Şarbon Nedir ve Nasıl Bulaşır? Şarbon Hastalığı Belirtileri

Antraks olarak da bilinen şarbon hastalığı, bacillus anthracis bakterisinin neden olduğu bir hastalıktır. Şarbon hastalığı, insandan insana veya hayvandan hayvana bulaşmaz. Enfekte olmuş hayvan ya da hayvan ürünleri ile temas etmek veya şarbon bakterisini solumak ile bulaşan şarbon hastalığı, bulaşma yöntemine göre farklı belirtiler gösterir. Dönemsel olarak Türkiye gündeminde önemli yer tutmasının yanı sıra, biyolojik silah olarak da tehdit unsuru olarak görülen şarbon hastalığından korunmak için risk grubundaki kişilere aşı yapılmaktadır. Penisilin ise şarbon hastalığında kullanılan ilk tedavi yöntemidir.

Şarbon Hastalığı Nedir?

Bacillus anthracis bakterisinden gelişen şarbon koyun, sığır ve keçi gibi ot yiyen hayvanların hastalığıdır. Şarbon bakterisi; derin yara ile temas, sindirim sistemi ya da solunum yolları ile enfekte olmuş hayvanlardan insana bulaşabilir. İnsan vücuduna girdikten sonra üremeye devam eden ve toksin salgılayan şarbon hastalığı, tedavi edilmediğinde ölümcül hale gelebilir. Erken teşhis sonrasında, kişinin hastanede gözetim altına alınması ve antibiyotik tedavisi uygulanması ile iyileşmesi mümkündür.

Şarbon hastalığı, toplumda kitlesel ölümlere sebep olmamış olsa da dünya tarihine geçen önemli hastalıklardan biridir. Eski Mısır ve Mezopotamya’da beşinci veba olarak da bilinen şarbon hastalığı, günümüzde hayvanlardaki şarbonun azalması ile doğru orantılı olarak nadiren görülmeye başlamıştır. Gelişmiş ülkelerde daha az görülse de Afrika, Güney Amerika ve Asya gibi bazı ülkelerde halen şarbon hastalığına rastlanmaktadır. Ülkemizde ise şarbon hastalığı endemik bir hastalık olarak kabul edilir fakat görülme sıklığı oldukça azalmıştır. Doğu Anadolu Bölgesi başta olmak üzere birçok şehirde görülebilen şarbon hastalığı, 2017 yılında sadece 37 insanda ortaya çıkmıştır. Ancak bu rakam, o yıl içerisinde Avrupa ülkeleri arasında görülen en yüksek hasta sayısıdır.

Şarbon Hastalığı Belirtileri

Şarbon bakterisinin vücuda giriş yoluna göre hastalığın belirtileri farklılık gösterir.

Deri Şarbonu

Şarbon hastalığının en sık görülen tipi deri şarbonudur ve insan şarbonu vakalarının %95’ini oluşturur. Bakteri sporları; çizik, kesik ve kaşıma gibi deri bütünlüğünün bozulduğu bölgelerden deriye girer. Şarbon belirtisi ise ortalama 1-2 gün içerisinde ortaya çıkar. Genellikle yüz, boyun, kol ya da ellerde kaşıntılı ve küçük bir lezyon gelişerek 1-2 günde siyah ve şiş bir yaraya dönüşür. Yaranın görüntüsü sebebi ile deri şarbonuna “kara çıban” da denir.

Lezyonların yanı sıra bazı hastalarda kas ağrısı, baş ağrısı, halsizlik, yorgunluk, kusma ve ateş de gözlemlenmiştir. Deri şarbonu, boğaz ve yakın çevredeki lenf bezlerinde şişme yapabileceği gibi bazen solunumu etkiler. Bu tipteki şarbon hastalığı genellikle tedavi edilebilir, fakat tedavi edilmediği durumlarda ölüm oranı yüzde 20 civarıdır.

Sindirim Sistemi Şarbonu

Sindirim sistemi şarbonu, şarbonlu etlerin az pişirilmiş veya çiğ şekilde yenmesi ile bulaşır. Şarbon hastalığının sindirim sistemindeki gelişimi genellikle bağırsak, ağız veya boğazda gerçekleşir. Şarbonlu gıdanın tüketilmesinin ardından 2-5 gün içerisinde besin zehirlenmesi ile belirti gösteren hastalık; iştahsızlık, ateş, karın ağrısı, kanlı kusma, kanlı ishal ve bulantı ile devam eder. Ağız veya boğaz kısmındaki bakteriler üzeri beyaz kaplı bir yara oluşturarak yutma güçlüğü ve boğaz ağrısına sebep olur. Erken dönemde teşhis koymak zor olabileceği için sindirim sistemi şarbonu ölümcül hale gelebilir.

Akciğer Şarbonu

En tehlikeli şarbon türü akciğer şarbonudur. Havaya geçmesinden sonra bakterinin solunması durumunda bulaşan akciğer şarbonu, 2-5 gün içerisinde belirti verir. Ateş, öksürük, nefes darlığı, menenjite neden olup sonrasına komaya sokabilecek kadar hızla ilerleyen hastalık, tedavi edilmezse ölümcül olur. En tehlikeli tür olan akciğer şarbonu, ağır yöntemlerle tedavi edilse bile yüzde 55 oranında ölümle sonuçlanmıştır.

Şarbon Nasıl Bulaşır?

Enfekte hayvanlardan doğrudan ya da dolaylı olarak insana da bulaşabilen şarbon hastalığı, bulaşma kaynaklarına göre tarımsal, endüstriyel, laboratuvar ve biyolojik silah olmak üzere dört gruba ayrılır. Tarımsal şarbonda bakteriler hayvana doğrudan temas edilmesiyle insana bulaşır. Türkiye’de en sık görülen bulaşma yolu bu şekildedir. Endüstriyel şarbon, bakteri sporlarını taşıyan hayvanların kılı, yünü, derisi ve kemiklerinin sanayide işlenmesi sırasında bulaşır. Laboratuvar kaynaklı şarbon nadiren görülse de ciddi salgınlara yol açabilir. Laboratuvar ortamlarında ya da yapay koşullarda şarbon bakterisinin kolayca üretilmesi biyolojik silah olarak kullanılmasına sebep olabilir; bu da bir bulaşma yoludur.

Şarbon aynı zamanda bir meslek hastalığıdır. Veterinerler, mezbaha çalışanları, hayvancılıkla uğraşanlar, kasaplar, laboratuvar çalışanları, acil yardım ve sağlık personelleri, posta ve paketleme çalışanları şarbon hastalığı için risk grubundadır.

Şarbon İnsandan İnsana Bulaşır mı?

Şarbon, bulaşıcı hastalıklar kategorisinde olsa da insandan insana veya hayvandan hayvana bulaşmaz. Grip veya nezle gibi öksürme, hapşırma, geçici temas ile bulaşıcı olmayan şarbon hastalığı, ancak şarbon hastası olan kişinin yaralarına değme sonucunda bulaşabilir.

Şarbon Bakterisi Kaç Derecede Ölür?

Dayanıklılığı sebebiyle biyolojik silah olarak da kullanılan şarbon bakterisi, uygun ortamlarda çoğalır ve koruyucu kılıf oluşturarak yıllarca yaşamaya devam edebilir. Soğuk, sıcak, kuruluk, kimyasal dezenfektanlar, yüksek ve düşük pH, ultraviyole ışınlarına karşı oldukça dirençli olan şarbon bakterisinin öldürülmesi için çok yüksek bir ısıya maruz kalması gerekir. Örneğin, hayvan derilerinin işlenmesi sırasında ancak 95°C’de 24 saat boyunca bekletilen ürünler şarbon bakterisinden arındırılabilir. Bu arındırmanın bütün bakterileri yok etmeme ihtimali olduğu da göz önünde bulundurulmalıdır.

Şarbon Sütten Bulaşır mı?

Şarbon bakterisi hayvanların sütüne de geçer. Hastalığın son döneminde süte hayvanın kanı da karışabilir. Bu durumlarda hayvanın sütünün sağılmasının mümkün olmaması sebebiyle süt ile şarbon hastalığı bulaşmaz. Kaynatma işlemlerinden geçmiş ve pastörize edilmiş süt ve süt ürünleri bulaştırıcı özellik taşımadığı için güvenle kullanılabilir.

Şarbon Aşısı

Hayvanlar ve insanlar için farklı şarbon aşısı kullanılır. Hayvanlarda kullanılan aşıda hastalık özelliği azaltılmış canlı bakteriler bulunurken, insanlara yapılan aşıda herhangi bir bakteri bulunmaz ve bu aşı şarbon hastalığına neden olmaz.

Şarbon aşısı genel bir uygulama olmadığı için sadece gerekli durumlarda yapılır. Aşı; 18-65 yaş arasındaki bacillus anthracis bakterisi ile çalışan bilim insanlarına, enfekte olan hayvanlar ile temasta bulunanlara ve Savunma Bakanlığınca belirlenmiş askeri personellere uygulanır.

Şarbondan etkilenme riski tespit edildiği durumlarda şarbon aşısı uygulanabilir. İlk dozdan 1 ve 6 ay sonra, 2 kere daha aşı tekrarlanır. Ancak bağışıklığın devam etmesi için 6. aydan sonra 12 ve 18. aylarda 2 doz daha uygulanması ve daha sonrasında da yıllık olarak pekiştirme dozları uygulanması önerilir.

Şarbon hastalığına yakalanmış, 18-65 yaş arasındaki bireylere enfeksiyon sonrasında da aşı yapılabilir. Bu durumda aşı, enfeksiyon sonrasındaki bir ay içinde 3 doz uygulanır. Tedavinin devamında ise 60 günlük bir antibiyotik kürü uygulanır. Ciddi alerjik olanlar, hamileler, antraks aşısında alerjiklere hassas olanlar ve ağır hastalık geçiren kişilerde aşı sonrasında yan etkiler görülebilir. Bu gruplardaki kişilerin aşı öncesinde kesinlikle doktora danışmaları gereklidir.

Şarbon Tedavisi

Şarbon tedavisinin başarılı sonuç vermesi için hastalığın belirtilerini gösteren kişilerin en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurması gerekir. Şarbon tedavisi için penisilin veya alternatif antibiyotikler kür şeklinde kullanılır.

Antitoksin tedavisi ise şarbon tedavisinde doktorlar tarafından tercih edilen bir diğer yöntemdir, fakat bu tedavi yöntemi günümüzde deneysel olarak kabul edilir. Ayrıca antitoksin tedavisi sadece şarbon hastalığının erken evresinde, bakterinin kendisini değil aktive ettiği toksinleri yok etmek için uygulanır.

Deri şarbonunda, yaranın iltihaplanması ile sepsis söz konusu olabileceği için cerrahi müdahale önerilmez. Antibiyotikli merhemler de bu durumda etki etmediği için kullanılmaz. Lezyonlara sadece pansuman yapılır ve ardından gazlı bez ile kapatılır. Uygulama yapacak olan sağlık personelinin ise gerekli tüm korunma metotlarını izliyor olması gerekir.