Sosyal Fobi Nedir & Sosyal Fobi Belirtileri Nelerdir?

Sosyal kaygı bozukluğu, kişinin başkalarıyla etkileşime geçtiğinde hissettiği sıkıntı, endişe ve korkudur. Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel el kitabı olan DSM-5’te bu rahatsızlık, bireyin başkaları tarafından incelenmesi gibi bir durum söz konusu olan sosyal aktivitelerde kendini utandıracak bir davranışta bulunması ya da aşağılanma korkusu hissettiği bir bozukluk olarak tanımlanır.

Sosyal fobi yaşayan kişilerde; kalabalık ortamlarda, toplu taşımada, telefonla konuşurken veya başkalarıyla yemek yerken kaygı seviyesinin arttığı gözlemlenebilir. Bununla birlikte titreme ya da kızarma gibi fiziksel belirtiler de görülebilir. Sosyal anksiyete bozukluğuna sahip bireyler, yabancı ya da tanıdık fark etmeksizin diğer insanlarla konuşurken kendilerini rahatsız hissedebilirler. Konuşma esnasında anlaşılmayacağını ya da söyleyeceklerinin kulağa kötü gelmesini düşünmesi, sohbetlere nasıl katılacağını bilememesi veya katıldığında yok sayılması gibi korkular yaşayabilir.

Sosyal kaygı bozukluğu olan kişiler ayrıca eleştiriler veya olumsuz düşünceler karşısında hassas olabilir. Bir konuşma ya da ilişki başlatmak konusunda çekingen davranabilirler. Dolayısıyla bu durumlarla karşılaştıklarında korku hissedebilir veya bu durumdan kaçınabilirler. Bunların yanı sıra sosyal fobisi olan kişiler çoğunlukla utangaçtır ve göz teması kurmaktan kaçınır. Sosyal anksiyete bozukluğu, genellikle ergenlik döneminde başlar. Ancak çocukluk ya da yetişkinlik dönemlerinde de başlayabilir. Semptomlar bireyin ailevi, kişisel, sosyal ve mesleki hayatının işleyişini ciddi derecede sıkıntıya sokabilir.

Sosyal Fobi Nedenleri Nelerdir?

Sosyal kaygı bozukluğu hakkında yapılan araştırmalara göre diğer davranış bozukluğu türlerinde olduğu gibi kalıtımsal faktörlerin etkili olduğuyla ilgili bulgulara ulaşılmıştır. Ancak kalıtımsal faktörlerin ne derece etkilediği bilinmemektedir. Bununla birlikte bazı araştırmalarda çevresel faktörlerin kalıtımsal faktörler kadar etkili olduğu belirlenmiştir. Dolayısıyla hem genetik hem çevresel etkiler olduğu takdirde kişide sosyal fobi görülme olasılığı artar.

Sosyal fobide ailenin etkisini araştırmak için yapılan bir çalışmada, sosyal anksiyetesi olan ebeveynlerin çocuklarının sosyal anksiyete riskinin arttığı görülmüştür. Buna ek olarak ailenin ilgisizliği, dışlanmaya maruz kalma gibi durumlar çocukta onaylanma ihtiyacının artmasına yol açarak sosyal fobi riskini artırabilir. Ayrıca sosyal fobi, kişinin öğrenilmiş bir davranışı da olabilir. Eğer kişi onun için utanç veren bir sosyal durum yaşadıysa bundan sonrasında sosyal anksiyete hissetmeye başlayabilir.

Bazı araştırmalarda ise beyindeki amigdala bölümünün aşırı aktif olmasının da sosyal kaygı bozukluğuna yol açabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Korkuyla ilgili tepkileri kontrol eden amigdala, normalden daha aktif olduğunda kişi sosyal herhangi bir durumda kendini endişeli hissedebilir.

Sosyal Fobi Belirtileri Nelerdir?

Sosyal fobi yaşayan kişiler çoğunlukla içe dönük olur. Görülen belirtilerin büyük bir kısmı konuşma ile ilgilidir. Sosyal fobi yaşayan kişiler hissettikleri kaygı nedeniyle kısık sesle veya az konuşurlar. Bir iltifat almaları durumunda bunu sessiz bir şekilde geçiştirebilir ya da kısa ve çekingen cevaplar verebilirler. Konu fark etmeksizin fikirlerini açık şekilde ifade edemeyebilirler.

Konuşma ile ilgili belirtilere ek olarak başka durumlar da gözlemlenir. Başkalarını da etkileyecek kararlar vermekten çekinerek kaygı hisseder ve çekimser kalırlar. Herhangi bir ortamda dikkatin kendilerinde olmasından hoşlanmazlar. Korku hâli veya kaçınma gibi davranışlar da sık görülür.

Utangaçlık veya sosyal ortamlarda bulunmak istememek özellikle çocuklar için her zaman sosyal fobi belirtisi sayılmaz. Kişilik özellikleri ve geçmiş yaşam deneyimlerine bağlı olarak sosyal ortamlarda bireyin rahatlık seviyesi değişebilir. Dolayısıyla bazı kişiler daha çekingen davranırken diğerleri daha dışa dönük olabilir. Ancak sosyal anksiyete nadiren de olsa çocukluk döneminde de başlayabildiğinden çocukların davranışlarına dikkat edilmesi gerekir.

Günlük olarak hissedilen endişe, korku veya kaçınma durumlarının aksine sosyal fobiye sahip olan kişiler her zaman sosyal ortamlardan, konuşmalardan ya da ilişkilerden kaçınma eğilimi gösterir. Çocuklar için ise yaşıtları veya yetişkinlerle iletişime geçme konusunda kaygı hissetmesi, ağlaması, öfke nöbetleri geçirmesi, ebeveynlerine sarılması ya da sosyal ortamda konuşmayı reddetmesi sosyal fobi belirtisi olarak gösterilebilir.

Sosyal anksiyete yaşayan bireylerde bazı fiziksel semptomlar da görülebilir. Sosyal etkileşim esnasında ya da herhangi bir sosyal ortama girildiğinde yüzde kızarma, nabzın hızlanması, titreme, terleme, mide bulantısı, baş dönmesi, kaslarda gerginlik ve normal bir şekilde nefes alamamak bu semptomlar arasında yer alır. Sosyal fobide bireylerin yaşadığı belirtiler zamanla değişebilir. Kişinin bir anda çok fazla değişikliğe maruz kalması, daha stresli olması gibi durumlar semptomların şiddetini artırabilir.

Sosyal Fobi Semptomlarını Tetikleyen Durumlar Nelerdir?

Sosyal fobinin en çok tetiklendiği durumlar şunlardır:

• Telefonda konuşmak
• Biriyle tanışmak
• Misafir almak
• Başkalarıyla birlikte yemek yemek
• Bir iş yaparken izlenmek
• Kalabalık içinde konuşmak
• Otorite sahibi kişilerle bir arada bulunmak
• Kişiye şaka yapılması

Sosyal Fobi Tanısı Nasıl Konur?

Sosyal fobi tanısı koyabilmek için uzmanlar kişilere çoğunlukla bir dizi soru sorar. Bu sorular sayesinde kişinin yaşadıkları hakkında detaylı bilgi edinilir. Verilen yanıtlar doğrultusunda sosyal anksiyete bozukluğu olup olmadığına karar verilerek teşhis konabilir. Bununla birlikte teşhisin konulabilmesi için DSM-5’te belirtilen sosyal fobi kriterlerinin olup olmadığına bakılır. Teşhis konması için kişinin en az altı ay boyunca sosyal fobi semptomları göstermesi gerekir.

DSM-5’te sosyal fobinin tanı kriterlerini şu şekilde belirtmiştir:

• Kalabalık ortamda bulunma, biri tarafından izlenme veya sosyal etkileşim gibi bireyin etraftakilerden eleştiri alabileceği bir durumda kaygı ya da korku hisseder. Çocuklarda ise bu durumlar yalnızca yetişkinlerle değil, yaşıtlarının olduğu ortamlarda da görülmelidir. Kişi, anksiyete semptomlarının diğerleri tarafından olumsuz değerlendirilmesi konusunda da endişeli hisseder. Bunların kendisini küçük düşüreceğini, utandıracağını ya da diğerleri tarafından reddedileceği veya onları gücendireceğini düşünür.
• Sosyal durumlar hemen hemen her zaman korku veya kaygıya neden olur. Çocuklarda bu korku ve kaygı durumu; ağlama, öfke, ebeveyne sarılma, konuşamama ya da donma gibi semptomlarla görülebilir.
• Bireyin hissettiği korku ve kaygı, sosyal durumun onun için neden olduğu risklerden bağımsızdır.
• Kişi, sosyal durumlardan kaçar ya da kaçmaması halinde yoğun bir kaygı ile duruma katlanır.
• Hissedilen korku, kaygı ya da kaçınma, kişinin hayatının iş, aile, sosyal yaşam gibi çeşitli alanlarında sorunlara neden olur.
• Kişinin hissettiği sosyal anksiyete devamlı bir durumdur ve 6 aydan uzun sürer.
• Kaygı veya kaçınma durumu, başka bir sağlık sorunu veya nedene bağlı değildir.
• Anksiyete veya uzaklaşma, başka bir psikolojik rahatsızlıkla açıklanamaz.
• Kişinin başka bir sağlık sorunu varsa korku, kaygı ve kaçınma durumları bu sağlık sorunu ile açıkça ilgisiz olmalıdır.

Sosyal Fobi Nasıl Tedavi Edilir?

Sosyal fobi tedavisinde öncelikle bireyin hangi durumlarda rahatsız hissettiği tespit edilir. Diğer insanlarla yemek yemek, ortamdaki sohbete katılmaktan kaçınmak, toplu yerlerde endişeli hissetmek gibi durumlardan hangilerini yaşadığı ve bunlarla karşılaştığında nasıl davrandığı belirlenmelidir. Semptomların azaltılması için kişinin rahatsızlık hissettiği durumlarla ilgili duygu ve düşüncelerini kontrol etmek gerekir. Ek olarak kaçındığı ve korku hissettiği durumlardan kaçınması da azaltılmalı, kişinin sosyal durumlardaki endişesini kontrol altına alabilmesi sağlanmalıdır. Bilişsel davranışçı terapi şeklinde psikolojik tedavi önerilebilir. Ayrıca eğer varsa eş tanılı durumların da tedavi edilmesi büyük önem taşır. Bazı durumlarda ilaç tedavisi de uygun görülebilir.