Tiroit, boynun ön tarafında bulunan küçük ve şekli kelebeğe benzeyen bir bezdir. Vücutta son derece önemli bir görevi olan tiroit, birçok organı ve bunların işlevlerini düzenleyen bir hormon salgılar. Ayrıca vücudun enerjiyi nasıl kullanacağını kontrol eden hormonlar üretir. Dolayısıyla tiroit hormonları, kalp de dahil olmak üzere neredeyse vücuttaki her organı etkiler.
Tiroit tarafından üretilen hormonlar kişinin kilosunu, vücut ısısını, kas gücünü ve hatta ruh hâlini kontrol etmeye yardımcı olur. Kanda yeterli miktarda tiroit hormonu yoksa vücut fonksiyonlarının çoğu yavaşlar. Aynı şekilde çok fazla tiroit hormonu da çeşitli vücut fonksiyonlarının hızlanmasına neden olur.
Tiroidin düzgün çalışması için beyinde bulunan hipofiz bezi tiroidi kontrol eder. Hipofiz bezi, TSH veya diğer adıyla tiroit uyarıcı hormon üretir. TSH sayesinde hipofiz bezi tiroide ne kadar tiroit hormonu üretmesi gerektiğini bildirir.
TSH (Tiroit Uyarıcı Hormon) Nedir?
Tiroit, hipofiz bezinden TSH adı verilen uyarıcıyı alarak hormonlarını nasıl salgılayacağını yönetir. Tiroit uyarıcı hormon ya da tirotropin olarak da bilinen TSH, hipofiz bezinin tiroidin kendi hormonları olan T3 (triiyodotironin) ve T4 (tiroksin) hormonlarını üretip salmasını tetiklemek için ürettiği bir hormondur.
T3 ve T4 hormonları, vücudun metabolizma hızını yani tüketilen gıdaları enerjiye dönüştürerek kullanma hızını korumak için gereklidir. Ayrıca bu hormonlar; kalp ve sindirim fonksiyonları, kas kontrolü, beyin gelişimi ve kemik sağlığının korunmasından da sorumludur.
TSH Yüksekliği Nedir?
Hipofiz bezi yeteri miktarda TSH salgılamazsa tiroit de salgılaması gereken hormonları yeterli miktarda salgılayamaz. Çok düşük ya da çok yüksek TSH seviyeleri, tiroitle bağlantılı bir sağlık sorununun işareti olabilir. Kandaki tiroit hormonu seviyesi çok düşük olduğu takdirde hipofiz bezi tiroidin daha fazla çalışması için daha fazla TSH üretmeye başlar. Yüksek TSH seviyeleri ise kişinin sağlığını ve yaşam kalitesini etkileyebilir.
TSH Seviyesinin Normal Değeri Nedir?
Normal TSH seviyeleri yaşa göre değişir. Hamile olmayan ve sağlıklı kişiler için TSH değerinin normal aralıkları şu şekildedir:
- 5 güne kadar olan bebeklerde 0,7-15,2 IU/mL
- 6 ila 90 günlük bebeklerde 0,72-11,0 IU/mL
- 4 ila 12 aylık bebeklerde 0,73-8,35 IU/mL
- 1 ila 6 yaş arası çocuklarda 0,7-5,97 IU/mL
- 7 ila 11 yaş arası çocuklarda 0,6-4,84 IU/mL
- 12 ila 20 yaş arası kişilerde 0,51-4,3 IU/mL
- 21 ila 99 yaş arası kişilerde 0,27-4,2 IU/mL
Hamilelikte bebeğin sağlıklı gelişiminin devam etmesi için TSH ve tiroit hormonlarının yeterli miktarda olması son derece önemlidir. Hamilelik sırasında TSH seviyelerinde dalgalanmalar olsa da normal kabul edilen TSH seviyeleri ise şu şekildedir:
- İlk üç aylık dönemde 0,18-2,99 IU/mL
- İkinci üç aylık dönemde 0,11-3,98 IU/mL
- Üçüncü üç aylık dönemde 0,48-4,71 IU/mL
TSH Yüksekliğinin Nedenleri Nelerdir?
Tiroit hormonları negatif geri besleme döngüsüyle çalışır. Tiroksin seviyelerinin düşmesi hipofiz bezinin daha fazla TSH üretmesi gerektiğini gösterir. Ancak daha fazla TSH üretilmesi tiroit hormonlarının seviyesini daha çok düşürebilir. Bu nedenle hipotiroidizme neden olan herhangi bir sorun olması hipofiz bezinin üretimini de etkiler.
Tiroit hastalıkları nedeniyle tedavi görmeyen kişilerde yüksek TSH seviyesi genellikle primer hipotiroidizme işaret eder. Primer hipotiroidizm, hipotirodizmin en yaygın görülen şeklidir. Nedeni ise tiroit bezinin yetersiz miktarda hormon üretmesidir. Hipofiz bezi tiroit hormonlarının seviyesinin düştüğünü algılayarak TSH üretimini artırır. Bunun yanı sıra bağışıklık sisteminin ürettiği antikorlar nedeniyle normal tiroit fonksiyonlarında dahi yüksek TSH oluşabilir.
Hipotiroidizm ya da hipertiroidizm tedavisi gören hastalarda da yüksek TSH seviyeleri görülebilir. Hipotiroidizmde TSH yüksekliği, tiroit hormonu replasmanında dozun artırılması gerektiğini gösterir. Ancak bazı durumlarda doz yeterli olsa da ilaç vücut tarafından tam olarak emilmediğinden TSH yüksekliği devam edebilir.
Hipotiroidizmde yüksek TSH seviyesinin en yaygın nedenlerinden biri Haşimato tiroidi olarak da bilinen kronik otoimmün tiroittir. Bu hastalıkta beyaz kan hücreleri tiroit bezine saldırmaya başlar ve bunun sonucunda üretilen tiroit hormonu miktarı azaltır. TSH seviyelerini etkileyen diğer durumlar ise şunlardır:
- Tiroit bezinin kısmen veya tamamen çıkarılması
- Radyasyon tedavisi nedeniyle tiroit bezinde yaralanma
- Hormonal doğum kontrolünden kaynaklanan hormonal değişiklikler veya östrojen seviyelerindeki değişim
- Tiroit fonksiyon bozukluğuna neden olan ilaçlar
Yüksek TSH seviyelerinin diğer bir olası nedeni ise TSH salgılayan adenomlardır. Bunlar bağımsız olarak TSH üreten ve tiroit bezini T3 ve T4 üretmesi için uyaran hipofiz bezindeki tümörlerdir. Ancak bu tümörler nadirdir. Bununla birlikte hipofiz bezinin şişmesi de TSH seviyelerini potansiyel olarak etkileyerek hormonal dengesizliğe neden olabilir. Ancak bu durum da nadir olarak görülür ve genellikle hipofiz tarafından üretilen diğer hormonları etkiler.
TSH Yüksekliğinin Belirtileri Nelerdir?
TSH yüksekliği belirtileri, TSH seviyesi yükselmeye başladığı andan itibaren görülmeyebilir. Aynı zamanda belirtilerin birçoğu başka nedenlerle de ortaya çıkabileceğinden hasta yıllarca TSH yüksekliğiyle yaşayabilir. Yüksek TSH seviyelerinin yol açabileceği belirtiler şunlardır:
- Yorgunluk
- Ciltte ve saçlarda kuruluk
- Saç dökülmesi ve incelmesi
- Yüzde şişkinlik
- Eklem veya kas ağrısı
- Kabızlık
- Kilo ve iştah değişiklikleri
- Depresyon
- Kalp atış hızının yavaşlaması
- Soğuk intoleransı
- Kısırlık
- Düzensiz veya ağır geçen âdet dönemleri
- Libido düşüşü
TSH Yüksekliği Nasıl Teşhis Edilir?
TSH yüksekliğinin teşhis edilmesi için genellikle kan testi yapılır. Bu testle yalnızca TSH seviyesi değil, aynı zamanda T3 ve T4 seviyeleri de kontrol edilir. Sonuçlar tiroidin yeterli miktarda hormon üretip üretmediğini gösterir. Ancak TSH seviyesinin neden çok yüksek ya da çok düşük olduğu sadece testle tespit edilemez.
Anormal test sonuçları alınması hâlinde tiroit sorununun kaynağını bulmak için ek tiroit kan testleri yapılır. Bunlar T4 tiroit hormon testi ve T3 tiroit hormon testidir. Bunlara ek olarak tiroit antikorları testi yapılarak varsa otoimmün tiroit bozuklukları da teşhis edilebilir. Tiroit antikorları testi, hipertiroidizmin en yaygın nedeni olan Graves hastalığı veya hipotiroidizmin en yaygın nedeni olan Haşimato hastalığının tespit edilmesini sağlar. Bazı durumlarda anormal bir TSH sonucu hipofiz bezi sorununun bir işareti olabilir, ancak bu durum nadirdir.
Tiroidin incelenmesi için ultrason ya da tiroit taraması gibi görüntüleme yöntemleri de kullanılabilir. Bu görüntüleme yöntemleri sayesinde hipotiroidizmde ortaya çıkabilen tiroit iltihaplanması veya büzülmesi olup olmadığı görülebilir. Ayrıca tiroit hormonlarının üretilmesi için gereken iyot miktarının alınıp alınmadığının anlaşılabilmesi için radyoaktif iyot alım testi de yapılabilir.
TSH Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?
TSH yüksekliğinde genellikle ilaç tedavisi uygulanır. T3 seviyesi düşükse yine ilaç tedavisi uygulanabilir. Tiroit hormon seviyelerini dengelemek hipofiz bezine geri bildirim döngüsünü tekrar kazandırarak hipofiz bezinin daha az TSH üretmesini sağlar.
İlaç tedavisinde hormon seviyeleri normale dönerken hasta kendini daha az yorgun hissetmeye ve kilo vermeye başlayabilir. Diğer yandan tedavinin etkili olup olmadığından ve dozun yeterli olduğundan emin olmak için birkaç ay sonra hastanın TSH seviyesi kontrol edilir. Doğru dozun alındığından emin olunduğunda ise TSH seviyesinin normal olup olmadığının görülmesi amacıyla yıllık kontroller yapılır.
