Dürtüsellik, dikkatli düşünmeden veya sonuçlarını değerlendirmeden hızlı hareket etme eğilimidir. Aşırı yemek yeme, hesapsız alışveriş yapma ve duygusal patlamalar, dürtüselliğin örnekleridir. Ara sıra düşünmeden hareket etmek normaldir, ancak sık sık tekrarlanan dürtüsel davranışlar bir akıl sağlığı sorununun belirtisi olabilir.
Dürtüsellik nedir?
Dürtüsellik, düşünmeden hareket etme eğilimidir. Genellikle rasyonel düşünce yerine anlık arzulara veya duygulara dayanarak aceleci kararlar almayı içerir. Genellikle rasyonel düşünce yerine anlık arzulara veya duygulara dayanarak aceleci kararlar almayı içerir. Dürtüsellik, sınırda kişilik bozukluğu (BPD), bipolar bozukluk ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) dahil olmak üzere bir dizi ruh sağlığı durumunun bir özelliğidir.
Dürtüselliğin belirtileri nelerdir?
Dürtüsellik, altta yatan nedene bağlı olarak çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Her birey ve durum farklıdır. Dürtüselliğin bazı yaygın örnekleri şunlardır:
Hesapsız harcama
Dürtüsellikle mücadele eden kişiler genellikle maliyetleri düşünmeden alışveriş yaparlar. Bu durum, kredi kartı borcuna, ödenmemiş faturalara veya başka sonuçlara yol açabilir.
Aşırı yeme veya aşırı içki içme
Aşırı yeme ve aşırı içki içme, dürtüsel davranışlara örnektir. Kişi bir kez aşırıya kaçmaya başladığında, durması zor olabilir ve bu da yeme bozuklukları geliştirme riskini artırır.
Madde bağımlılığı
Aşırı madde kullanımı, daha fazla tüketme dürtüsüne yol açan bağımlılığa yol açabilir. Uzun süreli kullanım, uzun süreli sağlık sorunları ve davranış bozuklukları gibi olumsuz sonuçları olan madde kullanım bozukluğuna bile yol açabilir.
Duygusal patlamalar
Çoğu dürtüsel insan duygularını yönetmekte zorlanır ve bu da sık sık ağlamaya, bağırmaya ve diğer türden patlamalara yol açar.
Aşırı paylaşım
Dürtüselliğe yatkın olan kişiler, çoğunlukla farkında olmadan özel veya mahrem ayrıntılarını başkalarıyla paylaşabilirler.
Sürekli yeniden başlamak
Eğer biri dürtüsel davranıyorsa, sürekli yeni bir sayfa açıyormuş gibi görünebilir. İşlerini veya gruplarını aniden bırakabilir veya yeni bir başlangıç yapmak için rutinlerini terk edebilirler.
Aniden değişen planlar
Dürtüsel hareket eden insanlar planlara bağlı kalmakta zorlanabilirler. Genellikle son dakikada planlarını değiştirir veya iptal ederler.
Yalan söyleme
Dürtüsellik, insanları sonuçlarını düşünmeden yalan söylemeye yönlendirebilir. Bu yalanlar genellikle anlamsızdır ve net bir amacı yoktur.
Saldırgan davranış
Saldırganlık ve dürtüsellik her zaman birbiriyle bağlantılı olmasa da, dürtü kontrol sorunları anlık tepkilere yol açabilir.
Mal hasarı
Dürtüsel bir öfke patlaması sırasında, kişi başkasına ait mal veya eşyaları tahrip edebilir.
Güvenli olmayan cinsel ilişki
Dürtüsellik, insanları sonuçlarını düşünmeden korunmasız cinsel ilişki gibi yüksek riskli cinsel aktivitelere girmeye yönlendirebilir.
Kendine zarar verme
Dürtü kontrolüyle mücadele eden bir kişi, üzgün veya bunalmış hissettiğinde kendine zarar verebilir.
Dürtüsellik neden olur?
Dürtüselliğin kesin nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır ancak hem çevresel faktörlerin hem de genetik faktörlerin rol oynayabileceği düşünülmektedir.
Dürtüsellik hangi kişilik bozukluğudur?
Dürtüsellik ayrı bir durum değildir, ancak genellikle bir akıl sağlığı sorununun belirtisidir. Dürtüsel davranış ruh sağlığı bozukluklarıyla ilişkilidir:
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Bipolar bozukluk
- Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
- Sınırda kişilik bozukluğu (BPD)
- Antisosyal kişilik bozukluğu
- Dürtü kontrol bozuklukları (DKB)
Dürtü kontrol bozukluğu nasıl tedavi edilir?
Dürtü kontrol bozukluklarının birinci basamak tedavisi psikoterapidir. Terapist, dürtüselliğe neyin sebep olduğunu ve bu sebebi tedavi etmenin en iyi yolunu belirleyebilir. Tedavi planı ilaç tedavisini de içerebilir. Dürtüselliğin tedavisinde faydalı olan birçok psikoterapi yöntemi vardır ve bunlar şunlardır:
- Davranışçı terapi, insanları ve davranışları, insanların sosyokültürel şartlanmalarının ve çevrelerinin bir ürünü olduğu varsayımıyla ele alma eğilimindedir; mevcut sorunlara ve bunları etkileyen faktörlere bakar ve altta yatan bilinçdışı süreçlerden çok davranış değişikliklerine vurgu yapar.
- Duygu odaklı terapi, gözlem ve deneyime dayanır. Duyguları ve duygusal zekâyı ele alır; bu da eylemlerimizin başkalarını nasıl etkilediğini ve duygularımızın etkileşimimizi nasıl yönlendirdiğini daha iyi anlamamıza yardımcı olarak daha güçlü ve daha güvenli ilişkiler kurulmasına yardımcı olur.
- Farkındalık terapisi, insanların düşüncelerinin, duygularının ve inançlarının davranışlarını ve kendilerini, başkalarını ve dünyayı nasıl algıladıklarını nasıl etkilediğine odaklanan bir tedavi yaklaşımıdır. Anda kalabilme, duygularınızı kabul edip düzenleyebilme becerisi, olumsuz düşünce kalıplarından kurtulmanıza yardımcı olur.
- Çözüm odaklı terapi, insanları doğuştan güçlü ve dirençli, değişim yaratma ve günlük sorunlarına çözümler bulma yeteneğine sahip kişiler olarak görür.
