Böbrek taşı düşürme yaşam boyunca yaşanabilecek en şiddetli ağrıyı oluşturan bir durum olarak bilinmektedir.. Toplumda yaşayan her 10 kişiden biri ömrü boyunca taş hastalığı ile karşılaşabilmektedir.
Böbrek taşları çoğunlukla idrar yapısındaki taş yapan mineral ve tuzların aşırı miktarda bulunması ve günlük çıkarılan idrar miktarının azalması sonucu böbrek boşluklarında gelişmektedir.
İyi bir değerlendirme sonucu uygulanacak bir diyet düzenlemesi böbreklerde yeni taş oluşumunu ve mevcut taşların büyümesini anlamlı ölçüde azaltabilmektedir.
Böbrek Taşlı Olgularda Uygulanacak Diyet Düzenlemesi ile İlgili Gerçekler Nelerdir?
- Böbrek taşı olan hastalarda alışkın oldukları diyet düzeninde yapılacak bir takım değişiklikler yeni taşların oluşmasını anlamlı ölçüde azaltabilir
- Ancak tüm taşların oluşumunu engelleyecek tek bir diyet tipi mevcut değildir zira içeriği değişik olan taşların ( kalsiyum taşı, okzalat taşı, ürik asit taşı, enfeksiyon taşı vs) oluşumunda rol oynayan faktörler farklı olup ayrı ayrı ele alınmalıdır.
- Böbrek taşları yapısında yer alan maddelere gore isimlendirilir ve tüm taşların yaklaşık % 60-70 kadarı Kalsiyum içeren taşlardır.
- Bu yapı taşlarını ( kalsiyum, okzalat, ürik asit vs) diyet içerisinde tüketimini sınırlayarak yeniden taş oluşumunun engellenebileceği aşikardır.
Yukarıda da belirtildiği üzere en yaygın rastlanılan böbrek taş tipleri:
- Kalsiyum okzalat taşları
- Kalsiyum fosfat taşları
- Enfeksiyon (Strüvit) taşları
- Ürik asit taşları
- Sistin taşları
Genel olarak diyet ile ilgili olarak taşların oluşumunda rol alan ana faktörler şunlardır.
- Yiyecekler ile aşırı miktarda okzalat tüketimi
- Hayvansal proteinden zengin diyet
- Aşırı sodium (tuz) tüketimi
- Lifli gıdalardan fakir ( sebze ve meyve) diyet
- Az miktarda su tüketimi ve aşırı sıvı kaybı ( terleme, ishal vs.)
Yüksek miktarda tüketilen okzalat’tan zengin gıdalar ( kahve,kola, çukulata,kakaolu gıdalar, fındık,karabuğday ekmeği,çekirdek, pancar,ıspanak vb) “kalsiyum okzalat” taşlarının oluşumunu kolaylaştırmaktadır.
Ancak bu gıdaların tamamen yaşamdan çıkarılmaları söz konusu değildir.Deneyimli bir diyet uzmanı ile yapılacak değerlendirme ve takip en uygun içerikli diyeti ve miktarını ortaya koyacaktır.
Hayvansal proteinden zengin bir diyet ise “kalsiyum fosfat” taşlarının oluşumuna yol açabilmektedir.
Sodyum (tuz) açısından zengin bir diyet ve az sıvı alımı ise “ürik asit” ve “ sistin” taşlarının olşumuna yol açmaktadır.
Böbrek Taşı Diyeti Nedir?
Böbrek taşlarının yeniden oluşmasını engellemek veya mevcut küçük taşların büyümesini durdurmak için tüm taş hastaları ;
- Yeteri kadar su ( 2-2.5 L/ gün) içmeli
- Tuz tüketimini azaltmalı
- Hayvansal protein alımını azaltmalı
- Okzalat’tan zengin gıda ve içecekleri az tüketmeli
- Fazla miktarda” kalsiyum desteği sağlayan” ilaçları tüketmekten kaçınmalıdır.
Her ne kadar tüm taşlar ve taş hastaları için mevcut tek bir diyet tipi mevdut değil ise de bir çok diyet uzmanı ve nefroloji uzmanları recommend the DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) diyet düzenlemesini önermektedir.
- Bu diyet böbrek taş oluşumunu azaltan, kan basıncını düzenleyen, kalp hastalığı ve felç gelişim ile kanser oluşum riskini en alt düzeye indirebilen bir diyet düzenlemesidir.
- Bu diyet sebze –meyve tüketimini, az yağlı süt, tam buğday tüketimini önermektedir. Kırmızı et, tuz ve şeker alımı çok sınırlanmaktadır.
Böbrek Taşlarının Oluşumunu Engelleyen Yiyecekler
Böbrek taşlarının yapı taşları, içerikleri birbirinden farklı olduğu için,taşların oluşumunu engellmede uygulacak içeriğindeki yiyeceklerde farklı olacaktır.
Bu nedenle tüm taş hastalarında elde edilen taşlar incelenmeli yapı taşları belli edilmelidir. Buna ek olarakta idrar ve kan incelemeleri yapılarak taşların yapısına giren risk faktörleri detaylı olarak araştırılmalıdır. Bu maddeler tüketilen gıdaların yapısında da yer aldığı için ayrıca her hasta tükettiği diyet içeriği açısından da deneyimli bir diyetisyen tarafından değerlendirilmelidir. Bu sayede her hastanın hangi gıda gruplarını daha az tüketmesi gerektiği belirlenecektir.
Bu açıdan değişik taş tipleri için tüketilen gıdaların içeriğine göz atacak olur isek:
Kalsiyum ve Okzalat Açısından Zengin Gıdalar
Süt ve süt ürünleri şeklindeki gıdalar kalsiyum açısından zengin gıdalar olup böbrek taşlarının önlenmesinde tavsiye edilmektedir.
Eğer taş hastası okzalat içeriği zengin gıdalar ( kola, çukulata, kakaolu içecekler, yiyecekler, koyu çay vs.) ile besleniyor ise kalsiyumdan zengin gıdalar tüketmesi okzalatın barsakta bağlanıp atılması açısından büyük önem taşımaktadır.
Kalsiyumdan Zengin Bazı Yiyecekler
- Süt ve süt ürünleri
- Tahıl, ekmek ve içecekler
- Pancar, ıspanak, peynir
- Çilekli yoğurt
Meyve ve Sebzeler
Meyve ve sebze tüketimi taş oluşımınu azaltan önemli bir diyet içeriğidir. Meyveler; taze, kuru veya donmuş olarak tüketilebilir. Bol lif içeren meyve ve sebzeler barsakta okzalat ve kalsiyumu bağlayarak atılımlarını kolaylaştırırlar. Ayrıca sitrat içeren meyveler bu açıdan çok daha etklilidir.
Ancak bazı sebzeler fazla miktarda okzalat içerdiği için bu sebzeler daha az tüketilmelidir veya bu sebzeleri kalsiyum içeriği fazla gıdalar ile tüketmek daha faydalı olacaktır.
Su
Taşların oluşumunu engellemede en önemli etken tüketilen su miktarı olup güne eşit olarak dağıtılmış 2-2.5 L su alımı taş oluşumunu anlamlı ölçüde azaltmakdaır. Ancak içilen suyun sodyum içeriği çok önemlidir.
Protein
Artmış protein tüketimi ile birlikte taş oluşumunu arttıran bazı maddelerin idrar ile atılımı artarken ( kalsiyum ve ürik asit) taş oluşumunu engelleyen sitrat düzeyleri düşmektedir. İdrar Ph sıda azalmakta olup, bu etkiler esas olarak aşırı ürik asit, sülfat ve pürin yükü ile gelişmektedir. Yapılan çalışmalar 75 gr protein tüketimi ile normal şahısların idrarında 100 gr kalsiyum atılımı gerçekleşmektedir.
Yağ Tüketimi
Şişman (obez) olgularda idrar kalsiyum, okzalat, ürik asit, sodyum ve sülfat atılımı normal olgulardan daha yüksektir. Bu açıdan ürik asit taşlarının oluşum riski idrarda ürik asit düzeyinin artması ve pH değerinin düşmesi ile ürik asit taşları daha sık gelişmektedir.
Az miktarda tüketilen hayvansal protein kabul edilebilir ve tüketilebilir. Ancak aşırı oranda tüketim olur ise taş oluşumu artmaktadır.
Buna karşılık sıvı yağlar tüketilmelidir. Fasulye,bezelye ve mercimek bu açıdan önemlidir.
Kısıtlanması Gereken Yiyecekler;
- Tuz ( sodyum)
- Hayvansal proteinler,yumurta, balık, domuz, kırmızı et ve süt ürünleri
Sonuç olarak:
Karbonhidratlar
Son 40 yıllık süreç içerisinde gıdalarımızın çoğunda “fruktoz” tüketimi anlamlı ölçüde artış göstermiştir.Yüksek oranda tüketilen fruktoz, obezite, metabolik sendrom ve taş hastalıklarını tetikler.
Fruktöz, insülin rezistansını arttırmakta ve idrar Ph değerini düşürmektedir; bu yolla da idrar ürik asit seviyesi artmaktadır. Metabolik sendrom oluşumunun yanısıra früktöz tüketimi ile idrarda kalsiyum, okzalat ve ürik asit seviyeleri anlamlı ölçüde artıp taş oluşum riskini arttırmaktadir.
Yumuşak Su mu Sert Su mu?
Sert suyun (kalsiyum içeriği yüksek olan) taş oluşumu ile yakından ilişkisi hep tartışılmış olmasına rağmen ortaya konulmuş güvenilir veriler yoktur.
Hangi İçecekler?
Yapılan bir çalışmada fosforik asit ile zenginleştirilmiş yumuşak içeceklerden ( kola vs) en az 160 ml içen şahıslarda % 15 oranında artmış taş hastalığı riski saptanırken, limonlu içecekler bu riski etkilememiştir. Kola tüketimi aynı zamanda okzalat atılımını da artırmaktadır. Buna karşılık sitrat ve alkali içeriği yüksek olan, kola olmayan içeceklerin ( diyet kola, diyet gazoz vs) bu riski azaltabileceği ileri sürülmüştür.
