En ilginç psikolojik rahatsızlıklardan biri olarak kabul edilen piromani, pek çok açıdan sadece yangın çıkarmadan ayrılır. Piromanide birey, bulunduğu ortamda yangın çıkarmaya dair önleyemediği ve kontrol etmekte oldukça zorlandığı bir dürtüye sahiptir. Eylemi gerçekleştirmeden önce son derece gergin olsa da ateş yakma esnasında rahatlama yaşar. Fakat bir süre sonra giriştiği bu eylemden dolayı genellikle çok büyük bir suçluluk ve pişmanlık hisseder.
Bir tür psikolojik rahatsızlık olarak ele alınan piromani, yangın çıkarmanın haricinde özel bir amaca odaklanmazlar. Diğer yangın çıkarma olaylarından ayırıcı temel unsur budur. Bu tip bireyler genel olarak yangınla alakalı olarak özel bir takıntıya sahip olurlar.
Nedenleri tam manasıyla saptanamasa da bu davranış durumuna sahip kişilerin beyin kimyasında ya da genetiğinde yer alan bazı bozuklukların söz konusu durumu tetikleyebildiği düşünülmektedir. Ayrıca kumar bozukluğu, bipolar bozukluk ya da uyuşturucu kullanımı; piromani ile ilişkilendirilebilir. Tıpkı kleptomani gibi piromaninin tedavisinde de ilaç tedavisi ve belli terapiler ön plana çıkar.
Piromani Nedir?
Piromani, bir dürtü kontrol bozukluğu olarak ele alınır. Yangın çıkarma esnasında kişinin bireysel bir çıkarı ya da doğrudan yangının sonuçlarına ilişkin özel bir beklentisi olmayabilir. Piromanisi olan kişiler, gerginliklerini hafifletmek adına ateş yakma arzularını kontrol edemezler.
Ateşe daimi bir biçimde ilgi duyulan ve söz konusu ilginin eyleme dönüşebildiği bu rahatsızlıkta direkt olarak zarar verme amacı güdülmeyebilir. Anksiyete ve yoğun stres gibi problemlerle başa çıkmaya çalışırken kişi, yangın çıkarmaya ya da ateşle oynamaya yatkınlık gösterebilir.
Piromani, hem birey hem de çevresi için ciddi güvenlik riskleri yaratabilir. Dolayısıyla piromani belirtileri gösteren bireylerin mutlaka profesyonel bir destek almaları ve tedavi sürecine dahil olmaları gerekir.
Bu rahatsızlıkla karşı karşıya gelen bireylere psikiyatristler tanı koyabilir. Piromani hastası olmalarına rağmen bu kişilerin tamamı, ateşle oynamanın oldukça riskli ve tehlikeli bir eylem olduğunu bilirler. Fakat buna rağmen hangi ortamda olursa olsun yangın çıkarmak, o anlarda artan kaygı ve endişelerini gidermenin tek opsiyonudur.
Piromani hastaları çıkardıkları yangından sonra uyarılırlar ve tatmin olurlar. Ayrıca hastalar, ateşle oynamanın haricinde yangına dair pek çok konuda ilgili ve hatta takıntılı olabilirler. Örneğin itfaiye teşkilatlarına ziyaretlerde bulunmak, itfaiye ekipmanlarına ilgi göstermek, sık sık yangın alarmlarının çalmasını sağlamak; bu takıntılardan bazılarıdır. Ayrıca piromani hastaları yangınları izlemekten de büyük bir haz duyarlar. Bu hastalar oluşabilecek maddi hasardan öte, ateşle oynamalarının başka insanlar açısından oluşturduğu risklerden dolayı tatmin olurlar.
Belirtileri Nelerdir?
Piromani genel olarak dürtü kontrol bozuklukları kapsamında kategorize edilir. Piromani hastaları aynı anda birden çok kasıtlı yangın çıkarabilir. Hastaların ateş yakmadan önce hissettikleri gerginlik düzeyi, uyarılmayı doğrudan etkiler. Bu durum, erkeklerde kadınlara kıyasla daha sık görülür.
Piromani hastaları çoğunlukla eylemlerinden önce detaylı bir hazırlık yapar ve bu durumu planlarlar. Oluşan hasar karşısında kayıtsız kalma olasılıkları yüksektir. Kendilerinin neden oldukları yıkım, onlara büyük bir haz verebilir. Uyarılma hissi nedeniyle böyle anlarda yüksek bir enerjiye sahip olurlar.
Ateş kavramına genel itibarıyla duyulan özel ilgi, tanık olduğu büyük yangınları dikkatle ve hayranlıkla izlemek, gereğinden fazla çakmak ya da kibrit taşımak, kumaşlarda yanıklardan kaynaklı delinmeler, çöplerde yanan malzemelere dair parçalar; piromani hastası bireyler için olası belirtiler arasındadır.
Piromaninin Nedenleri
Piromani, hastaların çevresindeki kişilere ya da onların eşyalarına karşı saldırgan bir tutum içinde olmalarına yol açabilir. Piromaninin nedenlerini kesin bir şekilde açıklamak güçtür ancak piromani hastaları arasında belli ortak noktalar yakalamak olasıdır. Söz konusu davranışlara sahip olan bireyler, duygu ya da düşüncelerin kontrolünü sağlamakta güçlük çeker.
Çocuklukta yaşanan travmalar, dikkat eksikliği, aileden kaynaklı stres; piromaninin sebepleri arasında sayılabilir. Sorunun tam anlamıyla neden kaynaklandığını tespit etmek adına tanı süreci son derece önemlidir.
Tedavi Süreci
Piromani probleminin teşhis ve tedavisinin acil bir şekilde yürütülmesi büyük önem taşır. Aksi durumda özellikle maddi zararlardan ölüm risklerine pek çok olumsuz durumla karşı karşıya kalınabilir. Piromani tedavisinin odağında, ateşle oynamaya yol açan gerginlik duygularını serbest bırakmanın güvenli yollarını kavratan bilişsel davranışçı terapi bulunur. Bu önemli terapi türü, piromani problemine karşı birinci basamak tedavi opsiyonu olarak kabul edilir.
Bilişsel davranışçı tedavi çözümünün yanında sağlık uzmanının uygun görmesi durumunda bazı ilaçlar da tedaviyi destekleyebilir. Terapi, özellikle aile bireylerinin piromani problemi yaşayan yakınlarını anlamaları açısından da gereklidir. Zira bu terapinin önemli bir bölümünü de söz konusu süreci yönetecek olan hasta yakınları oluşturur. Yangın takıntısı olan bir bireyle aynı ortamda yaşayan ve doğal olarak her an endişe duyan aile üyeleri, kendilerini nasıl güvende tutabileceklerini bu aşamada öğrenebilir.
Bugüne kadar piromani için kontrollü ilaç denemelerinden söz etmek mümkün olmasa da sağlık uzmanı, kaygı ve depresyon belirtilerine istinaden çeşitli ilaçları reçete edebilir. Bilişsel davranış terapisi ise genel itibarıyla dürtünün nedeninin saptanması, davranışın düzeltilmesi, dürtünün değiştirilmesi, olumsuz sonuçların düşünülmesi, aile terapisi ve bireysel terapi gibi noktaları içerebilir.
