hastalık hakkında bilinmesi gereken detayları öğrenebilirsiniz.
Hepatit A Nedir?
Hepatit A virüsü (HAV) bulaşması sonucu ortaya çıkan Hepatit A hastalığı bir karaciğer enfeksiyonudur. Halk arasında sarılık olarak da bilinen Hepatit A, kronik enfeksiyona neden olmayan bir hastalıktır. Ancak son yıllarda birkaç gün içinde karaciğer yetmezliğine neden olacak kadar hızlı seyreden hastalar bildirilmektedir.
Hepatit A, insandan insana bulaşıcı bir hastalıktır. Enfekte olmuş kişilerin dışkıları ile temas ve hijyen ile doğrudan bağlantılı olan Hepatit A, sosyoekonomik duruma ve bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre yılda 1,4 milyon Hepatit A vakası görülmektedir. Gelişmeye yakın ülkelerde Hepatit A virüsüne yakalananların sayısı daha fazlayken gelişmiş ülkelerde sosyo-ekonomik düzeyinin yükselmesine bağlı olarak daha az görülmektedir. Türkiye ise dünya sıralamasında orta düzeydedir. Ülkemizde yaşanılan bölgeye ve yaşa göre %7.8 ila %88 gibi farklı oranlarda gözlenmektedir.
Hepatit A Belirtileri
Hepatit A virüsünün bulaşmasından sonra belirtilerin ortaya çıkması inkubasyon dönemi denen 2 ila 6 hafta arasında değişmektedir. Hastalık 2 aydan daha az sürebileceği gibi etkilerini 6 aya kadar görmek mümkün olabilmektedir.
Çocuklarda ise genellikle Hepatit A belirtileri görülmeyebilir ve bu yüzden de hastalığı daha çabuk yayabilirler. Ancak yetişkinlerin birçoğu belirtiler ile Hepatit A olduğunu anlayabilmektedir. Hepatit A’nın yaygın olarak görülen belirtileri şöyledir:
- Sarılık (gözlerde ve ciltte sararma)
- Halsizlik ve yorgunluk
- İştah kaybı
- Karın ağrısı ve ishal (genellikle çocuklarda)
- Ateş
- Kilo kaybı
- Koyu renkli idrar
- Dışkı renginin açılması ve çamurlaşması
Hepatit A Nasıl Bulaşır?
Hijyen şartlarının kötü olduğu yerlerde Hepatit A’nın bulaşma riski oldukça fazladır. Hepatit A, enfekte olmuş kişilerin dışkılarıyla temas edilmesi halinde bulaşmaktadır. En çok çıplak elle yiyecek servisi yapan enfekte kişinin ellerini düzgünce yıkamaması sebebiyle de bulaşabilecek Hepatit A; su, gıda ve eşya gibi birçok şey ile bulaşabilmektedir. Hamilelerin geçirdiği viral enfeksiyonlar sırasında virüs ya da virüse ait parçaların kana karışma durumu yaşandıysa doğum sırasında anne kanı ile plasentanın ayrımında virüs fetal dolaşıma geçebilir. Bu durum anne dışkının teması ile de mümkün olabilmektedir. Ender de olsa Hepatit A virüsünün kan yolu ile de geçebileceği kanıtlanmıştır.
Kişiden kişiye bulaşmaması için ise bazı korunma yöntemleri bulunmaktadır.
- Sadece kalabalık ortamlarda değil evde de hijyen kurallarına uyulmalıdır.
- Ellerin su ve sabun ile iyice yıkanması gerekmektedir.
- Enfekte olan kişinin dışkısının bulaştığı çamaşır, havlu gibi eşyalar ile temasta bulunulmamalıdır.
- Bebek altı değiştirmeden sonra eller mutlaka yıkanmalıdır.
- Gıda sektöründe çalışan kişiler düzenli kontrollerden geçirilmelidir.
- Besinlerin çiğ ya da az pişmiş olarak yenmemesi gerekmektedir.
- Yeşilliklerin bol su ile yıkanması, sebze ve meyvelerin soyularak yenmesine dikkat edilmelidir.
- Sadece güvenli sular içilmelidir.
- Çiğ kabuklu deniz ürünleri tüketilmemelidir.
- Kuyu veya depo suyu kullanılan yerlerde sular mutlaka klorlanmalıdır.
- Çöpler etrafa atılmamalı, çöp kutularına ağzı kapalı bir şekilde bırakılmalıdır.
- Klorlanmamış ve kirli havuzlara girilmemelidir.
- Enfekte olan kişi ile cinsel temasa girilmemelidir. (özellikle anal yolla)
Hepatit A virüsünü kapmaya eğilimli olan kişiler de mevcuttur. Bu kişilerin yukarıdaki korunma yöntemlerine daha dikkat etmesi gerekmektedir.
- Hepatit B veya C gibi diğer karaciğer hastalıklarına sahip olanlar
- 50 yaş üstü kişiler
- HIV/AIDS hastaları
- Pıhtılaşma bozukluğu yaşayanlar
- Organ ve kemik iliği olacak olan kişiler ve donörler
- Hepatit A’nın yaygın olduğu bölgelere seyahat edenler
- Eşcinsel ve biseksüller
- Kanalizasyon çalışanları
- Sağlık çalışanları
- HAV ve dışkı ile ilgili laboratuvar çalışanları
- İnşaat işçileri
- Bakımevi çalışanları
- Hapishane ve ıslah evi çalışanları
- Kreş ve yuvalarda çalışanlar
- Uyuşturucu kullananlar
Hepatit A Testi
Hepatit A testi virüsün neden olduğu enfeksiyonu belirlemek için yapılmaktadır. Koldaki bir damardan kan alarak yapılan bu testte IgM ve IgG seviyesine bakılmakta ve kişinin aşı olup olmayacağı belirlenmektedir. Test aynı zamanda aşı olan kişilerin aşıya cevap verip vermediğini anlamak için de yapılmaktadır. Bu testi sadece virüse maruz kalanlar değil kronik karaciğer rahatsızlığı olanların da yaptırması gerekmektedir.
Hepatit A Tedavisi
Hepatit A tedavisi için özel bir yöntem bulunmamaktadır. Hepatit B ve C’nin aksine, akut / fulminan seyir denen ve karaciğer yetmezliği ve karaciğer nakli gereği ile sonlanan tablo, Hepatit A’da çok daha az görülmektedir. Bunun yanı sıra tedavide kullanılan ajanlar etkene yönelik olmaktan çok karaciğere destek amacını taşır. Kronikleşme denen tablo da benzer şekilde B ve C Hepatitte daha çok olduğu için virus tedavi edici ilaçların burada yeri yoktur. Hastaların büyük bir çoğunluğuna ev istirahati verilmekte ve belirli aralıklarla izlenmektedir. Bu süreçte hastaların aç kalmayacak şekilde beslenmesi ve sıvı alımına dikkat edilmesi önerilmektedir. Çok özel bir diyet programının uygulanmadığı iyileşme sürecinde hastanın az yağlı ve sindirimi kolay yiyecekler tüketilmesi tavsiye edilmektedir. Alkolden kesinlikle uzak durması gereken hastaların doktorun verdiği ilaçlar dışında başka ilaç kullanmaması gerekmektedir. Hasta aynı zamanda iyileşme sürecinde evdeki diğer kişiler ile çok fazla temas halinde olmamalı ve hijyen kurallarına dikkat etmelidir.
Hepatit A belirtileri ile bazı hastalar kısa süreliğine hastanede gözetim altında tutulabilmektedir. Bu sürede etkene yönelik eğil de ortaya çıkan bulguların giderilmesine yönelik olarak hastanın kusma ve bulantı gibi şikayetleri için serum tedavisi uygulanmaktadır.
Hepatit A Aşısı
Ölü virüsten oluşan Hepatit A aşısı, uzun süreli koruma için 18 ay ve 2 yaş döneminde 2 doz halinde verilmektedir. Aşı, yapıldıktan 15 gün sonra koruyucu etkisini göstermektedir. Bu aşıdan sonra ömür boyu Hepatit A virüsünden korunmak mümkündür. Ancak aşı, Hepatit B ve Hepatit C’den korumamaktadır. Çünkü hepatit virüsleri birbirinden farklıdır.
Ülkemizde bebeklik dönemindeki rutin aşı takviminde yer alan Hepatit A aşısını erişkinlerin vurdurması için ise önce kan tahlili yaptırması ve bağışıklığı olup olmadığını kontrol ettirmesi gerekmektedir. Özellikle riskli bölgelere gidecek kişiler bu konuda önlemini alıp daha sonra seyahat çıkmalıdır. Gebelerde ise aşının güvenli olup olmadığı konusunda kesin bir kanıt bulunmamaktadır. Bu yüzden hastalık ciddi seviyede olmadıkça aşı yapılmamalıdır.
Hepatit A geçirmiş kişilerin vücutlarında antikorlar üretilmektedir. Bu antikorlar kişiyi ömür boyu koruyacağı için bir daha virüsü kapmaz yani tekrardan aşı yaptırmasına gerek yoktur.
Hepatit A aşısı Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık merkezlerinde yapılmaktadır. Hepatit A aşısı; difteri, çocuk felci, tetanos, tifo, kuduz gibi farklı aşılar ile de uygulanabilir. Sadece aşılar aynı anda farklı bölgelere vurulmaktadır.
Hepatit A aşısının ciddi bir yan etkisi gözlenmemiştir. Lokal olarak sadece enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık ve hassasiyet oluşabilmektedir. Bu yan etkiler çocukların %15-20’inde, yetişkinlerin ise %56’sında görülmektedir. %10’luk bir oranda ise bazen ishal, ateş, kusma ve yorgunluk olabilmektedir.