Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir?

Kişilerin fiziksel ve psikolojik varlığını sarsan travma sonrası stres bozukluğu travmatik bir olayın ardından görülür. TSSB belirtileri kazalar, cinsel istismar gibi olayların yanı sıra birinin ölümüne duyulan derin üzüntü nedeniyle de ortaya çıkabilir. Şiddetli semptomların iyileştirilmesinde ilaç tedavisinden ve psikoterapi yöntemlerinden yararlanılır.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir?

Travma sonrası stres bozukluğu, bazı kişilerin travmatik bir olay yaşadıktan sonra geliştirdiği bir sağlık sorunudur. Travma sonrası korkmak normal kabul edilir, vücudun kendini zararlardan korumak için verdiği bir tepkidir. Kan basıncının artması, uyanıklık, bazı hormonların salınması, kalp atışının ve nefes alışın hızlanması gibi değişikliklere neden olur. Zamanla çoğu kişi bu semptomlardan doğal olarak kurtulsa da TSSB geliştiren kişiler olaydan sonra stresli ve korkmuş hissetmeye devam edebilir.

Travmatik olaylar yaşayan çoğu kişi, bu durumla başa çıkmakta ve geçici olarak uyum sağlamakta zorlanabilir. Ancak doğru tedavi yöntemleri ile kişilerin bu durumu aşması sağlanabilir. Semptomların gitgide kötüleşmesi, aylarca ya da yıllarca devam etmesi durumunda ise TSSB’den şüphelenilir. Etkili tedavi yöntemleri ile semptomları iyileştirmek öncelikli amaçtır.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Belirtileri Nelerdir?

Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri, travma yaşandıktan 1 ay sonra kendini göstermeye başlayabilir. Ancak bazen de olaydan yıllar sonra ortaya çıkabilir. Bu belirtiler, iş yaşamında ya da sosyal yaşamda, başkaları ile olan ilişkilerde önemli sorunlara neden olabilir. Ayrıca kişilerin günlük rutinlerini yerine getirmesini de olumsuz yönde etkileyebilir.

Travmatize olan kişilerin çoğu kısa süreli semptomlar yaşarken nadiren de olsa bazı kişilerde bu durum kronik hale gelebilir. Bazı kişilerde yaklaşık 6 ay içinde iyileşme gözlenirken bazılarında semptomlar çok daha uzun sürebilir.

Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan herkes korkutucu bir olay yaşamamış olabilir. Sevilen birinin ani ölümü gibi bazı olaylarda da belirtiler görülebilir. Bu semptomların TSSB olarak adlandırılması içinse belirtilerin en az 1 ay boyunca devam etmesi ve kişilerin günlük yaşamını etkilemesi gerekir.

TSSB’nin belirtileri 4 kategori üzerinden sınıflandırılabilir:

Aşırı Uyarılma

Aşırı uyarılma, yoğun duygusal ve fiziksel belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Kişiler, bazı uyaranlar nedeniyle travmatik olayı yeniden yaşayabilir. Aşırı uyarılma belirtileri şu şekildedir:

• Kolayca ürkme ya da korkma
• Tehlikeye karşı her zaman tetikte olma
• Odaklanmada zorluk yaşama
• Uyku sorunları
• Çok hızlı araç kullanmak ya da çok fazla alkol almak gibi kişinin kendine zarar verebileceği davranışlar
• Öfke patlamaları, sinir hali ve saldırgan davranışlar
• Şiddetli utanç ve suçluluk duygusu

6 yaşından daha küçük çocuklarda ise şu belirtiler görülebilir:

• Travmatik olayı ya da bu olayın çeşitli yönlerini oyun yoluyla yeniden canlandırma
• Travmatik olayı içeren ya da içermeyen korkutucu rüyalar görme
• Konuşmayı unutma ya da konuşmama
• Bir ebeveyne ya da yetişkine olağan dışı bağlılık

Hatırlama (Yeniden Yaşama)

Travmatik olayın hatırlanan ve yeniden yaşanan anıları kişileri rahatsız edebilir. Kişiler, olayı sürekli yeniden yaşıyormuş gibi hissedebilir. Bu geri dönüşler nedeniyle uyumada sorun yaşayan kişiler üzücü rüyalar ya da kabuslar görebilir. Travmatik olayı hatırlarken bu duruma karşı şiddetli duygusal ya da fiziksel tepki verebilir.

Kaçınma

Travmatik bir olay yaşayan kişiler, bu olayı düşünmekten ya da anlatmaktan kaçınmaya çalışabilir. Olayın yaşandığı yerden, herhangi bir etkinlikten ya da insanlardan kaçınma eğiliminde olabilir. Araç kullanırken kaza yapan bir kişi, TSSB nedeniyle tekrar araç kullanmaktan kaçınabilir.

Fiziksel ve Duygusal Tepkilerde Değişiklik

Travmatik bir olaya verilen duygusal ve fiziksel tepkiler şu şekildedir:

• Geleceğe dair umutsuzluk
• Yakın ilişki kurmada zorluk
• Kişilerin kendi, çevresindeki insanlar ve dünya hakkında olumsuz düşüncelere sahip olması
• Arkadaşlardan ve aileden kopuk hissetme
• Önceden zevk alınan etkinliklere karşı ilgiyi kaybetme
• Duygusal olarak uyuşmuş hissetme
• Olumlu duygular yaşamada zorluk çekme

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Neden Olur?

Herkes, her yaşta travma sonrası stres bozukluğu geliştirebilir. Fiziksel ya da cinsel saldırı yaşayanlar, savaş gazileri, çocuklar, istismara uğrayanlar, kaza ya da bir felaket yaşayanlar gibi pek çok kişide belirtiler görülebilir. TSSB’nin diğer nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Travmanın şiddetine göre, yaşanan stresli deneyimler
• Anksiyete ya da depresyon gibi ailede görülen kalıtsal zihinsel sağlık riskleri
• Kişilerin kalıtsal ve karakter özellikleri
• Beynin, strese tepki olarak vücudun salgıladığı hormonları ve kimyasalları düzenleme şekli
• Travmayı yoğun ve uzun süreli yaşama
• Çocukluk çağında yaşanan istismarlar gibi yaşamın erken döneminde farklı travmatik olaylar yaşamış olma
• İlk müdahale ekipleri ya da askeri personel gibi travmatik olaylara maruz kalma

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Tedavisi Nasıl Yapılır?

Travma yaşayan herkes TSSB geliştirmediği gibi TSSB geliştiren herkes için psikiyatrik tedavi gerekmeyebilir. Bazı kişilerde travma sonrası stres bozukluğu belirtileri zaman içinde azalır ve kaybolur. Bazı kişilerse aileleri ve arkadaşları gibi destek sistemleri sayesinde iyileşme gösterebilir.

Ancak TSSB semptomları gösteren çoğu kişi, aşırı ve engelleyici belirtiler nedeniyle profesyonel tedaviye ihtiyaç duyar. Travmalar, ciddi problemlere neden olabileceği için tedavinin erken başlaması da önemli bir noktadır.

Psikiyatristler, kişilerin travmatik olayların etkisinden kurtulması için araştırmalarla kanıtlanan bazı yöntemlerden yararlanır. Konuşma terapisi ve ilaçlı tedavi, TSSB için bilimsel verilere dayalı etkili tedavi yöntemleri arasında bulunur.

Terapi

Psikoterapinin bir alt kategorisi olan bilişsel davranışçı terapi, TSSB’yi tedavi etmek amacıyla kullanılan başlıca yöntemlerden biridir. Terapistler, kişilerin bu üzücü anılar ve duygularla yüzleşmesini sağlar. EMDR, TSSB için kullanılan yaklaşımların başında gelir.

Uzun süreli maruz kalma terapisinden de yararlanılır. Bu yöntemde kişilerin korkuları ve sıkıntıları ile yüzleşmesine ve kontrolü kazanmasına yardımcı olur. Kişilerin, yaşadığı travmatik olayla nasıl başa çıkacağını öğrenmesi için travmanın ve semptomların tetikleyicilerine aşamalı olarak maruz bırakılması gerekir. Stres aşılama terapisi ise hafif stres seviyelerine maruz bırakarak, kişilerin bu tetikleyicilerle başa çıkmayı öğrenmesini amaçlar.

Grup terapisi, benzer travmatik olaylar yaşayanları, yargılayıcı olmayan rahat bir ortamda deneyimlerini, duygularını, düşüncelerini ve tepkilerini paylaşmaya teşvik eder. Grupta bulunan diğer üyeler, kişilerin birçok insanın aynı tepkiyi verdiğini ya da aynı duyguları hissettiğini görmesini sağlar.

İlaç Tedavisi

İlaçlar, TSSB semptomlarının kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir. Ayrıca ilaçların semptomları rahatlatması sayesinde birçok kişi psikoterapiye daha etkili bir şekilde katılabilir. Anksiyete, uyku problemleri gibi semptomlar içinse farklı ilaçlar reçete edilebilir.