İnsan uykusu, çeşitli aşamalardan meydana gelir. REM uykusu olarak adlandırılan uyku, rutin uyku döngüsünün dördüncü aşamasına tekabül eder. Genel itibarıyla uykuya daldıktan yaklaşık olarak 90 dakika sonrasında görülür. Söz konusu aşama, hızlı göz devinimleri ile karakterize edilir ve rüyaların da yoğun düzeyde görülebildiği safhadır.
REM uykusu bazı kaynaklarda “Paradoksal Uyku” olarak da ifade edilir. Bu kritik aşama, vücudun dinlenebilmesi ve yenilenebilmesi adına büyük bir öneme sahiptir. Beyin bölgesinin çeşitli fonksiyonlarına olumlu yönde katkı sunabilir. REM uykusu sırasında gözlerin çeşitli yönlerde hareket ettiği gözlemlenir. Böyle bir durum, REM harici uyku aşamalarında söz konusu değildir.
REM Uykusunun Özellikleri ve Faydaları
Hızlı göz hareketlerinin yoğunluk kazandığı REM uykusu, total uyku zamanının yaklaşık olarak dörtte birlik kısmını oluşturur. Bu aşamada beyinsel aktiviteler, uyanık haldeki beyin aktiviteleri ile pek çok açıdan benzerlik gösterir. Rüya esnasında gözler, göz kapaklarının arkasında hareket eder. REM uykusunun “Hızlı Göz Hareketi” olarak adlandırılması bu nedenledir.
“Rapid Eye Movement” sözcüklerinin kısaltması olan REM’in ilk etabı yaklaşık olarak 10 dakika civarındadır. Sonraki REM evreleri görece daha uzundur. Özellikle de son aşaması 60 dakikaya kadar uzayabilmektedir. Hem nabız hem de nefes, bu süreçte hızlanmaya başlar. REM uykusu devam ederken beyin çok daha aktif olur. Dolayısıyla en katmanlı rüyalar, söz konusu aşamada gerçekleşir. Nispeten daha az olmasına rağmen REM dışı uykuda da rüya görülebilir. Fakat REM harici görülen rüyalar, REM esnasında görülen rüyalar kadar canlı olmayabilir.
Bu aşamada protein üretiminin de artışıyla beynin öğrenmeye eğilimli olan kısımları uyarılır. Öte yandan aynı süreçte geçici kas tanusu kaybı da oluşabilir. Bebekler toplam uyku süreçlerinin yaklaşık olarak yarısını REM evresinde geçirir. REM uykusu sadece insanlarda değil aynı zamanda bazı hayvan türlerinde de gözlemlenir. Fakat hayvan türlerine bağlı olarak REM uykusunda ufak değişiklikler söz konusu olabilir. Mesela baykuşlarda, REM uykusu esnasında hızlı göz hareketleri oluşmaz.
Uykunun istisnasız şekilde tüm evreleri kendi içinde oldukça önemlidir, REM uykusu sağlıklı bir beyin gelişimi için olmazsa olmaz bir öneme sahiptir. Duygusal işlemlerden hafızaya, rüya görmeden öğrenmeye dek gelişim için tüm önemli noktalarda rol alır. REM, merkezi sinir sistemini aktive eder ve kişinin sağlıklı bir şekilde uyanmasını destekler. Beynin duyguları işlediği kısım olarak bilinen amigdala, REM evresinde aktive olmaya başlar.
Diğer taraftan REM uykusu esnasında beyin, yeni bilgileri ya da motor becerilerini işler. Hafıza koordinasyonu olarak da adlandırılabile bu sırada yeni öğrenmelerin bir kısmını hafızaya alırken bazılarını siler.
REM uykusu sırasında gözkapaklarının arkasında gözler çok hızlı şekilde hareket etmeye başlasa da vücut kaslarının önemli bir bölümü felç olur. Vücut sıcaklıklarındaki değişiklikler, kan basıncında artış ve cinsel uyarılma gibi durumlar REM uykusu sırasında görülebilir.
Uykunun bu önemli evresi, 1950’li yılların başında bilim insanı Eugene Aserinsky’nin bebekler üzerinden yaptığı incelemeler sırasında keşfedilmiştir. 1953 senesinde Aserinsky, hızlı göz devinimlerini uyku esnasında kaydeden EEG testini oluşturmuştur. Bu test; REM uykusunun göz devinimleri, rüyalar ve beyin aktiviteleriyle bağlantılı olduğu gerçeğini kanıtlamıştır.
REM Uykusundan Önceki Aşamalar
Uyku, beyin aktivitelerinin tamamen durduğu anlamına gelmez. Kişi, her ne kadar çevresindeki dünyanın görece daha az farkında olsa bile hala belli düzeyde beyin aktivitesinden söz etmek olasıdır. Bu aktivite kalıplarına göre uyku sürecini, REM uykusu ve REM olmayan uyku (NREM) olarak iki ana grupta toplamak mümkündür.
Tam bir gece uykusu totalde ise 4 aşamadan meydana gelir. NREM adı verilen uyku süreci, kendi içerisinde üç aşamaya sahiptir. Bu döngünün tamamı ortalama 120 dakika civarında sürebilmektedir. REM uykularında en çok harcanan süre, çoğunlukla ikinci döngüde gerçekleşir. Uykunun ilk aşamasında gözler kapalıdır fakat kişi kolaylıkla uyandırılabilir. İkinci aşamada beyin dalgaları yavaşlamaya başlar, kalp atışları yavaşlayıp vücut ısısı düşüşe geçer. Vücut kendini derin uykuya hazırlar.
Üçüncü aşama ise derin uykuya girilen aşamadır. Bu süreçte kişiyi uyandırmak zorlaşır. NREM uykusu esnasında vücudun dokuları onarmaya başladığı, bağışıklık sistemini kuvvetlendirdiği bilinir. Bu 3 aşamanın ardından ise REM uykusunu ifade eden 4’üncü aşamaya girilir. Sağlıklı bir insan tam bir gece uykusu esnasında ortalama 4 ya da 5 döngüden geçebilir.
REM Uykusu Davranış Bozukluğu Nedir?
REM uykusu davranış bozukluğu, REM uykusu esnasında kişinin şiddetli kol hareketleri ya da vokal sesler sergileyebildiği davranış bozukluğunu ifade eder. Bu süreçte aynı şekilde rahatsız edici rüyalar da görülebilir. Kimi durumlarda da kişi, rüya canlandırma davranışları sergileyebilir. Normal koşullarda REM uykusu esnasında çok fazla hareket edilmez.
Bu davranış bozukluğu kademeli bir biçimde kendini var eder ve zamanla kötüleşme eğilimi gösterebilir. REM uykusu davranış bozukluğu bazı nörolojik problemler ile ilişkilendirilebilir. Bunlar arasında Parkinson hastalığı ya da çoklu sistem atrofisi gibi rahatsızlıklar örnek olarak sunulabilir. Bu tip bir davranış bozukluğu uyku esnasında düşme ve yaralanmalara yol açabilmektedir.
Uyku esnasında kişi farkında olmaksızın rüyaları fiziksel düzeyde gerçekleştirmeye çalışır. REM uykusu davranış bozukluğu, ağırlıklı olarak 50 yaşın üzerindeki insanlarda gözlemlenir. Kapsamlı bir fiziksel ve nörolojik muayene ile beraber polisomnogram adı verilen uyku çalışmaları sayesinde davranış bozukluğunun nedenleri tespit edilebilir.