Göz Tembelliği

Göz tembelliği adıyla bilinen ambliyopi, bir gözün diğer gözden daha az görmesi anlamına gelir. Sebebi, genellikle çocukluk döneminde gözdeki görme fonksiyonunda ortaya çıkan bir anomalidir. Zayıf olan gözde sağa ya da sola kaymaya neden olabilir. Nadiren de olsa iki gözde birden ortaya çıkabilir. Çoğunlukla gözlük, kontakt lens ve bir gözün kapatılması ile yapılan tedaviyle düzeltilebilir.

Göz Tembelliğinin (Ambliyopi) Nedenleri Nelerdir?

Göz tembelliği, sıklıkla 3-5 yaş arası çocukluk döneminde karşılaşılan bir bozukluktur. Erken dönemde fark edilmesi halinde düzeltilmesi mümkündür. Ambliyopide; bir gözün diğerinden daha az görmesi ya da her iki gözün de az görmesi ile ortaya çıkar.

Çocukluk döneminde ortaya çıkan bu rahatsızlıkta zayıf olan göz, diğerine göre daha az uyaran alır ve zamanla beyin az gören gözden gelen görüntüyü ihmal etmeye başlar. Çocuklukta görmeyi engelleyen herhangi bir durum göz tembelliğine yol açabilir. Bunların başında; göz kaslarındaki dengesizlik, göz kapağında düşüklük, gözler arasında görüş netliğindeki farklılıklar, katklarakt ve kalıtsal genetik anomaliler gelir.

Göz kaslarındaki dengesizlikten kaynaklanan göz tembelliğinde genellikle düz bakışta gözlerin pozisyonu da etkilendiğinden, gözde içe ya da dışa doğru kayma meydana gelir; bu da gözlerin bir arada çalışmasını olanaksız kılar. Zamanla kayan gözden gelen görüntüyü beyin ihmal etmeye başlar ve bu durum kayan göz ambliyopisinin ortaya çıkmayası ile sonuçlanır.

İki göz arasındaki kırma kusurunun farkı 1,5 dereceden fazla ise kırma kusuru daha yüksek olan gözde tembellik gelişme olasılığı yüksektir. Aynı şekilde iki gözde de doğuştan yüksek dereceli kırma kusuru var ise özellikle 3 ile 5 yaş arası tespit edilmeyip gözlük kullanılmadıysa; her iki gözde de tembellik gelişme olasılığı mevcuttur. Bu duruma refraktif anizometropi ambliyopi adı verilir. Çocukta görme bozukluğu tespit edildiğinde, kontakt lens ya da gözlük kullanımı ile ambliyopinin ilerlemesinin gelişiminin önüne geçilebilir. Bazı durumlarda çocuklarda hem göz kası dengesizliği hem de görme bozuklukları bir arada gözlemlenebilir.

Daha az karşılaşılmakla birlikte, gözde görmeyi etkileyen katarakt benzeri bir durumun olması da ambliyopiye yol açabilir. Bu, acil tedavi gerektiren ve ilerlemesi halinde görme kaybına yol açabilen bir durumdur. Bu yüzden çocuğun görüşünde herhangi bir bozukluk fark edildiğinde, ilerde oluşacak daha büyük sorunların önüne geçilmesi için hemen bir göz doktoruna başvurulması gereklidir.

Göz Tembelliğinin Belirtileri Nelerdir?

Göz tembelliği çocuklukta 3-6 yaş arası ortaya çıktığı için belirtilerin farkına varmak zor olabilir. En sık karşılaşılan belirtiler şunlardır:

• Çocuğun nesnelerin ne kadar uzak ya da yakında olduğunu tanımlamakta zorluk çekmesi (Derinlik algısında bozulma)
• Bir gözde şaşılık ya da kapanma
• Gözleri kısma
• Bir şey izlerken ya da okurken başı sürekli aynı yöne çevirme

Çocukların kendilerini ifade edemedikleri durumlarda, ailenin çocuğu dikkatle izlemesi önemlidir. Çocukta; gözlerin bir arada hareket etmemesi, el-göz koordinasyonunda problem ya da şaşılık (gözde kayma) gibi bir durum tespit edildiğinde, görmede kalıcı bir bozukluk oluşmaması için hemen göz hekimine başvurup tedaviye başlanmalıdır.

Kimler Risk Altındadır?

Göz tembelliği; prematüre ya da küçük doğan bebeklerde, ailesindeki diğer kişilerde göz tembelliği olan ve gelişimsel bozukluklara sahip çocuklarda daha çok görülür.

Göz Tembelliği Tanısı Nasıl Konur?

Çocukluk döneminde gelişen hastalıklarda, özellikle konuşma dönemi öncesinde, çocukların kendi rahatsızlıklarını anlatmaları zordur; kendilerince bazı yöntemler geliştirerek rahatsızlığın üstesinden gelmeye çalışırlar. Bu sebeple ailelerin, çocuklardaki davranış değişikliklerine karşı hassas ve dikkatli olmaları gerekmektedir.

Göz tembelliğinde herhangi bir ağrı ya da acı hissi olmadığı için çocuklar bu rahatsızlığı ifade edemeyebilir. Ailelerin; çocuklarında el-göz koordinasyon problemleri, yakını ya da uzağı göremediğine dair herhangi bir belirti (televizyona, kitaba çok yaklaşma, okumaktan kaçınma, okul çağında ise derslere karşı ilgisizlik, bir şey okur ya da izlerken başı bir yana doğru çevirme ihtiyacı vb.) görmeleri halinde, şaşılık ya da gözlerde kayma gibi diğer belirtileri aramadan bir göz doktoruna başvurmasında fayda vardır.

Göz tembelliği tanısı göz muayenesi ile konur. Muayenede gözlerde herhangi bir kayma, gözlerden biri ya da her ikisinde herhangi bir görme bozukluğu olup olmadığına bakılır. Bazı durumlarda gözbebeğini büyütme amaçlı bir damla kullanılabilir; bu damla görüşte bulanıklığa yol açar. Ancak üç dört saat içerisinde damla etkisini yitirir ve bu bulanıklık kaybolur.

Konuşma çağı öncesindeki çocuklarda göz muayenesinde;

• Konuşma çağı öncesindeki çocuklarda göz muayenesinde, görme aksını engelleyen durumların olup olmadığını ve çocuğun koordine bir şekilde iki gözüyle bir nesneyi takip edip, edemediği kontrol edilir.
• 1 yaş muayenesinde otorefraktometre ya da skiaskopi ölçümü yapılarak yüksek derece kırma kusurunun olup olmadığı tespit edilir. Daha büyük çocuklarda harfler ya da resimlerle görme fonksiyonu testleri yapılır.

Göz Tembelliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Göz tembelliği kaynaklandığı sebebe bağlı olarak görme kaybına varan sonuçlara neden olabileceğinden, tedavisine hemen başlanmalıdır. Bu hastalık ayrıca çocuklarda okula karşı isteksizlik, uyum sağlamada güçlük vb. gibi sorunlara da yol açabilir. Bu sebeple vakit kaybetmeden müdahale edilmesi, çocuğun gelişiminde ve eğitiminde çıkabilecek sorunların önüne geçilmesi açısından önemlidir.

Tedaviye 3-6 yaş arasında başlanan çocuklarda görme fonksiyonu tamamen normal hale getirilebilir. Bu yaştan sonra, beyin plastisitesi olarak bilinen; beynin öğrenme ve yeniden gelişme çocuklarda göz ve beyin arasındaki sinir iletiminde geri döndürülmesi güç iletim bozuklukları oluştuğundan, çocuk göz sağlığına tamamen kavuşamayabilir. Tedavi, göz tembelliğinin seviyesi ve sebebine göre değişiklik gösterir.

Gözlük ya da Kontakt Lens Kullanımı

Göz tembelliği tedavisinde en önemli unsur tembelliğe yol açan birincil göz patolojisini düzeltmektir. Görme bozukluklarından kaynaklanan göz tembelliğinde gözlük kullanımı tedavinin bir parçasıdır.

Astigmat, miyop ya da hipermetrop gibi yakını ya da uzağı görememe ya da gözün ışığı normalden farklı kırması sebebiyle kaynaklanan göz tembelliği bu yolla çözülebilmektedir.

Göz Kapama

Zayıf olan gözün uyarılabilmesi için uygulanan bu yöntemde; sağlıklı gözün üzerine bir göz bandı takılır ve çocuğun zayıf olan göz ile görmeyi öğrenmesi amaçlanır. Günde 2-6 saat süreyle kullanılan bu bantlar gözlerdeki görme fonksiyonunun eşitlenmesine yarar.

Kapama tedavisi yaş,

Göz Damlası Kullanımı

Göz kapama tedavisinde olduğu gibi; sağlıklı olan göze göz bebeğini büyüten bir damla damlatılması suretiyle gözün görme odaklama fonksiyonu geçici olarak azaltılır ve çocuğun zayıf olan gözle görmeye devam etmesi sağlanır. Haftada 2-3 gün kullanılan bu damla ile göz bandı kullanılmadan zayıf olan gözün çalıştırılması hedeflenir. Göz damlası bazı durumlarda ışığa hassasiyet gibi bazı geri dönüşü olan yan etkilere yol açabilir. Dolayısıyla, kapama bandına uyum sağlayamayan çocuklara alternatif tedavi olarak düşünülebilir.

Cerrahi Operasyon

Şayet çocukta katarakt ya da göz kapağı düşüklüğünden kaynaklı bir göz tembelliği söz konusuysa, cerrahi operasyon gerekebilir. Ek olarak, gözdeki şaşılığın gözlük kullanımı ile giderilememesi halinde de cerrahi müdahaleye başvurulabilir.

Aktivite Terapileri

Çocuklarda; resim yapma, puzzle ya da bilgisayar oyunları gibi gözü uzun süre aynı noktaya odaklamaya yönelik aktivite tedavileri de uygulanmaktadır. Bu tedaviler gözlük, lens ya da göz kapama tedavilerine ek olarak kullanılır; zayıf olan gözü çalıştırma amaçlıdır.

Göz tembelliğinde tedaviye başlandıktan sonra, tembelliğin durumuna göre birkaç haftadan itibaren iyileşme görülmeye başlar. Ancak bu hastalık, başarılı bir şekilde tedavi edilse dahi tekrarlama riskine sahiptir. Bu yüzden göz tembelliği tanısı alan çocukların belirli bir yaşa kadar düzenli olarak takip edilmesi gereklidir.