Çin'in Wuhan kentinden dünyanın dört bir yanına yayılan Coronavirüs, giderek bir pandemi haline gelmiş ve milyonlarca kişiyi enfekte etmiştir. Bilim adamları tarafından tedavisi ve aşısı konusundaki araştırmalar devam ederken, daha önceden farklı virüs tipleri için kullanılan Remdesivir ilacı gündeme yeniden gelmiştir. Geçtiğimiz yıllarda yine dünyayı tehdit eden SARS, MERS ve Malburg virüsü gibi pek çok virüsün yol açtığı enfeksiyonlarda kullanılan Remdesivir Covid-19 tedavisinde denenmeye başlamıştır. Tüm dünyada Remdesivir nedir diye merak edilen konunun detayları makalenin devamında okunabilir.
Remdesivir Nedir?
Remdesivir, uluslararası bir ilaç şirketi tarafından geliştirilmiş geniş spektrumlu antiviral bir ilaçtır. Daha önceki çalışmalarda SARS coronavirüs ve MERS coronavirüs gibi RNA virüsleri üzerinde denenmiş fakat tedavi ilacı tam olarak onaylanamamıştır. Remdesivir aslında ilk olarak Hepatit C için geliştirilmiş, sonrasında Ebola ve Marburg virüsünde denenmiş fakat tüm bu enfeksiyonlarda da etkinliği kanıtlanamamıştır. 2020 yılında Covid-19 pandemisi sonrası hastalar üzerinde tedavi protokolleri denenmeye başlanmış ve son olarak Remdesivir Amerikada acil kullanımlarda ve Japonyada ağır semptomları olan hastaların tedavisinde onaylanmıştır. Tedavi damar içine uygulanmaktadır. Remdesivirin hastaların iyileşme hızını arttırdığı iddia edilmektedir.
Remdesivir Yan Etkisi Var mı?
Remdesivir çalışmalarında en sık yan etki solunum yetmezliği, organ yetmezlikler, düşük albümin, düşük potasyum, kırmızı kan hücreleri ve pıhtılaşmayı sağlayan trombosit sayılarında azalma ve cildin sarıya doğru renk değiştirmesi olarak bildirilmektedir. Diğer yan etkiler mide bağırsak bozuklukları, karaciğer enzimlerinde yükselme ve tedavi uygulanan damarda reaksiyonlar olarak tanımlanmıştır.
İlacın damar içine uygulanması sırasında hastalarda kan basıncında düşüklük, bulantı, kusma, terleme ve titreme gibi reksiyonlar da görülebilmektedir.
Remdesivir Üzerinde Yapılan Araştırmalar
Remdesivir 2009 yılında Hepatit C tedavisi için uluslararası bir ilaç şirketi tarafından üretilmiştir. Çalışmada beklentinin aksine faydası kanıtlanamayan ilaç, Ebola ve Marburg virüslerinin tedavisinde de denenmiştir. Remdesivir laboratuvarda yapılan hücre çalışmalarında filovirüsler, pnömovirüsler, paramiksovirüs ve coronavirüsler üzerinde etkili olduğu gösterilmiştir.
Amerika patent esntitüsü tarafından 2109 yılında filovirüsler, arenavirüs ve coronavirüs tedavilerini kapsayacak şekilde patent onayları verilmiştir.
Ebola ve Remdesivir
2015 yılında klinik kullanımı öncesi maymunlarda yapılan çalışmalarda Remdesivirin Ebola virüsü engellediği gösterilmiştir. 2013 ve 2016 yıllarında Batı Afrika Ebola virüs epidemisinde hastalar üzerinde tedavi amaçlı denenmiştir. Sonrasında Monoklonal antikor tedavisinin Remdesivirden daha etkili olduğu bulunmuş, klinik olarak çok fazla hastanın tedavisinde kullnıldığı için ilacın güvenliği açısından yararlı klinik bilgiler elde edilmiştir.
COVID-19 ve Remdesivir
Mart 2020 de maymunlar üzerinde yapılan çalışmada Covid-19 hastalığının ilerlemesini durdurduğu gösterilmiştir.
29 Nisan 2020’de Remdesivirin ağır akciğer tutulumu olan Covid-19 vakalarında plaseboya (ilaç verilmeyen hastalara) göre iyileşmeyi hızlandırdığı bildirilmiştir. Ağır Covid-19 vakalarında iyileşme zamanının 15 günden 11 güne indirdiği gösterilmiştir. Bu sonuçlar daha öncesinde Lancet dergisinde yayınlanan Çin merkezli, Remdesivirin ağır Covid-19 vakalarının tedavisinde etkisinin olmadığını gösteren yayınla çelişmektedir. Çinde Şubat ve Mart 2020’de yapılan klinik çalışmalar, Remdesivirin hastaların iyileşme süresini hızlandırmadığı, ölümleri azaltmadığı ve pek çok yan etkilere sebep olması nedeniyle sonlandırılmıştır.
Lancet dergisinde yayınlanan çalışmanın detaylarını incelersek, Çin'de Covid-19'a yakalanan ve hastalık seyri ağır şekilde devam eden hastalar üzerinde Remdesivir tedavisi denenmiştir. Bu çalışma ilk kez yapılan metodolojik yani çok merkezli ve randomize kontrollü bir çalışmadır. Durumu ağır olarak nitelendirilen, zatürre tutulumu radyolojik olarak belirlenen ve dolayısıyla hastaneye yatırılması gereken düşük oksijen seviyesine sahip Covid-19 testi pozitif hastalar çalışmaya dahil edilmiştir. Araştırma kapsamına alınan hastaların %18'i invaziv olmayan ventilasyona ihtiyaç duyarken, %80'lik büyük bir kısmı oksijen tedavisine ihtiyaç duymaktadır. Bunun yanı sıra yalnızca 1 hastaya mekanik ventilasyon verilmiştir. Toplamda 158 hastaya Remdesivir ilacı damar yolu ile enjekte edilmiş, diğer 79 hastaya da plasebo verilmiştir. Araştırmanın amacı, ilaç verilen hastaların klinik belirti ve bulgularında iyileşme olup olmadığı ve 28 günlük tedavi süreci içerisinde klinik iyileştirme gösterip göstermediklerini ortaya koymaktır. Ancak ilacı alanlar ile almayanlar arasında iyileşme süresi bakımından anlamlı istatistiksel fark bulunamamıştır. İlacı alanlar 21 günde iyileşirken, ilaç almayanların 23 gün içinde iyileştiği kaydedilmiştir. Tedaviye 10. günden itibaren başlandığında ilaç grubu hastalarda ölüm oranı %14 iken, plasebo alan hastalarda ise %10 olarak tespit edilmiştir. Buna karşın şayet tedavi ilk 10 gün içerisinde başlatıldıysa, istatistiki olarak Remdesivir alan hastalarda daha hızlı bir iyileşme süreci izlenmiştir. Buna göre ilaç almayanlarda 23 günlük iyileşme süreci, ilacı ilk 10 gün içinde alanlarda 18 gün olarak kaydedilmiştir. Bu veriler ışığında Çin kaynaklı bu çalışmada Remdesivir'den beklenen başarı alınamamıştır. Ancak Çin'de pek çok hasta taburcu edildiği için istenilen geniş çaplı örneklem grubu takip edilememiş, çalışmanın genel sonucu, Remdesivir kullanımı ile klinik iyileşme süresinin 5 günlük bir kısalma sağladığı olmuştur.
Amerika kaynaklı çalışma 22'si ABD, 22'si Avrupa ve Kanada ve 9'u Japonya'dan olan toplam 53 adet Covid-19 pozitif hastası üzerinde uygulanan Remdesivir tedavisinin sonuçları "Ağır Covid-19 Olan Hastalarda Kontrollü Remdesivir Kullanımı" adlı makaledir. Çalışmada hastaların %64'ü makine ile oksijen tedavisi almaktadır. Bu şekilde ağır hasta olarak tanımlanan 36 hastada Remdesivir tedavisine başlanmış ve oksijen desteğinde azalma görüldüğü kaydedilerek klinik iyileşme bildirilmiştir. İlacın erken dönemde kullanım programı ile ilk 18 gün içerisinde ölüm oranı sadece %13 civarında seyretmiştir. Ancak bu çalışmada faydalanılan deney grubunun sadece 53 kişiden oluşması ve karşılaştırma yapabilecek bir kontrol grubu olmaması gibi nedenler ağır hastalarda ilaç etkinliğine ilişkin net bir sonuç söylenebilmeyi mümkün kılmamaktadır. Basit olarak karşımızdaki anlamlı sonuç Ağır Covid-19 vakalarında iyileşme zamanının 15 günden 11 güne inmesidir.
Sonuç olarak 1 Mayıs 2020’de FDA tarafından, ağır Covid-19 vakalarında Remdesivirin bilinen ve beklenen yan etkilerin yanında potansiyel olumlu etkilerin olabileceği resmi olarak açıklanmıştır.
Remdesivir Etki Mekanizması
Nükleotid analoğu olarak tanımlanan Remdesivir ilacı, antiviral ilaçlar grubunda yer alır. Bir adenozin nükleotid analoğu olan Remdesivirin etken maddesi GS-441524 adlı aktif bir maddedir. Remdesivir hücre içinde nükletid (adenosine nükleotid trifosfat) anoloğu olarak viral RNA bağımlı RNA polimeraz etkisini azaltarak viral RNA oluşumunu azaltmaktadır. Respiratuvar Sinsitiyal Virüs ve Ebola üzerinde yapılan laboratuvar araştırmalarında Remdesivir kullandıktan sonra, polimeraz enziminin genom replikasyonu durdurulmuş ve RNA alt birim oluşturmayı sonlandırmıştır. Basit bir deyişle Remdesivir, virüsün etkinliğini sağlayan adı geçen enzimi kontrol altına alarak ve virüsün genetik materyallerini hücre içerisinde çoğaltmasına engel olarak virüsü durdurmaktadır.
Pharmakokinetik
İnsan olmayan primatlarda ilacın aktif maddesinin plazmada yarılanma ömrünün 20 dakika olduğu gösterilmiştir. Fakat ilaç hücre içerisinde aktif formuna döndüğünde yeterli ve etkili seviyede kalabilmektedir.
2018 yılında farelerde yapılan çalışmalarda Remdesivire karşı kısmi direnç gelişimi de bildirilmiştir.
Remdesivir İlacı Neye İyi Gelmektedir?
Antiviral ilaç grubunda olan Remdesivir diğer birçok antiviralde olduğu gibi yukarıda tanımlanan mekanizmalarla virüse direkt etki eder. Hücrede oluşan virüs yükünü azaltarak, hastalığa yanıt olarak gelişen hasarın başlamasını ya da başlayan hasarın devam etmesini önleyerek tedavi sağlamaktadır..
Remdesivir ve Covid-19 Sonuç
Coronavirüs nedir sorusu tüm dünya tarafından sorgulanan ve virüs tipi, sınıflandırması, semptomları ve insana olan etkileri geniş kapsamda araştırılan bir konudur. Halen aşı ve ilaç araştırmaları devam ederken, bir yandan da pek çok ilaç gibi Remdesivir ile Coronavirüs ilişkisine dair araştırmalar yukarıda ayrıntılı bir şekilde anlatıldığı gibi yapılmış ve yeni araştırma çalışmaları devam etmektedir.
Bu çalışmaların yanı sıra ABD Ulusal Sağlık Merkezi (NIH) tarafından desteklenen güncel çalışma çok merkezli ve randomize kontrollü olarak 6000 kritik hasta üzerinden halen devam etmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) onayı için araştırmaların bitmesi gerekli olsa da iyileşme süresini kısalttığı için 1 Mayıs 2020 tarihinden itibaren acil onaylı ilaç grubuna alınmıştır. Ağır hastalar için umut verici bu gelişme hastaneler üzerindeki akut baskıyı azaltsa da ilaç kullanımı ölüm oranlarında ciddi bir istatistiki fark yaratmadığı için halen devam eden araştırmaların ayrıntılı sonuçları beklenmektedir.
Remdesivir Türkiye hastanelerinde kullanımı henüz netlik kazanmamış bir süreçtir. Bu konuda Sağlık Bakanlığı ve Bilim Kurulu üyeleri, tüm dünyada yapılan bilimsel çalışmalarla birlikte Remdesivir üzerine yapılan klinik çalışmalrı da takip etmektedir.