Hipotiroidizm Nedir? Teşhis & Tedavi

Kronik sağlık sorunlarının büyük bir kısmını, vücudun hormon veya endokrin sistemini ilgilendiren rahatsızlıklar oluşturur. Vücudun sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürebilmesini sağlayan sayısız hormon belirli bir düzen içinde ilgili doku ve organlardan üretilerek kana verilir. Çeşitli nedenlerle bu doku ve organlarda sıkıntılar olması sonucunda bazı hormonların üretiminde aksaklıklar yaşanır. Bunlardan biri tiroid hormonlarının yetersiz üretilmesi, yani hipotiroidizmdir.

Hipotiroidizm Nedir?

Tiroid bezi; gırtlağı meydana getiren kıkırdak dokuların hemen ön kısmında, boyunda âdemelmasının hemen arkasında kalan, kelebek şeklindeki bir organ olup temel olarak tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3) adı verilen tiroid hormonlarının salgılanmasından sorumludur. Tiroid hormonlarının vücuttaki esas görevi, dokuları oluşturan hücrelerin metabolizmalarını düzenlemek, tüm vücuttaki hücrelerin daha aktif olarak çalışmalarını ve fizyolojik olayların belirli bir denge içinde gerçekleşmesini sağlamaktır.

Tiroid hormonlarının kana salınmasıyla birlikte hücrelerin metabolizmada kullanacağı besin ürünleri, glukoz ve yağ asitleri kanda artarken dokulara besin ve oksijen taşınmasını sağlayan kanın etkili bir şekilde ulaştırılması için kalp atımı hızlanır. Vücut sıcaklığı ve bağırsak hareketleri artar. Bir yandan kemik yıkımı artarken yeni kemik hücrelerinin üretimine de imkân verilmiş olur.

Ancak tiroid bezini etkileyen bir grup hastalık nedeniyle bahsi geçen hormonların, sağlıklı bir bireye kıyasla daha az veya fazla üretilmesi sonucunda birtakım sağlık sorunları baş gösterir. Tiroid hormonlarının normalden fazla üretilmesine hipertiroidizm denirken, normalden az üretilmesine hipotiroidizm denir. Hipotiroidizm durumunda yukarı özetlenen metabolik olaylar gerçekleşemez, dokuların metabolizması giderek yavaşlar ve fizyolojik olaylarda aksamalar meydana gelir.

Hipotiroidizm Neden Olur?

Hipotiroidizm genel olarak tiroid bezinin çeşitli anatomik veya biyokimyasal nedenlerle hormon üretiminin engellenmesi veya aksaması sonucunda ortaya çıkan bir tablodur. Aşağıdaki durumlarda tiroid hormonları yeterince üretilemediğinden hipotiroidizm belirtileri görülebilir:

• İyot eksikliği: Hipotiroidizm tablosunun en sık görülen nedenidir.  Ülkemizde iyot eksikliği çok sık görülür. Guatr, tiroid nodül oluşumu ve hipotiroidiye neden olur.
• Hashimoto tiroiditi: Normalde vücudun bağışıklık sistemi vücuda giren yabancı mikroorganizmalar ve maddelere karşı reaksiyon göstererek vücudu korumaya çalışır. Bununla birlikte, bağışıklık sisteminin yabancı maddelerle birlikte vücudun kendi dokularını da tehdit olarak algılayıp reaksiyon göstermesi sonucunda oto-immün veya romatolojik hastalıklar ortaya çıkar. Bağışıklık sisteminin tiroid bezine reaksiyon göstermesine Hashimoto tiroiditi adı verilirken bez dokusunun zamanla kaybedilmesi sonucunda hipotiroidizm meydana gelir.
• Hipertiroidizm tedavisi: Tiroid bezinin fazla çalıştığı durumlarda, altta yatan nedene bağlı olarak hastalara ilaç tedavisi verilebildiği gibi, radyoaktif iyot tedavisi veya cerrahi girişimler gibi farklı yöntemler de uygulanabilir. Hipertiroidizme yönelik yapılan tüm tedavi uygulamalarında hipotiroid gelişebilir.
• Tiroid bezi ameliyatı: Tiroid bezi kanseri, tiroid nodülleri veya hipertiroidizm tedavisinde tiroid bezinin cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir. Bu durumlarda tiroid bezi tamamen vücuttan uzaklaştırıldığından hipotiroidizm meydana gelir.
• İlaç yan etkileri: Lityum, amiodaron, bazı antibiyotikler gibi ilaçlar tiroid bezinin hormon üretimini olumsuz etkilediğinden hipotiroidizm yapabilir.
• Radyasyon: Tiroid bezi dokusu radyasyona oldukça duyarlı olduğundan, özellikle boyun bölgesine yapılan radyoterapi uygulamaları veya radyolojik görüntülemeler sonucunda tiroid bezi dokusunda kayıp yaşanarak hipotiroidizm tablosu ortaya çıkabilir.
• Gelişimsel problemler: Tiroid bezinin anne karnındaki gelişimi esnasında yaşanan birtakım aksilikler sonucunda tiroid bezi hiç gelişmemiş, gelişimini tamamlayamamış veya hormon üretiminde aksaklıklar olacak şekilde gelişmiş olabilir. Tüm bu durumlar ise çocukluk çağından itibaren görülen hipotiroidizm tablosuyla izlenebilir.
• Hipofiz bezi hastalıkları: Tiroid hormonlarının üretimi temel olarak hipofiz bezinden salgılanan farklı hormonların etkisiyle kontrol edilir. Hipofiz bezinde hormon üretiminin aksamasıyla sonuçlanan çeşitli sağlık sorunlarında tiroid bezi anatomik ve biyokimyasal olarak sağlıklı olmasına rağmen yeterli tiroid hormonu üretemez ve hipotiroidizm tablosu ortaya çıkabilir.

Hipotiroidizm oldukça sık görülen bir rahatsızlık olup genellikle orta yaştaki kadınlarda izlenir. 60 yaş ve sonrasında ise görülme sıklığı giderek artar. Yapılan çalışmalara göre her 8 kadından birinde hipotiroidizm görülmektedir. Bunun yanında ailede hipotiroidizm rahatsızlığının görülmesi, diğer bireyler için hipotiroidizm riskini artırır.

Hipotiroidizmin Belirtileri Nelerdir?

Hipotiroidizm sinsi başlayarak zamanla dikkat çeken belirtilerin gelişmesi ile tanınan bir durumdur. Belirtiler hastadan hastaya farklı olabileceği gibi, altta yatan mekanizmaya bağlı olarak belirtilerin şiddeti de değişkenlik gösterebilir. Hipotiroidizm seyrinde aşağıdaki belirtiler görülebilmektedir:

• Hâlsizlik-yorgunluk, kas güçsüzlüğü, kaslarda yaygın ağrı
• Kilo alma
• Vücudun genelinde ve özellikle yüzde şişlik, ödem
• Depresyon
• Kabızlık, sindirim problemleri, şişkinlik
• Ciltte kuruluk, soğukluk; saçlarda cansızlık, incelme ve dökülme
• Kolay üşüme, terlemede azalma
• Kalp atımında yavaşlama, çarpıntı
• Unutkanlık, bilişsel fonksiyonlarda yavaşlama
• Adet döngüsünde bozulma, kanama miktarında artma, kanama sıklığında artma
• Cinsel istekte azalma
• Seste kalınlaşma

Hipotiroidizm tablosunun tedavisiz kaldığı ve şiddetli seyrettiği hâllerde daha ciddi seyreden ve erken müdahale edilmesi gerekebilen çeşitli komplikasyonlar gelişebilir. Bu durumlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Guatr: Tiroid bezinin yetersiz çalışması ile tiroid bezinin çalışmasını denetleyen hipofiz hormonlarının miktarı yükselir. Bu durum tiroid dokusunun çoğalmasına ve büyümesine yol açar. Sonuçta hacim olarak oldukça büyüyen tiroid bezi, boyun bölgesinde ciddi bir şişlikle seyreden guatr tablosuna neden olur.
• Sinir hasarı: Vücudun genelinde gelişen ödeme bağlı sinir dokuları bası altında kalarak hasara uğrar. Bunun sonucunda etkilenen bölgelerde ağrı, his kaybı veya güç kaybı gibi nörolojik şikâyetler ortaya çıkabilir. Yine aynı nedenle karpal tünel sendromu gibi problemler gelişebilir.
• Uyku apnesi: Vücut genelindeki ödem hastanın nefes almasını da olumsuz etkileyerek uyku sırasında solunumun durmasıyla tanınan uyku apnesine neden olabilir.
• Böbrek fonksiyonlarında bozulma: Vücut genelindeki yaygın ödem nedeniyle damar içindeki kan sıvısının azalması böbrek fonksiyonlarını da olumsuz etkileyerek böbrek yetmezliği yapabilir.

Hipotiroidizm Tanısı Nasıl Konur?

Hipotiroidizm tanısı genel olarak klinik belirtileri olan bir hastanın kan testleriyle yapılan değerlendirme esnasında tiroid fonksiyon testlerine bakılması ile konur. Tiroid fonksiyon testinde, hastanın kan tiroid hormon düzeylerine bakılır. Tiroid bezinin çalışmasını denetleyen ve hipofiz bezinden salgılanan tiroid stimülan hormon (TSH) düzeyi ile tiroid bezi tarafından üretilen T4 ve T3 hormonlarının düzeyi tiroid bezinin aktivitesi hakkında bilgi verir.

Kandaki TSH düzeyinin normalden yüksek olması tiroid bezinin hipofiz bezinden salgılanan TSH’ye yeterli tepki veremediği ve bu nedenle kan düzeyinin arttığı şeklinde yorumlanır. Bu anlamda TSH düzeyi hipotiroidizm açısından tarama testi olarak kabul edilir. Bunun yanında T4 ve T3 hormonlarının kan düzeylerinin düşük olması hipotiroidizm tanısı koydurur.  Eğer kişide T3 veya T4 düzeyleri normal olduğu hâlde TSH düzeyi düşük tespit edilirse, buna subklinik hipotiroidizm denir.

Hipotiroidizmin Tedavisinde Neler Yapılır?

Hipotiroidizmin tedavisi, eksik olan tiroid hormonlarının vücuda geri verilmesi için takviye yapılmasıdır. Buna yönelik olarak, T4 hormonunun içeriğine sahip ağızdan alınan preparatlar sıklıkla reçete edilir. Hipotiroidizmde tiroid bezi yetmezliği geri dönüşümsüz olarak gerçekleştiğinden, ilaç tedavisi de yaşam boyu sürdürülmelidir ancak tiroid bezinin yetmezlik düzeyine göre kullanılması gereken ilaç dozu değişkenlik gösterebilir. Bu nedenle T4 tedavisine başlanan hastaların aralıklı olarak hekim kontrolüne gitmesi ve TSH düzeylerine göre ilaç dozlarının ayarlanması gerekir.