Menenjit Nedir? Menenjit Nasıl Tedavi Edilir?

Menenjit Nedir?

Menenjit, beyni ve omuriliği çevreleyen meninks adı verilen koruyucu zarların ve arada bulunan sıvının, nadir görülen, ancak ciddi bir enfeksiyonudur.

Saatler içinde ölüme neden olabilir, bu nedenle erken teşhis ve tedavi hayati önem taşır. Genellikle akut seyirlidir. Menenjit, erken dönemde fark edilip, hemen tedavi edilmediğinde beyinde veya sinirlerde kalıcı hasara neden olabilen bir hastalıktır.

Hastalığın en belirgin bulguları ateş, baş ağrısı, kusma ve ense sertliğidir. Ancak, ateş, baş ağrısı ve kusma bir çok enfeksiyon hastalıklarında da olabilmektedir. Bu nedenle bu belirtilerin varlığında hemen bir hekime başvurmak oldukça önemlidir.

Menenjit her yaşta, ancak farklı etkenlere bağlı olarak oluşabilir. En çok görüldüğü yaş grubu:

• 1 yaşın altındaki çocuklar,
• Gençler ve genç yetişkinler (16-25 yaşları arasında),
• 60 yaşın üzeridir.

Menenjit, bağışıklık sistemi henüz gelişmemiş olan yeni doğanlarda ve bir yaşın altındaki küçük çocuklarda en tehlikeli hastalıkların başında gelir. Sağırlık, nörolojik sekeller, epilepsi, zeka geriliği, öğrenme güçlüğü ve hatta ölüme neden olabilir. Dalağı hasarlanmış veya alınmış olan kişiler ile bağışıklık sistemi bozuklukları gibi sağlık sorunlarına sahip kişiler de risk altındadır.

Bir üst solunum yolu enfeksiyonu takiben menenjit gelişebilir. Menenjite neden olan bazı mikroplar kolayca yayılabildiğinden, yoğun nüfuslu ve insanların birbirine yakın yaşadığı yerlerde salgınlar olabilmektedir. Yurtlar, kışlalar gibi toplu halde kalınan yerlerde etkenin yayılma ihtimali yüksektir.

Menenjit, bakteri, virüs, mantar ve parazitlerle oluşabilir. Menenjitin spesifik nedenini belirlemek önemlidir. Çünkü, etkene bağlı olarak tedavi farklılık gösterir. Menenjite karşı koruma sağlayan etkenlere yönelik aşılar mevcuttur. Çocukluk çağında yapılan karma aşılar menenjite neden olan birçok etkene karşı koruyuculuk sağlamaktadır.

Menenjit Türleri

Menenjitin en yaygın görülen türü viral menenjittir. Bakterilerin neden olmadığı duruma aseptik menenjit denir. Viral menenjit genellikle daha hafif seyreder, tedavi edilmezse ciddi hale gelebilir. Suçiçeği, grip, kabakulak, kızamık, herpes simpleks virüsü gibi hastalıklara neden olan virüsler ile Batı Nil virüsü menejite neden olabilir. Enterovirüs kategorisindeki virüsler (Koksaki virüsü A, Koksaki virüsü B ve Ekovirüsleri), vakaların yaklaşık yüzde 52-58'sinde etkendir. Bunlar yaz ve sonbahar aylarında daha yaygındır. Bakteriyel menenjit, en nadir görülen menenjit türü olması ile birlikte en riskli menenjit türüdür.

En sık görülen türler:

• Streptococcus pneumonia (pnömokok): Solunum yollarında, sinüslerde ve burun boşluğunda bulunur. Pnömoniye (zatürreye) sebep olan bu bakteri menenjitin de sık görülen etkenlerindendir. Yol açtığı menenjit, pnömokok menenjiti olarak adlandırılır. Orta kulak enfeksiyonu, zatürre ve sinüzit sonucu gelişebilir.
• Neisseria meninjitidis (meningokok): Genellikle üst solunum yollarından bulunan bakterinin, kan dolaşımına geçerek beyin zarlarına ulaşması menenjit oluşumuna neden olur. Bir yaşından küçük bebeklerde bağışıklık sisteminin yeterince gelişmemesine bağlı olarak sık görülür. Bununla birlikte 15-17 yaş aralığında da meningokok menenjiti görülme oranında artış görülür. Özellikle askeri kışlalar, öğrenci yurtları ve okullarda salgına neden olabilir.
• Haemophilus influenza: Bu menenjit özellikle çocuklarda sık görülür. Menenjitin yanı sıra eklem iltihabına (artrit) ve kan zehirlenmesine (bakterinin kanda enfeksiyona sebep olması) de yol açabilir.
• Listeria monocytogenes: Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri, az pişirilmiş et ürünlerinde bulunur. Çocuklarda, hamilelerde, yaşlılarda ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde menenjite neden olabilir. Bu bakteri plasentayı geçebildiğinden, hamileliğin ilerleyen dönemlerindeki Listeria monocytogenes enfeksiyonu bebeğin kaybedilmesine yol açabilir.
• Stafilokokal menenjit: Tipik olarak tüm ciltte ve burun pasajlarında bulunan ve Staphylococcus aureus’da “stafilokokal menenjite” neden olan olabilir.
• Fungal menenjit: Az yaygın olan türdür. Sağlıklı insanların fungal menenjite yakalanma riski oldukça düşüktür. Fungal menenjit, genellikle AIDS’de olduğu gibi bağışıklık sistemi düşük kişilerde görülen bir menenjit çeşididir.
• Parazitik menenjit: Hastalığın nadir türlerinden biridir. Genellikle hayvanlar üzerinde etkisi olan parazitlerden kaynaklanır. Hastalık kapma riski, çiğ veya az pişirilmiş yiyecek tüketilmesi ile de olabilir. Salyangoz, çiğ balık, kümes hayvanlarındaki parazitlerden ve kir, dışkı gibi dış etkenlere maruz kalan yiyeceklerden kaynaklanır.
• Amiplere bağlı menenjit: Tatlı suda yüzme sonucu ortaya çıkabilir. Çok nadir görülen bir parazitik menenjit türü olan amip menenjiti, yaşamı tehdit eden bir enfeksiyon türüdür. Bu tip, kirli göllerde, nehirlerde veya göletlerde yüzerken çeşitli amip türlerinden birinin burun yoluyla vücuda girmesiyle ortaya çıkar. Parazit beyin dokusunu yok edebilir ve sonunda halüsinasyonlara, nöbetlere ve diğer ciddi semptomlara neden olabilir. En yaygın olarak tanınan tür Naegleria fowleri'dir .
• Lupus eritematosus: Behçet hastalığı, sjögren, sarkoidoz gibi hastalıklar, beyin ameliyatları, kanser, bazı ilaçlar gibi sebeplerle de menenjite neden olabilir.

Kronik Menenjit

Yavaş büyüyen organizmalar (mantarlar ve mycobacterium tuberculosis gibi) beyninizi çevreleyen membranları ve sıvıları istila eden kronik menenjite neden olur. Kronik menenjitin gelişmesi iki hafta veya daha fazla sürer. Kronik menenjitin baş ağrıları, ateş, kusma ve zihinsel bulanıklık gibi semptomları akut menenjite benzer.

Menenjitin Nedenleri

Menenjite sebep olan virüs ve bakteriler insan vücuduna birden fazla yol ile nüfuz edebilir Bunların başında öksürme, öpüşme ve hapşırma gelir. Ortak kullanılan mutfak eşyalarının da virüsün bulaşmasına yol açtığı bilinmektedir. Özellikle iyi temizlenmeyen veya paylaşımlı kullanılan tabak, çatal ve kaşık aracılığıyla menenjit bulaşabilir. Virüsler ve bakteriler vücuda ağız, burun veya kulak aracılığıyla girer. Ardından beyne ulaşarak beyin ve omuriliği çevreleyen zarda enfeksiyona neden olurlar. Menenjit kapan kişinin bir an önce tedavi görmesi gerekir.

Menenjit Belirtileri

Etkenden bağımsız olarak tüm menenjitlerde ateş, baş ağrısı, bulantı, kusma (bazen fışkırır tarzda), iştahsızlık, huzursuzluk, sinirlilik, ışık hassasiyeti, bel-boyun ağrısı ve sertliği, uyku hali, epileptik nöbet, koma görülebilir. Meningokoksik menenjitte deride mor-kırmızı döküntü olabilir. Döküntü genellikle hızlı bir şekilde yayılmadan ve kırmızı veya mor lekelere dönüşmeden önce küçük, kırmızı iğne batmaları şeklinde başlar. Şeffaf bir bardağın kenarını cilde sıkıca bastırırsanız solmaz.

Menenjit belirtileri, hastalığın türlerine göre farklılık gösterebilir. Her ne kadar viral ve bakteriyel menenjit belirtileri başlangıçta benzer olsa da hastalık ilerledikçe bu durum değişir. Bakteriyel menenjitin belirtileri, genellikle diğer türlerin belirtilerinden daha şiddetli seyreder. Hastalık farklı yaştaki kişilerde farklı belirtilere yol açabilir.

Menenjit belirtileri, gribi (influenza) taklit edebilir. Semptomlar birkaç saat içinde veya birkaç gün içinde gelişebilir.

Belirtileri, hastalığın farklı türlerinde değişiklik gösterdiği gibi yaşa göre de değişebilir. Bebeklerde kusma, yemek yememe, yüksek ateş, nöbet geçirme ve cildin soluk bir renge bürünmesi gibi belirtiler menenjitte de olabilir. Hastalığın belirtileri herkeste aynı sırayla görülmeyebilir. Bazı hastalarda hastalığın tüm belirtileri ortaya çıkmaz.

İki yaşından büyük herhangi birinde olası belirti ve semptomlar şunları içerir:

• Ani yüksek ateş (380Cnin üstü)
• Normalden farklı, şiddetli baş ağrısı
• Boyun sertleşmesi (ense sertliği) (hasta çenesini göğsüne değdiremez)
• Kusma (genellikle bulantı olmadan fışkırır tarzda)
• Kafa karışıklığı veya konsantrasyon zorluğu
• Kasılma nöbetleri
• Uyku hali veya uyanma zorluğu
• Işığa duyarlılık
• Deri döküntüsü (meningokokal menenjitte)

Yeni doğanlar ve bebekler şu belirtileri gösterebilir:

• Yüksek ateş (380Cnin üstü)
• Sürekli ağlama
• Aşırı uyku hali veya sinirlilik
• Uykudan uyanmada zorluk
• Hareketsizlik veya durgunluk
• Yemek yemek için uyanmamak
• Yetersiz besleme
• Kusma
• Emmeye ya da yemek yemeye karşı ilgisizlik
• Bıngıldağın şişkin ve gergin olması
• Vücutta ve boyunda sertlik, kaskatı olma
• Menenjitli bebekleri rahatlatmak zor olabilir ve hatta tutulduklarında daha çok ağlayabilirler.

Özetle;

Menenjit Tanı ve Tedavisi

Hastalığın tanı sürecinde doktorun fiziksel muayenesi, kan testleri, beyin bilgisayarlı tomografisi ve lomber ponksiyon gerekebilir. Kesin tanı için beyin omurilik sıvısının mikrobiyolojik ve biyokimyasal testler gereklidir. Tedavi hastanede yapılmalıdır. Hastalığın tedavisi birkaç gün sürebileceği gibi birkaç hafta da sürebilir. Bu süre hastalığın ne kadar erken tespit edildiğine bağlıdır; hastalığın etkilerinin tamamen geçmesi daha uzun sürebilir. Herhangi bir komplikasyon yaşanması halinde farklı tedavilere başvurmak gerekebilir. Viral menenjit genellikle kendi kendine iyileşir ve nadiren uzun vadeli sorunlara neden olur.

Menenjitten Nasıl Korunulur?

Hastalığa neden olan virüs ve bakteriler öksürük, hapşırık, öpüşme, sarılma ya da başka insanların diş fırçasının veya yemek yediği araçların kullanılması sonucunda insandan insana bulaşabilir. Ortak kullanılan mutfak eşyalarının da virüsün bulaşmasına yol açtığı bilinmektedir. Özellikle iyi temizlenmeyen veya paylaşımlı kullanılan tabak, çatal ve kaşık aracılığıyla menenjit bulaşabilir. Menenjit kapma riskini azaltmak için sık sık el yıkamak gereklidir.

• Meningokok menenjiti, ciddi sorunlara yol açabilen bir hastalık olduğundan bu hastalığı geçirdiği saptanan kişilerin yakın çevresine önlem amaçlı ilaç tedavisi başlanır. Meningokoklara bağlı menenjitte hastanın yanı sıra aile bireyleri ve önlem almadan hastaya yaklaşan kişiler de incelenmelidirler. Bu kişilere koruyucu önlem olarak iki gün boyunca her 12 saatte bir ağızdan 600 miligram rifampisin verilir. Bir yaşın altındaki çocuklarda vücut ağırlığının her kilogramı için 5 mg, 1-12 yaş arasında ise 10 mg rifampisin, iki gün süreyle 12 saatte bir verilir. Antibiyotik tedavisine başladıktan 24 saat sonra meningokok menenjiti bulaşıcı özelliğini yitirir. Menenjit gelişen biriyle yalnızca kısa süreli temasta bulunan kişilerin genellikle antibiyotik alması gerekmez.
• Listeria monocytogenes (listeria), kontamine gıdalar aracılığı ile vücuda girebilir. Korunmada gıda hijyeni burada önem kazanmaktadır.
• Viral menenjit, sık karşılaşılan bir durum olmamakla birlikte bulaşıcı olabileceği unutulmamalıdır.
• Fungal ve paraziter menenjit insanlar arasında bulaşıcılık göstermez. Enfeksiyon dışı sebeplere bağlı olarak gelişen menenjit de bulaşıcı değildir.

Menenjite Karşı Aşılar

Menenjit aşıları, çocukların aşı takviminde tek başına yer almaz. Rutin aşı programında 2. aydan itibaren uygulanan Pnömokok aşısı ve karma aşı içinde yer alan Hemophilus İnfluenza aşısı ile önemli iki menenjit etkenine karşı bebeklerde koruma sağlanmaktadır. Ülkemizde H. Influenza Tip B'ye karşı aşılama 2006 yılında, Pnömokok aşısı ise 2008 yılında rutin çocukluk çağı aşılama programına alınmıştır. Halen HIB aşısı 2, 4 ve 6. ayda, 3 doz ve takiben 18. ayda rapel şeklinde uygulanmaktadır. Pnömokok aşısı 2, 4 ve 12. aylarda uygulanmaktadır.

Meningokok için de aşılar mevcuttur. Ancak, ülkemizde halen çocuklukta rutin olarak uygulanmamaktadır. Bağışıklık sistemi henüz gelişmemiş olduğundan bu ağır hastalığa en açık konumda olanlar bebeklerdir. Aşılama, 9-23 aylık bebeklere, 3 ay ara ile 2 kez; 2-11 yaş arasında ise bir kez önerilmektedir. Aşının yan etkilerinin şiddetlenmemesi için, karma aşılar ile beraber yaptırılmaması önerilmektedir.

Meningokok B ve Meningokok ACWY ile aşılama 6 haftalıktan itibaren yapılabilir. Meningokok aşısı aşağıdakiler için önerilir:

• 2 yaşından küçük bebek ve küçük çocuklar,
• 15-19 yaş arası gençler,
• Kalabalık koşullarda yaşayan 15 ila 24 yaş arası genç yetişkinler,
• Meningokok hastalığının daha yaygın olduğu yerlere seyahat edenler (hac mevsiminde Arabistan, Afrika, Hindistan vs.),
• Bazı kan hastalıkları veya zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler gibi meningokok hastalığı riskini artıran tıbbi durumları olan kişiler,
• Meningokok hastalığına neden olan bakteri ile çalışan laboratuvar çalışanları.