ERCP (Endoskopik Retrograd Kolanjiyo Pankreatografi) Nedir?
Bir endoskopi yöntemi olan ERCP, safra ve pankreastaki hastalıkların tanı ve tedavisinde sıkça kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemin özelliği, endoskopi ve yine başka bir görüntüleme yöntemi olan floroskopinin bir arada kullanılmasıdır. ERCP’nin diğer yöntemlerden farkı, onikiparmak bağırsağı, safra kesesi ve pankreas kanalları gibi bölgeler için özel olarak geliştirilmiş bir yöntem olmasıdır. ERCP yöntemiyle bu bölgedeki hastalıkların tedavisi cerrahi yöntemlere gerek kalmadan yapılabilir.
Safra ve pankreatik kanal sisteminin işleyişi bozulduğunda çeşitli sorunlar ortaya çıkabilir. Safra salgısı karaciğerden salgılanır. Safra kesesinde bu salgı depolanır ve konsantre hale getirilir. Safra kesesinde biriken ve konsantre hale gelen bu salgı, ince bağırsağın ilk kısmı olan onikiparmak bağırsağına açılır. Buraya açılmadan önce ise pankreastan gelen kanalla birleşir. Bu yüzden, safra kanalında oluşan bir problem, pankreası, pankreasta oluşan bir problem de safra kanalını etkiler. ERCP yöntemi, bu sistemde oluşan problemlerin tespit ve tedavisinde kullanılır.
Genel olarak ERCP yöntemi, diğer endoskopi yöntemleri gibi vücutta bir kesi açılarak değil sindirim boşlukları kullanılarak uygulanır. ERCP’de sindirim boşluğu olarak ağız kullanılır. Ağızdan onikiparmak bağırsağına ulaşılır ve safra yollarının görüntülenebilmesi için bu bölgeye bir madde enjekte edilir. Böylelikle elde edilen görüntü ekrana yansıtılarak daha detaylı bir şekilde incelenebilir.
ERCP hem tanı hem de tedavi için kullanılan bir yöntemdir. Taş, tümör, daralma ya da tıkanıklık gibi durumlar bu yöntemle görüntülenebildiği için tanı konulması açısından ERCP yöntemi büyük bir avantaj sağlar. Aynı zamanda, kanallarda oluşan tıkanıklığı açma ya da stent takma gibi işlemlere olanak tanıdığından, bu yöntem tedavi amaçlı da kullanılabilir. Tedavi amaçlı kullanıldığında buna yönelik uygun parçalar ERCP’nin ucuna eklenebilir.
Bütün bu tanı ve tedavi işlemlerinde hasta herhangi bir rahatsızlık hissetmez. Bunun sebebi ise işlem gerçekleştirilmeden önce hastalara anestezi uygulanmasıdır. Ancak, bu anestezinin genellikle lokal anestezi olacağı unutulmamalıdır. Bazı durumlarda nadiren de olsa genel anestezi gerekebilir.
ERCP, işinde deneyimli ve yeterli bilgi sahibi bir gastroenteroloji uzmanı tarafından yapılır. ERCP yönteminin alternatifi ise karından girilerek cerrahi müdahale yapılmasıdır. Ancak, bu işlem ERCP yöntemine göre hem daha riskli hem de daha zor bir işlemdir. Bu nedenle, ERCP kullanılabilecek durumlarda ilk tercih bu yöntem olmalıdır.
ERCP ayrıca sindirim sistemine açılan doğal yollardan girilerek yapıldığı için enfeksiyon ve safra yolu iltihaplanması riskini de azaltır. Genel anestezi yerine lokal anestezi tercih edildiği için de daha az zararlı olduğu söylenebilir. Bu gibi avantajları nedeniyle, ERCP en çok tercih edilen yöntemler arasında yer alır.
ERCP Nasıl Yapılır?
İşlem için sindirim sisteminin boş olması gerektiğinden en az 8 saat öncesinden yeme içme kesilmelidir. Doktorun işleme hazırlık için hastaya özel olarak belirttiği başka hususlar varsa, bunlara titizlikle uyulmalıdır. Hasta, kullandığı ilaçlar, alerjik durumları ya da herhangi bir kronik hastalığı varsa doktorunu işlem öncesinde mutlaka bilgilendirmelidir.
ERCP işlemi yapılırken öncelikle anestezi uygulaması yapılır. Anestezi etkisini gösterdikten sonra özel bir endoskop cihazı aracılığıyla ağızdan girilerek sırasıyla yemek borusu ve mide geçildikten sonra onikiparmak bağırsağına ulaşılır. Bu aşamadan sonra ERCP yönteminin kullanılacağı alanlar olan safra kesesi ve pankreasa ulaşılır. Hangisi için işlem yapılacaksa oradan görüntü alınır.
Görüntü almak için o bölgeye bir kontrast madde verilerek sorunlu bölgelerdeki patolojilerin tespiti sağlanır. Eğer işlem tedavi için kullanılacaksa, cihazın ucuna buna uygun olarak takılacak mikro cihazlarla tedavi sağlanır. Bu tedaviler arasında taş kırma, pankreas kanallarındaki darlığı gidermek için stent takma ya da tümör varsa bunların alınması yer alır. Dolayısıyla, ERCP yöntemini bir tedavi olarak kullanmanın safra kesesi ve pankreasla ilgili hastalıklar için mümkün olduğu söylenebilir.
Hem tanı hem de tedavi için kullanılan ERCP yönteminde işlem 20-30 dakika gibi kısa bir süre içerisinde tamamlanır. Her ne kadar aynı gün içerisinde hasta taburcu edilse de anestezi işlemi uygulandığından ERCP için hastaneye gidilirken hastanın yanında bir refakatçi bulundurması gerekebilir.
ERCP Hangi Durumlarda Uygulanır?
ERCP yöntemi, pek çok işlem için kullanılabilir. Bunlardan biri, safra kesesinde ortaya çıkan hastalıklardır. Özellikle safra taşları, ERCP yöntemine başvurularak başarıyla tedavi edilebilen bir hastalıktır. ERCP ile taşlar kırılabileceği gibi, mümkün olan durumlarda bu taşlar kanaldan çekip çıkarılarak da alınabilir. Kırma işlemi ise daha çok çekip çıkarmak için fazla büyük olan taşlarda kullanılır. Yalnızca safra kesesi değil, pankreas kanallarında görülen taşlar için de aynı işlemler uygulanabilir.
Safra ve pankreas kanallarında taş dışında parazit ya da tümör gibi tıkanıklığa veya daralmaya sebep olan başka sorunlar varsa, bunların tedavisi için de ERCP kullanılabilir.
Daha önce safra ameliyatı geçiren bireylerde ve tümör bulunan hastalarda safra yollarını açmak amacıyla stent yerleştirme işlemine başvurulabilir. Bu stentler safra kanalındaki darlığa yerleştirilerek safra akımının sağlanmasına yarayan içi boş, plastik ya da metal malzemelerden üretilebilen aletlerdir.
Plastik stentler metal stentlere göre daha dar olduğundan üç ayda bir değiştirilmesi gerekir. Metal stentler ise daha pahalı olduğundan daha az tercih edilse de genişliği sebebiyle tıkanma riski daha azdır. Stentler safra veya pankreas salgısı kaçaklarında pankreas enfeksiyonlarının önlenmesi için de kullanılır. ERCP yöntemi kullanılarak bu stentlerin sorunlu bölgeye yerleştirilmesi sağlanabilir.
Tıbbi görüntüleme yöntemleri ile tanı konulamayan hastalarda, o bölgeden örnek alınarak incelenmesi gereken durumlarda tanı koymak amacıyla ERCP yöntemine başvurulabilir. Bu yöntemin kullanıldığı diğer bir alan ise safra kanalı ve pankreas kanalındaki basıncı ölçmektir. Tanı amaçlı basıncı ölçmenin yanında bu basıncı azaltmak amacıyla da ERCP yönteminden yararlanılabilir.
ERCP ile Hastalıkların Tedavisi
Yukarıda bahsedilen durumlar için ERCP oldukça kolay ve kullanışlı bir yöntemdir. Bunun yanı sıra, safra kesesi, safra yolları ve pankreas tümörleri özellikle ilerleyen yaşlarda safra yollarının daralmasına hatta tamamen tıkanmasına yol açabilir. Bazı durumlarda ise başka yerde bulunan tümörün safra kanalına yayılması da bu kanalda darlıklara neden olabilir. Bu durumların hepsinde safra yollarındaki darlığın ya da tıkanıklığın açılması gerekeceğinden, ERCP uygulanarak tedavi sağlanabilir.
Safra tıkanıklığına bağlı olarak safra akımının engellenmesi sonucu sarılık gibi çeşitli komplikasyonlar görülebilir. Tıkanıklık ihmal edilmemesi gereken bir durumdur, eğer tedavi edilmezse safradaki mikroorganizmaların kana karışma riski olacağından, bu durum oldukça tehlikeli boyutlara ulaşabilir. Bu nedenle, özellikle belirtiler arasında ateş ve titreme varsa kolanjit gelişmiş olabilir, bu durumda da acil müdahale gereklidir. İşlem ne kadar geciktirilirse hastada safra yollarında bulunan mikroorganizmaların kana karışması sonucunda sepsis denilen çoklu organ yetmezliği görülme ihtimali ve buna bağlı ölüm riski de o denli artacaktır. ERCP ile kısa sürede ve basit bir işlemle tıkanıklık sorunu çözülebilir ve böylece sarılık giderilmiş olur.
ERCP Öncesi Neler Yapılmalıdır?
ERCP öncesi en az 8 saat öncesinden yeme içme kesilmelidir. 4 saat öncesine kadar fazla olmamak şartıyla su içilebilir. Düzenli kullanılan ilaçlar hakkında doktora mutlaka detaylı bilgi verilmelidir. Bu ilaçlardan bazılarının işlem uygulanmadan önce kesilmesi gerekebilir. Özellikle kan sulandırıcı özelliği bulunan ilaçlar kanama riskini artıracağı için bu ilaçların işlemden önce kesilmesi gerekir.
Alerji, kalp ve akciğer hastalığı varsa bu durum mutlaka doktora bildirilmelidir. Bunların haricinde geriye sadece rutin hazırlıklar kalır. ERCP sonrasında hasta aynı gün içerisinde normal hayatına dönebilir. İşlem sonrasında bazı hastalıkların saptanması durumunda ise hastanın hastaneye yatışı gerekebilir. Böyle bir durum yoksa hasta refakatçi eşliğinde taburcu edilir.
ERCP Risk ve Komplikasyonları Nelerdir?
ERCP risk faktörü oldukça düşük bir yöntemdir. Riskleri en aza indirmek için, uygun koşullarda, deneyimli bir gastroenteroloji uzmanı tarafından bu yöntem uygulanmalıdır. Tanı ve tedavi yöntemleri değerlendirilirken, bütün seçenekler düşünülerek hastaya en uygun ve en az riskli olan yöntemde karar kılınır. Bu bakımdan ERCP de alternatifi olan cerrahi işlemlere göre safra ve pankreatik kanal hastalıklarında daha güvenli bir yöntem olarak karşımıza çıkar.
Düşük de olsa ERCP yöntemi bazı risk ve komplikasyonların görülmesine yol açabilir. ERCP risk faktörleri arasında pankreasın iltihaplanması olarak tanımlanabilecek olan pankreatit en başta gelir. Bunun dışında kolanjit ya da kolesistit gibi safra kesesi ya da kanallarının iltihaplanması gibi durumlar da görülebilir. Ayrıca, tedavi amaçlı kesi açılması durumunda kanama ve yırtılma da görülebilir. Bu gibi durumlara işlem sırasında hemen müdahale edilmesi gerekir. Eğer daha ciddi bir durum varsa, hasta acil ameliyata alınarak komplikasyonların önüne geçilebilir.
ERCP Sonrası Gelişebilen Durumlar ve Yapılması Gerekenler Nelerdir?
ERCP sonrası hastada herhangi bir hareket güçlüğü oluşmaz, yalnızca düşük oranda verilen anestezik ilaçların etkisiyle hastada uyuşukluk görülebilir. Bunun dışında uygulanan işleme bağlı olarak gazdan kaynaklı karın ağrısı oluşabilir, bu durumun oldukça normal olduğu ve aynı gün içinde kendiliğinden geçeceği söylenebilir.
ERCP sonrası hasta normal yaşantısına kaldığı yerden devam edebilir. Eğer doktor tarafından herhangi bir diyet programı verilmediyse veya zararlı olabilecek yiyecek ve içecekler belirtilmemişse hasta normal şekilde beslenmesine devam edebilir. Vücutta şiddetli ve geçmeyen ağrı, üşüme, titreme, halsizlik, ateş gibi belirtiler görülmesi durumunda mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Tedavi yöntemi olarak kullanılan ERCP aracılığıyla plastik stent takma işlemi yapılmışsa, hiçbir olumsuz durum yaşanmasa bile en geç üç ay içerisinde doktora kontrole gidilmelidir. Bunun sebebi, plastik stentlerin darlığı sebebiyle ömrünün üç ay olmasıdır. Bu sürenin sonunda stent çıkarılmalı veya yeni bir stentle değiştirilmelidir. Aksi takdirde, bu durum tıkanıklığa ve buna bağlı olarak ciddi problemlere yol açabilir. Eğer safra yollarındaki darlık metalik stentlerle giderilmişse doktor gerekli gördüğünde ya da ağrı, titreme, ateş gibi belirtiler görüldüğünde kontrole gidilmesi gerekir. Buna benzer belirtiler, stentin tıkandığının bir göstergesi olabilir.
